Սերգեյ Կուսևիցկի

Սերգեյ Ալեքսանդրովիչ Կուսևիցկի (ռուս.՝ Сергей Александрович Кусевицкий, անգլ.՝ Serge Koussevitzky, հուլիսի 26, 1874(1874-07-26)^{[2][3][4][…]}, Վիշնի Վոլոչեկ, Տվերի նահանգ, Ռուսական կայսրություն^[5] - հունիսի 4, 1951(1951-06-04)^{[5][2][6][…]}, Բոստոն, ԱՄՆ^[5]), ռուս և ամերիկացի կոնտրաբաս նվագող, դիրիժոր և կոմպոզիտոր։

Սերգեյ Կուսևիցկի
Բնօրինակ անուն	ռուս.՝ Шмуил Шахнов Кусевицкий[1] և ռուս.՝ Сергей Александрович Кусевицкий
Ի ծնե անուն	ռուս.՝ Шмуил Шахнов Кусевицкий[1]
Ծնվել է	հուլիսի 26, 1874(1874-07-26)[2][3][4][…] Վիշնի Վոլոչեկ, Տվերի նահանգ, Ռուսական կայսրություն[5]
Երկիր	Ռուսական կայսրություն,  ԽՍՀՄ և  ԱՄՆ
Մահացել է	հունիսի 4, 1951(1951-06-04)[5][2][6][…] (76 տարեկան) Բոստոն, ԱՄՆ[5]
Գերեզման	Church on the Hill Cemetery[7]
Ժանրեր	դասական երաժշտություն
Մասնագիտություն	կոմպոզիտոր, դիրիժոր, երաժիշտ և երաժշտության ուսուցիչ
Գործիքներ	Կոնտրաբաս
Անդամակցություն	Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Ամուսին	Natalie Koussevitzky?[8]
Ստորագրություն
Serge Koussevitzky Վիքիպահեստում

Կենսագրություն և ստեղծագործություն

Ծնվել է հրեական երաժշտական ընտանիքում. հայրը եղել է նախկին ռազմական երաժիշտ և մանր արհեստավոր Ալեքսանդր Կուսևիցկին, մայրը՝ դաշնակահարուհի Աննա Բարաբեիչիկին^{[9][10][11][12]}։ Սերգեյն ունեցել է քույր՝ Աննան (1866-1945), երեք հարազատ եղբայր՝ Ադոլֆը, Ալեքսանդրը (? -1941)^[13] և Նիկոլայը (1876-1942)^[14][15], և հոր երկրորդ ամուսնությունից մի եղբայր՝ Սողոմոնը (1902-?): 1877 թվականին մայրը մահացել է տուբերկուլոզից, ինչից հետո երեխաների դաստիարակությամբ զբաղվել է հայրը^[16]։ Սերգեյը սովորել է նվագել ջութակ, թավջութակ և դաշնամուր տեղացի ուսուցչուհի Մարիա Ֆեոդորովնա Ռոզենբերգի ղեկավարությամբ։ 1881 թվականին ընտանիքն ընդունել է լյութերականություն, որպեսզի հրեաների համար նախատեսված բնակավայրերից դուրս բնակվելու իրավունք ունենա (այսպես կոչված «կեցության իրավունք»)^[17][18]։ Տասնյոթ տարեկան հասակում Կուսևիցկին մոսկվացի միլիոնատեր և բարերար Կ. Կ․ Ուշկովի կողմից կրթաթոշակ է ստանում, որպեսզի ուսումը շարունակի Մոսկվայի ֆիլհարմոնիկ ընկերության երաժշտական-դրամատիկական դպրոցում։

