Ռոբերտ Բրոուն

Ռոբերտ Բրոուն (դեկտեմբերի 21, 1773(1773-12-21)^{[1][2][3][…]}, Մոնթրոզ, Montrose, Անգուս, Շոտլանդիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն^[4][5] - հունիսի 10, 1858(1858-06-10)^{[1][2][3][…]}, Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն^[4][5]) բրիտանացի (շոտլանդացի) բուսաբան, 18-րդ դարի վերջից մինչև 19-րդ դարի առաջին կեսը, մորֆոլոգիայի և բույսերի դասակարգող, հայտնաբերել է բրոունյան շարժումը^[7]։

Ռոբերտ Բրոուն անգլ.՝ Robert Brown
Ծնվել է	դեկտեմբերի 21, 1773(1773-12-21)[1][2][3][…] Մոնթրոզ, Montrose, Անգուս, Շոտլանդիա, Մեծ Բրիտանիայի թագավորություն[4][5]
Մահացել է	հունիսի 10, 1858(1858-06-10)[1][2][3][…] (84 տարեկան) Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն[4][5]
Գերեզման	Կենսալ Գրին գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն	Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Մասնագիտություն	բուսաբան, պտերիդոլոգ, պտերաբան, վիրաբույժ, սնկաբան, բնագետ և botanical collector
Հաստատություն(ներ)	Բրիտանական թանգարան
Գործունեության ոլորտ	բուսաբանություն, Բույսերի ֆիզիոլոգիա, cryptogam? և Մանրադիտում
Պաշտոն(ներ)	President of the Linnean Society of London?
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն, Լեոպոլդինա, Շվեդիայի թագավորական գիտությունների ակադեմիա, Սանկտ Պետերբուրգի գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Թագավորական Դանիական գիտությունների ակադեմիա, Պրուսիայի գիտությունների ակադեմիա, Նիդերլանդական արվեստների և գիտությունների թագավորական ակադեմիա, Բավարիական գիտությունների ակադեմիա, Ֆրանսիական գիտությունների ակադեմիա և Թուրինի գիտությունների ակադեմիա[5]
Ալմա մատեր	Universidad Estatal de Sonora?, Աբդերինի համալսարան, University of Aberdeen School of Medicine?, Montrose Academy? և Marischal College?
Տիրապետում է լեզուներին	լատիներեն և տելուգու[1]
Գիտական ղեկավար	Ջոզեֆ Բենքս
Պարգևներ	Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ [6] Էդինբուրգի թագավորական միության պատվավոր անդամ և Ամերիկայի արվեստների և գիտությունների ակադեմիայի անդամ
Հեղինակի անվան հապավումը (բուսաբանություն)	R.Br.
Robert Brown (botanist) Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Ծնվել է 1773 թվականի դեկտեմբերի 21-ին, Շոտլանդիայի Մոնտրոզ քաղաքում, սովորել է Աբերդինում, Էդինբուրսկի համալսարանում, 1789-1795 թվականներին ուսումնասիրել է բժշկություն և բուսաբանություն^[8]։ 1795 թվականին դարձել է վիրաբույժի օգնական շոտլանդական ոստիկանության Հյուսիսայի գնդում, որը գտնվում էր Իռլանդիայում^[9]։ Այստեղ նա հավաքում էր տարբեր տեսակի բույեր և հանդիպեց բոսաբան պարոն Ժոզեֆ Բանկսին^[10]։ Բնական գիտությունների հանդեպ աշխատասիրությունը խթանեց նրա և Բանկսի ընկերությանը, ում հովանավորությամբ էլ Բրոունը նշանակվեց արշավախմբի բուսաբան, որը 1801 թվականին ուղարկվել էր «Քննիչ» նավով՝ կապիտան Ֆլինդերսի գլխավորությամբ, Ավստրալիայի ափերը հետազոտելու։ Արվեստագետ Ֆերդինատ Բաուերի հետ նա այցելել է Ավստալիայի որոշ շրջաններ, այնուհետև Թասմանիա և Բոսֆորի նեղուց^[11]։ Ամենից շատ նրան հետաքրքրում էր այս երկրների ֆլորան և ֆաունան։ 1805 թվականին Բրոունը վերադարձավ Անգլիա իր հետ բերելով ավելի քան 4000 տեսակ ավստրիալական բուսատեսակներ, բազմաթիվ թռչուններ և հանքանյութեր Բանկսի հավաքածուի համար^[12]։ Նա մի քանի տարի ծախսեց այս հարուստ պաշարների մշակման համար, որոնցից այլևս ոչ ոք չէր բերում հեռու երկրներից^[13]։ Պարոն Բանկսը նրան դարձրեց իր հարուստ հավաքածուների բնական պատմական աշխատությունների գրադարանավար, Բրոունը հրատարակեց «Prodromus florae Novae Hollandiae», (Լոնդոն, 1830 թվական), որի համար նյութ հանդիսացավ չորացված բույսերի հավաքածուն, որն ստեղծվել էր նոր հետազոտողների կողմից^[14]։ Նա նաև ներդրում ունի բուսաբաներ՝ Ռոսսայի, Պարրի և Կլապերտոնայի աշխատություններում, օգնել է վիրաբույժ Ռիչարդսոնին^[15]։ Ռոբերտ Բրոունի ներդրումը բուսաբանության մեջ ակնառու է, և 1849 թվականին նա դարձավ Լոնդոնի Լինևյան հասարակության նախագահ, որտեղ ծառայեց գիտությանը մինչև 1853 թվականը^[16]։ Նրա մահից հետո, 1858 թվականի հունիսի 10-ին Բեննետը հրատարակեց «Ռոբերտ Բրոունի տարատեսակ բուսաբանական աշխատանքներ», (3 հատոր, Լոնդոն, 1866-1868)^[17][18]։ Ռոբերտ Բրոունը թաղված է Լոնդոնի Կենսալ-Գրին գերեզմանատանը^[19]։

