Սաունդերս Մակլեյն

Սաունդերս (Սոնդերս) Մակլեյն (անգլ.՝ (Leslie) Saunders Mac Lane^[17], օգոստոսի 4, 1909(1909-08-04)^{[1][2][3][…]}, Norwich^[2][4][5] - ապրիլի 14, 2005(2005-04-14)^{[1][2][3][…]}, Սան Ֆրանցիսկո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ), ամերիկացի մաթեմատիկոս, մանկավարժ, Կատեգորիաների տեսության հեղինակ (Սամուել Էյլենբերգի հետ)։ 1982 թվականից եղել է Չիկագոյի համալսարանի էմերիտ-պրոֆեսորներից, մինչդեռ 1947 թվականից դասախոսել էր այնտեղ։ 1949 թվականից ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի և Ամերիկյան փիլիսոփայական հանրության անդամներից է եղել։ 1989 թվականին արժանացել է ԱՄՆ ազգային գիտական մեդալի։

Սաունդերս Մակլեյն
Ծնվել է	օգոստոսի 4, 1909(1909-08-04)[1][2][3][…] Norwich[2][4][5]
Մահացել է	ապրիլի 14, 2005(2005-04-14)[1][2][3][…] (95 տարեկան) Սան Ֆրանցիսկո, Կալիֆոռնիա, ԱՄՆ
Քաղաքացիություն	ԱՄՆ
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)	Հարվարդի համալսարան[2], Կոռնելի համալսարան[2], Չիկագոյի համալսարան[2], Եյլի համալսարան[2], Հարվարդի համալսարան[2] և Չիկագոյի համալսարան[2][6]
Գործունեության ոլորտ	հանրահաշիվ[2], Կատեգորիաների տեսություն[2][7], cohomology?[2], մաթեմատիկա[7] և աբստրակտ հանրահաշիվ[7]
Պաշտոն(ներ)	նախագահ և նախագահ
Անդամակցություն	ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, Հայդելբերգի գիտությունների ակադեմիա և Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա
Ալմա մատեր	Եյլի համալսարան (1930)[2], Չիկագոյի համալսարան (1931)[2], Գյոթինգենի համալսարան (1934)[2], Utica Free Academy? (1923)[8] և Leominster High School? (1926)[9]
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն[1][7][10]
Գիտական ղեկավար	Հերման Վեյլ[11] և Փոլ Բերնեյս
Եղել է գիտական ղեկավար	Michael D. Morley?[12], Robert M. Solovay?[12], David Eisenbud?[12], Arūnas Leonardas Liulevičius?[12], William Alvin Howard?[12], Steve Awodey?[12], Robert Henry Szczarba?[12], Ronald John Nunke?[12], Peter Zvengrowski?[12], Edward Halpern?[12], Robert Stephen Novosad?[12], Arthur H. Kruse?[12], William Ralph Ballard?[12], Joseph Zeu-Tse Yao?[12], Leif Kristensen?[12], Tzee-Char Kuo?[12], Robert Harbison Mountjoy?[12], John Lauchlin MacDonald?[12], James Arthur Schafer?[12], David Shafer?[12], Paul Henry Palmquist?[12], Eduardo J. Dubuc?[12], Rodiani Voreadou?[12], Ross M. Hamsher?[12], Alfred Lunt Putnam?[12], Clement Russell Phelps?[12], Gerald John Decker?[12], William C. Carter?[12], Stanley Parlett Hughart?[12], Benjamin Nelson Moyls?[12], Howard Boyer Stauffer?[12], Susanna Maria Ginali?[12], Michael Joseph Norris?[12], Edwin James Akutowicz?[12], Քեթլին Ռեյ Էդվարդս[12], Daniel Jakobsen?[12], Հարի Դոլ[12], Իրվինգ Կապլանսկի[12], Թոմաս Վ. Հանգերֆորդ[12], Ռոջեր Լինդոն[12], Անիլ Ներոդ[12] և Ջոն Թոմփսոն[12]
Պարգևներ	Գուգենհայմի կրթաթոշակ [13][14] Գիտական ձեռքբերման համար Ուիլյամ Պրոկտերի մրցանակ [2] Ալեքսանդր ֆոն Հումբոլդտի կրթաթոշակ [15] Ստիլի մրցանակ [2][16] և Chauvenet Prize? [2]
Saunders Mac Lane Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