Կուսևիցկու առանձնատունը Մոսկվայում

1894 թվականից եղել է կոնտրաբաս՝ Մեծ թատրոնի նվագախմբում։ Նրա դեբյուտը Գերմանիայում տեղի է ունեցել 1903 թվականին։ 1905 թվականին, իր հովանավոր Կ. Ուշկովի դստեր՝ Նատալիա Կոնստանտինովնա Ուշկովայի հետ ամուսնանալուց և հսկայական օժիտ ստանալուց հետո, Կուսևիցկին ցուցադրական կերպով հեռանում է Մեծ թատրոնի նվագախմբից և մոսկովյան «Ռուսական խոսք» («Русское слово») թերթում հրատարակում է «Նոր իլոտներ» աղմկահարույց հոդվածը։ Իր հոդվածում, շատ կոշտ արտահայտություններով, թվերով և փաստերով, նա մեղադրել է Կայսերական թատրոնների տնօրինությանը նվագախմբի երաժիշտների անմարդկային շահագործման մեջ, որոնք նվիրում են իրենց ամբողջ ժամանակն ու էներգիան չնչին վարձատրության դիմաց, ինչը նրանց և նրանց ընտանիքներին կիսաքաղց գոյության է դատապարտում^[19]։

Կուսևիցկին կնոջ հետ միասին հաստատվել է Բեռլինում, որտեղ դիրիժորություն է սովորել Արթուր Նիկիշի մոտ։ 1908 թվականին նա որպես դիրիժոր կատարել է նորամուտը Բեռլինի ֆիլհարմոնիկ նվագախմբի հետ՝ Ս. Ռախմանինովի հետ կատարելով նրա Երկրորդ դաշնամուրային կոնցերտը։

1909 թվականին Ռախմանինովի նախաձեռնությամբ^[19] Կուսևիցկին, սկզբնական կապիտալը ներդնելով, հիմնադրել է Ռուսաստանի երաժշտական հրատարակչությունը։ Ռախմանինովը գլխավորել է հրատարակչության գեղարվեստական խորհուրդը, իսկ Կուսևիցկին սկզբնական շրջանում զբաղվել է կազմակերպչական աշխատանքներով։ Շուտով հրատարակչությունը լայն ժողովրդականություն է ձեռք բերել Ռուսաստանում, իսկ հետագայում նաև համաշխարհային մասշտաբով։ Հրատարակչությունը հրատարակել է Ա. Սկրյաբինի, Ս. Պրոկոֆևի, Ի. Ստրավինսկու, իսկ ավելի ուշ՝ անձամբ Ռախմանինովի բազմաթիվ աշխատությունների պարտիտուրներ։

Նույն 1909 թվականին Կուսևիցկին Մոսկվայում հիմնել է իր սեփական նվագախումբը, որը հաջողությամբ հանդես է եկել Եվրոպայում։ Հեղափոխությունից հետո Կուսևիցկին ղեկավարել է Պետրոգրադի սիմֆոնիկ նվագախումբը (1917-1920), ապա տեղափոխվել է Փարիզ, որտեղ 1921-1928 թվականներին անցկացվել են հայտնի «Սերգեյ Կուսևիցկու համերգները»։ Նրա ընկերներն էին Պրոկոֆևը, Ստրավինսկին, Ռավելը, Նիկոլայ Օբուխովը։

1923 թվականին տեղափոխվել է ԱՄՆ (քաղաքացիություն ստացել է 1941 թվականին)։ 1924-1949 թվականներին ղեկավարել է Բոստոնի սիմֆոնիկ նվագախումբը։ 1936 թվականից այս նվագախմբի հետ պարբերաբար մասնակցել է Թանգլվուդյան փառատոնին։ Դիրիժորել է Սիբելիուսի, Սատիի, Բարտոկի, Բրիտտենի, Հինդեմիթի, Մեսսիանի և այլոց ստեղծագործությունները։

