Տասնորդական նախածանցներ

Տասնորդական նախածանցներ (SI-ի նախածանցները^[1]), նախածանցներ են, որոնք դրվում են ֆիզիկայի չափման միավորներից առաջ և առաջացնում են նոր պատիկ միավորներ, որոնք սկզբնականից տարբերվում են 10-ի որոշակի աստիճանով (ինչպես դրական, այնպես էլ բացասական)։ Տասնորդական նախածանցի օրինակ է կիլո-ն, որը ֆիզիկական մեծության անվանվանը ավելացնելիս ստանում ենք նոր միավոր, որը հիմնականից մեծ է 10³(1000) անգամ։ Օրինակ՝ 1 կիլոմետրը =10³ մետր։ Տասնորդական նախածանցները մտցվել են ֆիզիկական մեծություններում ավելորդ զրոներ չգրելու նպատակով։ Չնայած, որ տասնորդական նախածանցները նախատեսված են Միավորների միջազգային համակարգի ֆիզիկական մեծությունների հետ օգտագործելու համար, նրանք շատ հաճախ օգտագործվում են ուրիշ մեծությունների հետ (օրինակ՝ մեգապիկսել)։

Նախածանցների ցանկ

Տասի աստիճանը	Նախածանցը		Նշանակումը		Օրինակ
	հայերեն	միջազգային	հայերեն	միջազգային
10−24	յոկտո-	yocto	յ	y	յգ - յոկտոգրամ
10−21	զեպտո-	zepto	զ	z	զԿլ - զեպտոկուլոն
10−18	ատտո-	atto	ա	a	ավ - ատտովայրկյան
10−15	ֆեմտո-	femto	ֆ	f	ֆվ - ֆեմտովայրկյան
10−12	պիկո-	pico	պ	p	պՖ - պիկոֆարադ
10−9	նանո-	nano	ն	n	նմ - նանոմետր
10−6	միկրո-	micro	մկ	µ (u)	մկմ - միկրոմետր, միկրոն
10−3	միլի-	milli	մ	m	մմ - միլիմետր
10−2	սանտի-	centi	ս	c	սմ - սանտիմետր
10−1	դեցի-	deci	դ	d	դմ - դեցիմետր
101	դեկա-	deca	դա	da	դալ - դեկալիտր
102	հեկտո-	hecto	հ	h	հՊա - հեկտոպասկալ
103	կիլո-	kilo	կ	k	կՆ - կիլոնյուտոն
106	մեգա-	Mega	Մ	M	ՄՊա - մեգապասկալ
109	գիգա-	Giga	Գ	G	ԳՀց - գիգահերց
1012	տերա-	Tera	Տ	T	ՏՎ - տերավոլտ
1015	պետա-	Peta	Պ	P	ՊՋ - ՊետաՋոուլ
1018	էկսա-	Exa	Է	E	ԷԲ - Էկսաէլեկտրոնվոլտ
1021	զետտա-	Zetta	Զ	Z	ԶէՎ - զետտաէլեկտրոնվոլտ
1024	յոտտա-	Yotta	Յ	Y	Յբ - յոտտաէլեկտրոնվոլտ

Օգտագործման կանոնները

• Նախածանցները գրվում են մեծության, կամ մեծության նշանին կպած։
• Մեկից ավել նախածանցներ միաժամանակ օգտագործել չի թույլատրվում։
• Սկզբնական միավորից առաջացած հավելյալ միավորը որևիցե աստիճան բարձրացնելուց անհրաժեշտ է գրել այդ աստիճանը ամբողջ միավորի վրա (նախածանցի հետ մեկտեղ)։ Օրինակ 1կմ²=10⁶ մ²։

Օգտագործման սահմանները

Համաձայն ստանդարտի ցանկացած նախածանց կարելի է օգտագործել ցանկացած ֆիզիկական մեծության հետ։ Այդուամենայնիվ որոշ դեպքերում այդպիսի կառույցները ընդունված չեն։ Այսպես, օրինակ մետրի հետ ընդունված չէ օգտագործել կիլո-ից ավելի մեծ նախածանց, և 10⁶ մ ընդունված է գրել 1000 կմ տեսքով։ Ժամանակի միավորների հետ որպես կանոն չեն կիրառվում մեծացնող նախածանցները (բացառություն է կազմում գիգատարի տերմինը, որը օգտագործվում է կոսմոլոգիայում), իսկ փոքրացնող միավորները օգտագործվում են միայն վայրկյանի հետ։ Նախածանցները, որոնք համապատասխանում են տասի 3-ին չբաժանվող աստիճաններին այնքան էլ հաճախ չեն օգտագործվում։

Տասնորդական և երկուական նախածանցների տարբերությունը

Թվային տեխնոլոգիաների հետ կապված բնագավառներում հաճախ մեծությունները պատիկ են լինում երկուսի որևէ աստիճանի, և այդ պատճառով հաճախ այդ բնագավառներում կիլոբայթ ասելով նկատի են ունենում ոչ թե 1000 բայթ, այլ՝ 1024 (1024=2¹⁰), մեգաբայթ ասելով՝ 1024*1024 բայթ (2²⁰ աստիճան) և այլն։ Շփոթություններից խուսափելու նպատակով 1999 թ. Միջազգային էլեկտրոտեխնիկական կոմիտեն նոր ստանդարտ մտցրեց, որը սահմանում է նոր նախածանցներ(կիբի, մեբի, և այլն...)^[2], որոնք արդեն պատիկ են 1024-ի, և ոչ թէ 1000-ի, իսկ ահա տասնորդական նախածանցները նշանակում են 1000-ին պատիկ մեծությունները։ Չնայած ստանդարտին տասնորդական նախածանցները շատ հաճախ օգտագործվում են որպես երկուական նախածանցներ։

Հետաքրքիր փաստեր

• Տարածված uTorrent ծրագրի անվանումը կազմված է μ(միկրո) և torrent (տոռենտ) բառերից, այսինքն՝ միկրոտոռենտ։

Ծանոթագրություններ

1. http://isotc.iso.org/livelink/livelink/4289384/ISO_2955-1983E_repr_of_SI_units_with_limited_char_sets.pdf?func=doc.Fetch&nodeid=4289384
2. http://physics.nist.gov/cuu/Units/binary.html