Բրոունյան շարժում

Բրոունյան շարժումը մոլեկուլների գոյության և նրանց քաոսային (ջերմային) շարժման ամենահամոզիչ ապացույցներից մեկն է, որն առաջին անգամ դիտել է Ռոբերտ Բրոունը 1827 թվական։ Ջրի կաթիլը մանրադիտակով ուսումնասիրելիս Ռոբերտ Բրոունն ուշադրություն է դարձրել դրա մեջ լողացող գետնամուշկի սերմերի անկանոն, երբեք չդադարող շարժմանը։ Փորձը կարելի է հեշտությամբ կրկնել, եթե վերցնենք ջրում լուծված տուշի (կամ կաթի) շատ նոսր լուծույթ և դրանից մեկ կաթիլ տեղադրենք մանրադիտակի տակ, որի խոշորացումը 500/600 անգամ է^[20]։ Անընդհատ և համասեռ թվացող լուծույթի կաթիլը մանրադիտակի տակ բոլորովին այլ տեսքով է ներկայանում, դիտվում են տարբեր չափերով և անկանոն ձևերով կտորներ, որոնք լողում են անգույն հեղուկում։ Այդ կտորները ոչ թե մոլեկուլներ են, այլ մրի կտորներ, որից պատրաստված է տուշը^[21]։ Եթե ուշադրությունը սևեռենք մրի կտորներից որևէ մեկի՝ այսպես կոչված բրունյան մասնիկի վրա, ապա կտեսնենք, որ այն կատարում է քաոսային շարժում՝ պատահականորեն տեղափոխվելով տարբեր կողմեր։ Եթե նշենք բրոունյան մասնիկի դիրքերը հավասար ժամանակամիջոցներից հետո և այնուհետև դրանք միացնենք ուղղի հատվածներով, ապա կստանանք մի խճճված բեկյալ, որը բնութագրում է բրոունյան մասնիկի շարժման քաոսային բնույթը։ Այդ բեկյալը բրունյան մասնիկի շարժման հետագիծը չէ, այն իրականում շատ ավելի բարդ տեսք ունի^[22]։ Բրոունյան շարժման բնույթը կախված չէ բրոունյան մասնիկի նյութից (գետնամուշկի սերմ, տուշի կամ գումիգուտի կտոր և այլն)^[23]։ Ամենազարմանալին այն է, որ բրոունյան շարժումը երբեք չի դադարում, չնայած նրա ուսումնասիրության ժամանակ ձեռք են առնվում բոլոր միջոցները՝ բացառելու հնարավոր արտաքին ազգեցությունները, օրինակ, մեխանիկական ցնցումները, հեղուկի անհամասեռ տաքացումը և այլն։ Այս փաստերից հետևում է, որ բրոունյան մասնիկների շարժման պատճառը պետք է փնտրել հենց հեղուկում^[24]։