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Կուսևիցկին դարձել է Դ. Դ. Շոստակովիչի Յոթերորդ սիմֆոնիայի առաջին կատարողը Միացյալ Նահանգներում։ Համերգի մեկնարկից առաջ՝ դիմելով հանդիսատեսին, Կուսևիցկին ասել է. «Ես հայտարարում եմ իմ հավատը մարդկության հանդեպ, քանի որ հուսով եմ, որ Ռուսաստանը կհաղթի... Շոստակովիչի սիմֆոնիան մահվան նկատմամբ մարդկային ոգու հավատի և հաղթանակի ուղերձն է։ Մենք պետք է երախտապարտ լինենք այս մեծ ժողովրդին, ովքեր ամենածանր տառապանքների միջով մեզ տանում են դեպի հույս, լույս և հարություն»^[20]։ Համերգի ողջ հասույթը (11 հազար դոլար) փոխանցվել է Ռուսաստանի օգնության հիմնադրամին։ 1946 թվականին նա գլխավորել է իր նախաձեռնությամբ ստեղծված Ամերիկա-սովետական երաժշտական կոմիտեն։ Նա ցանկացել է կազմակերպել իր նվագախմբի շրջագայությունը ԽՍՀՄ-ում, սակայն Համամիութենական կոմունիստական կուսակցության կենտրոնական կոմիտեն մերժել է Մշակութային կապի համամիութենական ընկերության խնդրանքը՝ պատճառաբանելով, որ Կուսևիցկու նվագախումբը «չափազանց մեծ» է, և կարող է ներառել «հետախույզներ և այլ թշնամական տարրեր»։ Կուսևիցկին Բոստոն էր հրավիրել Ս. Ս. Պրոկոֆևին և Դ. Ֆ. Օյստրախին։ Բոստոնի սիմֆոնիկ նվագախմբի հյուրախաղերը ԽՍՀՄ-ում, ինչպես նաև Դ. Օյստրախի շրջագայությունը ԱՄՆ-ի Բոստոնի նվագախմբի հետ, տեղի են ունեցել Կուսևիցկու մահից հետո^[20]։

Զբաղվել է դիրիժորության դասավանդմամբ։ Կուսևիցկու ուսանողների թվում է եղել Լեոնարդ Բերնսթայնը։ Որոշ ժամանակ Կուսևիցկու քարտուղարն է եղել Հենրիետա Լեոպոլդովնա Գիրշմանը (հեղափոխությունից առաջ՝ մոսկվացի միլիոնատեր Վ.Օ. Գիրշմանի կինը)։

Կուսևիցկու եղբոր որդիները (նրա եղբոր՝ Ադոլֆ Ալեքսանդրովիչի (1867-1939) և Ռաիսա Դավիդովնա Կուսևիցկիների որդիները) են եղել ամերիկացի դիրիժոր Ֆաբիան Սևիցկին և բժշկական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր Իոսիֆ Ադոլֆովիչ Կուսևիցկին (1896 - ?)^[21]:

Որոշ պրեմիերաներ

Ստեղծագործություններ, որոնց պրեմիերայի դիրիժորը եղել է Սերգեյ Կուսևիցկին․

• 1911, Ալեքսանդր Սկրյաբին, «Պրոմեթևս (Կրակի պոեմ»)
• 1921, Իգոր Ստրավինսկի, «Փողային սիմֆոնիաներ»
• 1924, Իգոր Ստրավինսկի, դաշնամուրի, փողային նվագախմբի, լիտավրի և կոնտրաբասի կոնցերտ
• 1925, Սերգեյ Պրոկոֆև, Սիմֆոնիա № 2
• 1930, Սերգեյ Պրոկոֆև, Սիմֆոնիա № 4
• 1943, Իգոր Ստրավինսկի, «Օդա»
• 1943, Աարոն Կոպլենդ, Սիմֆոնիա № 3
• 1944, Նիկոլայ Չերեպնին, «Ճակատագիր»
• 1949, Լեոնարդ Բերնսթայն, Սիմֆոնիա № 2

Ժառանգություն

1936 թվականին բացել է Բոստոնի սիմֆոնիկ նվագախմբի ամենամյա ամառային համերգները, որը հետագայում վերածվել է Թանգլվուդի երաժշտական փառատոնի և 1940 թվականին բացված Թանգլվուդի երաժշտական կենտրոնը, որը Միացյալ Նահանգների ամենակարևոր ամառային երաժշտական դպրոցներից մեկն է։

1942 թվականին հիմնադրել է «Կուսևիցկի» երաժշտական հիմնադրամը, որի միջոցներով պարգևատրում են միջազգային երաժշտական մրցանակով։

Սերգեյ Կուսևիցկին հեղինակ է կոնտրաբասի համար մի շարք կոմպոզիցիաների, ներառյալ բազմաթիվ տեխնիկական էտյուդների, կոնտրաբասի նվագախմբի համերգի, ինչպես նաև սիմֆոնիկ նվագախմբի համար ստեղծագործությունների, այդ թվում՝ «Passacaille sur un thème Russe», «Prelude and Fugue in C Major, No. 17», այլ հեղինակների ստեղծագործությունների կոնտրաբասի համար վերամշակումների^[9]։

Կուսևիցկու անունով է կոչվել մի փոքր մոլորակ (1799 Koussevitzky):

Ընտանիք

• Առաջին կինը (1902-1905)՝ բալերինա Նադեժդա Պետրովնա Գալաթ,
• Երկրորդ կինը (1905 թվականի օգոստոսի 17-ից (սեպտեմբերի 8)՝ Նատալյա Կոնստանտինովնա Ուշկովա (1881-1942),
• Երրորդ կինը (1947 թվականի օգոստոսի 15-ից)՝ Օլգա Ալեքսանդրովնա Նաումովա (1901, հուլիսի 17, Սամարա - 1978, հունվարի 5, Նյու Յորք), Ալեքսանդր Նիկոլաևիչ և Աննա Կոնստանտինովնա Նաումովների դուստրը, նրա նախորդ կնոջ՝ Ն. Կ․ Կուսևիցկայայի զարմուհին^[22]։