Գրականություն

• Ford B. J. Brownian movement in Clarkia pollen։ a reprise of the first observations // The Microscope. 1992. Vol. 40, N 4. P. 235—241.

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Robert Brown (նիդերլ.)
3. Encyclopædia Britannica
4. Броун Роберт (ռուս.) / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
5. www.accademiadellescienze.it (իտալ.)
6. Award winners : Copley Medal — Royal Society.
7. Mabberley (1985) pp. 18–28.
8. Mabberley, David (1985). Jupiter botanicus: Robert Brown of the British Museum. British Museum (Natural History). էջեր 15–18. ISBN 3-7682-1408-7.
9. Deutsch, D. H. (1991). «Did Robert Brown Observe Brownian Motion: Probably Not». Scientific American. 265: 20.- See also Bulletin of the American Physical Society, 36 (4): 1374, April 1991.
10. «BANKS, SIR JOSEPH (1743-1820), BROWN, ROBERT (1773-1858), DON, DAVID (1800-1841)». English Heritage. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 22-ին.
11. van der Pas, Peter W. (1971). «The Discovery of Brownian motion». Scientiarum Historia. 13: 17.
12. Keighery, G. and Gibson, N., ‘The influence of Robert Brown on Western Australian botany’, Australian Garden History, 14 (3), 2002, pp. 5-8.
13. Pearle, P., Collett, B., Bart, K., Bilderback, D., Newman, D., and Samuels, S. (2010) What Brown saw and you can too. Am. J. Phys. 78: 1278-1289. See also this site
14. Ford, Brian J. (1991). «Robert Brown, Brownian Movement, and Teethmarks on the Hatbrim». The Microscope. 39: 161–171.- See also this site.
15. Harris, Henry (1999). The Birth of the Cell. Yale University Press. էջեր 76–81.
16. Mabberley (1985) p. 28–60.
17. «Deaths». The Spectator. 1858 թ․ հունիսի 19. էջ 20. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 19-ին.
18. F. H. W. Sheppard (General Editor) (1966). «Soho Square Area: Portland Estate: Nos. 31-32 Soho Square: Twentieth Century House». Survey of London: volumes 33 and 34: St Anne Soho. Institute of Historical Research. Վերցված է 2014 թ․ մարտի 19-ին. {{cite web}}: |author= has generic name (օգնություն)
19. Mabberley (1985), pp. 59–63.
20. Mabberley (1985), pp. 73–79.
21. "Bryology (mosses, liverworts and hornworts)" Royal Botanic Garden Edinburgh. Retrieved 15 May 2008.
22. Mabberley (1985), pp. 66–72.
23. Flinders, Matthew (1966) [1814]. A Voyage to Terra Australis : undertaken for the purpose of completing the discovery of that vast country, and prosecuted in the years 1801, 1802, and 1803 in His Majesty's ship the Investigator, and subsequently in the armed vessel Porpoise and Cumberland Schooner; with an account of the shipwreck of the Porpoise, arrival of the Cumberland at Mauritius, and imprisonment of the commander during six years and a half in that island (Facsimile ed.). Adelaide; Facsimile reprint of: London : G. and W. Nicol, 1814 ed. In two volumes, with an Atlas (3 volumes): Libraries Board of South Australia. էջ 215 & 242. Վերցված է 2014 թ․ հունվարի 5-ին.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location (link)
24. Harvey, William Henry (1869). Memoirs of W. H. Harvey, M.D., F.R.S., etc., etc., late professor of botany, Trinity College, Dublin. էջ 46.

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռոբերտ Բրոուն» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ռոբերտ Բրոուն» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 578)։