Գրականություն

• Блестящий успех С. Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1928.— 6 февраля (№ 5489).— С. 1.
• Первое исполнение оперы-оратории Стравинского «Царь Эдип» в Нью-Йорке (Бостонский симфонический оркестр с С. Кусевицким) // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1928.— 10 марта (№ 5522).— С. 3.
• И. Ш. «Царь Эдип» Стравинского // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1928.— 13 марта (№ 5525).— С. 3.
• Чествование Кусевицкого в Париже // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1929.— 22 июля (№ 6021).— С. 3.
• Кусевицкий даст концерт в пользу русских беженцев // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1929.— 12 декабря (№ 6164).— С. 1.
• Кусевицкий отменил свои концерты в Милане из-за насилий над Тосканини // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1931.— 23 мая (№ 6691).— С. 1.
• Кусевицкий заявляет, что «закрыл для себя двери в Италию» // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1931.— 1 июня (№ 6700).— С. 1.
• Lourié A. Sergei Koussevitzky And His Epoch: A Biographical Chronicle / Translated from the Russian by S. W. Pring.— New York: A. A. Knopf, 1931.— 253, V pp.: portr.
• Концерт Кусевицкого и Прокофьева // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1933.— 10 января (№ 7289).— С. 3.
• Н. Пятигорский и Кусевицкий // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1940.— 16 марта (№ 9901).— С. 3.
• Ф. Последнее выступление С. Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1940.— 6 апреля (№ 9921).— С. 3.
• Кусевицкий и Сибелиус // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1941.— 14 января (№ 10203).— С. 3.
• Вейнбаум М. На разные темы: С. А. Кусевицкий: (Дирижер и человек) // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1941.— 29 марта (№ 10276).— С. 3.
• Г. Т. Два концерта Бостонского симфонического оркестра: Под управлением Сергея Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1942.— 11 января (№ 10554).— С. 4.
• Ло-ский В. Блестящий концерт Сергея Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1942.— 14 марта (№ 10615).— С. 3.
• Мейендорф А. Л. С. А. Кусевицкий — за защиту родины // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1942.— 22 сентября (№ 10805).— С. 3.
• Ло-ский В. С. А. Кусевицкий в Нью-Йорке // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1943.— 14 ноября (№ 11223).— С. 4.
• Ло-ский В. Концерты Кусевицкого: Конец сезона // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1944.— 6 апреля (№ 11367).— С. 3.
• Поляков-Литовцев С. Кусевицкий // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1944.— 20 мая (№ 11711).— С. 2.
• С. А. Кусевицкий о влиянии музыки на будущую мирную конференцию // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1944.— 28 июля (№ 11780).— С. 2.
• Вейнбаум М. На разные темы: С. А. Кусевицкий: К его семидесятилетию // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1944.— 29 июля (№ 11781).— С. 3.
• Манусевич В. Моцартовские концерты в Тэнглевуде // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1944.— 13 августа (№ 11796).— С. 4.
• Ло-сский В. Концерт Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1945.— 22 марта (№ 12018).— С. 3.
• Лурье А. Летние концерты Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1945.— 26 августа (№ 12173).— С. 4.
• Сергей Кусевицкий и Шостакович // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1945.— 14 октября (№ 12222).— С. 1.
• Ло-ский В. Концерт С. А. Кусевицкого: Пятая симфония Прокофьева // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1945.— 22 ноября (№ 12260).— С. 3.
• Седых А. День Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1946.— 7 июля (№ 12488).— С. 2.
• С. А. Кусевицкий требует запрещения книги — «Кусевицкий» [М. Смита] // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1947.— 13 февраля (№ 12709).— С. 2.
• Биография С. А. Кусевицкого разрешена к продаже // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1947.— 7 марта (№ 12731).— С. 2.
• Гунст Е., проф. К приезду С. А. Кусевицкого в Европу // Русская мысль.— Париж, 1947.— 30 августа (№ 20).— С. 3.
• С. А. Кусевицкий покидает Бостонский оркестр в 1949 году // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1948.— 10 апреля (№ 13134).— С. 2: портр.
• Железнов М. Блестящий концерт памяти Ф. И. Шаляпина // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1948.— 16 апреля (№ 13140).— С. 3.
• Герб Л. Что вспомнилось на концерте Сергея Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1948.— 18 ноября (№ 13355).— С. 3.
• Концерты С. А. Кусевицкого / Ло-ский В.; А. С. [Седых А.] // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1949.— 18 января (№ 13416).— С. 3.
• Вейнберг Я. Кусевицкий // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1949.— 16 апреля (№ 13504).— С. 3.
• Манусевич В. Творчество С. А. Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1949.— 17 апреля (№ 13505).— С. 4.
• Ло-ский В. Концерты С. А. Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1949.— 21 апреля (№ 13509).— С. 3.
• Лурье А. Кусевицкий // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1949.— 17 июля (№ 13596).— С. 8.
• Кашук М. Беркширские музыкальные торжества и С. А. Кусевицкий // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1949.— 28 июля (№ 13607).— С. 3.
• С. А. Кусевицкий в Израиле // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1950.— 16 марта (№ 13838).— С. 2
• Свет Г. Музыкальный фестиваль на берегу Генисаретского озера // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1950.— 9 апреля (№ 13862).— С. 5.
• С. А. Кусевицкий в Нью-Йорке // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1950.— 15 июня (№ 13929).— С. 1.
• Седых А. Скончался С. А. Кусевицкий // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1951.— 6 июня (№ 14286).— С. 1, 3: портр.
• Похороны С. А. Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1951.— 9 июня (№ 14289).— С. 2.
• Троцкий И. Венок на могилу С. А. Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1951.— 10 июня (№ 14290).— С. 2, 8.
• Кашук М. С. А. Кусевицкий // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1951.— 14 июня (№ 14294).— С. 3.
• Открытие «Фонда Кусевицкого» в Париже // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1952.— 6 июня (№ 14650).— С. 2.
• Сабанеев Л. Мои встречи // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1955.— 24 апреля (№ 15702).— С. 2.
• Вейнбаум М. С. А. Кусевицкий // Вейнбаум М. На разные темы.— Нью-Йорк, 1956.— С. 235—242.
• Седых А. Кусевицкий и Тэнглвуд // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1959.— 9 августа (№ 16943).— С. 8.
• Свет Г. Сергей Кусевицкий: К 90-летию со дня рождения // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1964.— 1 августа (№ 18772).— С. 3.
• Сабанеев Л. Памятка о С. А. Кусевицком (1874—1951) // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1964.— 6 сентября (№ 18808).— С. 7.
• Сабанеев Л. Памяти Сергея Кусевицкого: По случаю 90-летия со дня его рождения (1874—1964) // Русская мысль.— Париж, 1964.— 10 сентября (№ 2202).— С. 4—5.
• Белостоцкий Б. Концерт фонда им. Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1973.— 19 мая (№ 22985).— С. 3.
• Седых А. Заметки редактора: Столетие С. А. Кусевицкого // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1974.— 23 июля (№ 22375).— С. 3: портр.
• 100-летие С. А. Кусевицкого [Празднование в Беркширском Музыкальном центре] // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1974.— 28 июля (№ 22380).— С. 3 (Хроника).
• Leichtentritt H. Serge Koussevitzky, the Boston Symphony Orchestra, and the new American music. — New York: AMS Press, 1978.
• Седых А. Беседа с Мстиславом Ростроповичем и Галиной Вишневской // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1981.— 3 мая (№ 25499).— С. 8.
• Астров Анатолий Васильевич. Деятель русской музыкальной культуры С. А. Кусевицкий. — Л.: Музыка, 1981. — 192 с.
• Каплан Р. Там русский дух... // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1987.— 13 сентября (№ 27513).— С. 5.
• Кошкин-Юрицын В. Без вести пропавший / [Предисл. А. Грант; Пер. с англ.] // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1989.— 11-12 марта (№ 27976).— С. 17: портр.
• Прицкер М. Русское искусство открывает сезон в Бостоне // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1991.— 18 октября (№ 28787).— С. 16.
• Юзефович В. «Лучшее оркестровое произведение последних 25 лет» // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1995.— 29 августа (№ 29982).— С. 19.
• Прокофьев С. Дневник 1907—1933 (Часть 1-я).— Paris: sprkfv, 2002.— ISBN 2-9518138-0-5
• Прокофьев С. Дневник 1907—1933 (Часть 2-я).— Paris: sprkfv, 2002.— ISBN 2-9518138-1-3
• Юзефович В. Сергей Кусевицкий. Русские годы. — М.: Языки славянской культуры, 2004.— 441 с.: ил., портр.— ISBN 5-9551-0037-7
• Понятовский С. П. Оркестр Сергея Кусевицкого. — М.: Музыка, 2009. — 256 с.— ISBN 978-5-7140-0741-5
• Сергей Прокофьев. Сергей Кусевицкий. Переписка. 1910—1953 / Подготовка публикации и текст комментариев: В. Юзефович. — М.: Дека-ВС, 2011.— 531 с.: ил., портр.— ISBN 978-5-901951-28-6
• Юзефович В. Сергей Кусевицкий. Годы в Париже. Между Россией и Америкой. — М., СПб.: Центр гуманитарных инициатив, 2014. — 488 с.— ISBN 978-5-98712-127-6
• Chronicle of a Non-Friendship: Letters of Stravinsky and Koussevitzky / Edited, introduced, and annotated by Victor Yuzefovich // The Musical Quarterly. — 2002. — Vol. 86, № 4. — P. 750—885.

Ծանոթագրություններ

1. Юзефович В. А. Сергей Кусевицкий: Русские годы (ռուս.) — ЛитРес, 2021. — Т. 1. — С. 35.
2. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
3. Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
4. Երաժշտություն (ֆր.)
5. Кусевицкий Сергей Александрович // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
6. Encyclopædia Britannica
7. Find A Grave — 1996.
8. encyclopedia.com — HighBeam Research.
9. «Robert Daniel Stiles «Serge Koussevitzky: Recently Discovered Compositions for Double Bass and for Large Ensembles within the Context of His Life and Career»» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2014 թ․ օգոստոսի 26-ին. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 15-ին.
10. Семейное древо в Serge Koussevitzky Archive Արխիվացված 2009-01-09 Wayback Machine: Фамилия матери иногда неверно указывается как Воробейчик.(չաշխատող հղում)
11. Moses Smith. Koussevitzky. New York, 1947 (гл. 1, стр. 4)(չաշխատող հղում)
12. «Serge Koussevitzky». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունիսի 9-ին. Վերցված է 2021 թ․ հուլիսի 4-ին.
13. «Serge Koussevitsky Archive» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017-01-26-ին. Վերցված է 2021-07-04-ին.
14. Надгробный памятник Кусевицких на Преображенском еврейском кладбище: Николай Александрович (1876—1942) и Ревекка Наумовна (1876—1954) Кусевицкие, их дочь Сабина Николаевна (1914—1993) и зять С. М. Балакирский.
15. Л. М. Рок «Что я помню о блокаде и что я знаю о ней теперь» (в книге «Дети войны. Народная книга памяти»)
16. Биография С. Кусевицкого(չաշխատող հղում)
17. См. интервью С. А. Кусевицкого Леону Аркину в ежедневной нью-йоркской газете «Форвертс» (The Jewish Daily Forward) от 27 сентября 1924 года (примечание на стр. 4(չաշխատող հղում) ): «Yes, I was born a Jew. But when I was six years old my parents embraced Christianity in order to be able to maintain their right of residence and not be ruined».
18. Б. Сарнов «Я ещё не всё про себя знаю»
19. А. В. Оссовский. Воспоминания о Рахманинове
20. Иванян Э. А. Энциклопедия российско-американских отношений. XVIII-XX века.. — Москва: Международные отношения, 2001. — 696 с. — ISBN 5-7133-1045-0
21. «Контрабас: история и методика» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2016 թ․ հուլիսի 2-ին. Վերցված է 2017 թ․ հունվարի 27-ին.
22. Скончалась Ольга Кусевицкая // Новое русское слово.— Нью-Йорк, 1978.— 8 января (№ 24461).— С. 1: портр.; Мельник С. Г. Забытый Тольятти. Часть 82. Благодаря и вопреки

Արտաքին հղումներ

• Кусевицкий Сергей՝ հոդվածը Հրեական էլեկտրոնային հանրագիտարանում
• Юзефович В. Бальмонт, Кусевицкий и Прокофьев
  • Юзефович В. Сергей Кусевицкий. Том первый. Русские годы. - М., 2004
  • Юзефович В. Сергей Кусевицкий.(Том второй) Годы в Париже. Между Россией и Америкой. - М., 2011
  • Юзефович В. Сергей Прокофьев. Сергей Кусевицкий. Переписка. 1910-1953.- М., 2011
  • Юзефович В. А.Н. Скрябин в переписке с С.А. Кусевицким и Н.Г. Струве..- М.,2015 Сайт Фонда Кусевицкого(անգլ.)
• Koussevitzky.com(անգլ.)
• Самсон Кацман. Американские страницы жизни знаменитого музыканта Сергея Кусевицкого. Музземания, июль 2020 г.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սերգեյ Կուսևիցկի» հոդվածին։