1930 թվականին բակալավրի աստիճանը ստացել է Եյլի համալսարանում, իսկ 1931 թվականին մագիստրոսի աստիճանը՝ Չիկագոյի համալսարանում։ Ուսումնառության շրջանում սկսել է ավելի հետաքրքրվել ֆիզիկայով, քան մաթեմատիկայով։ Առաջին գիտական աշխատանքը, որի համահեղինակն է եղել Իրվինգ Լենգմյուրը, նվիրվել է ֆիզիկային։

1931 թվականից ուսումը շարունակել է Գյոթինգենի համալսարանում, որտեղ դասախոսություններ են կարդացել այնպիսի գիտնական մաթեմատիկոսներ, ինչպիսիք են Էմմի Նյոթերը, Հերման Վեյլը և Պաուլ Բերնայսը։ Վերջիններիս ղեկավարությամբ 1934 թվականին Մակլեյնը պաշտպանել է մաթեմատիկական տրամաբանության ատենախոսություն։ Գերմանիայում նացիոնալ-սոցիալիզմի իշխանություն գալուց հետո վերադարձել է Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ, որտեղ աշխատել է Հարվարդի, Կորնելսկի (1930-ական և1940-ական թվականներ) և Չիկագոյի համալսարաններում (1947-1982 թվականներ)։

1944-1945 թվականներին Սաունդերս Մակլեյնը գլխավորել է Կոլումբիայի համալսարանի կիրառական մաթեմատիկայի (applied mathematics group) խումբը, որը զբաղվել է ռազմական մշակումներով։

1973-1977 թվականներին եղել է ԱՄՆ Գիտությունների ազգային ակադեմիայի փոխնախագահ (անդամ է եղել 1949 թվականից, դրա խորհրդի մաս՝ 1959-1962 և 1969-1972 թվականներից)։ 1973-1974 թվականներին եղել է ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերության նախագահը, իսկ 1946-1948 թվականներին՝ փոխնախագահը, 1951-1952 թվականներին՝ Ամերիկայի մաթեմատիկական ասոցիացիայի փոխնախագահը, 1968-1971 թվականներին՝ ամերիկյան փիլիսոփայական հասարակության փոխնախագահը, 1974-1980 թվականներին՝ Ազգային գիտական խորհրդի անդամ։ 1954 թվականից մինչև 1958 թվականին միջազգային մաթեմատիկական միության գործկոմի, Ամերիկյան արվեստի և գիտությունների ակադեմիայի (դրա խորհրդի անդամ է եղել 1981-1985 թվականներ) և Հայդելբերգի գիտությունների ակադեմիայի անդամներից է եղել (1976 թվական)։

Ակտիվորեն զբաղվել է մանկավարժական գործունեությամբ։ Նրա շատ դասագրքեր դարձել են դասական, մասնավորապես, ժամանակակից գրականություն, (հատկապես A Survey of Modern Algebra գիրքը, որը գրել է Գարետ Բիրկգոֆի հետ)։

Մաթեմատիկական տրամաբանության ատենախոսությունից հետո Մակլեյնը հիմնականում զբաղվել է աբստրակտ հանրահաշվով՝ դաշտերի տեսությամբ, նորմավորման օղակներով, տրանսցենդենտալ դեպքում սեպարաբային լայնացումներով և խմբերի ընդլայնումներով։ 1943 թվականին սկսել է նրա համագործակցությունը Սամուել Էյլենբերգի հետ։ Սկզբում տոպոլոգիայի ոլորտում ${\displaystyle K(G,n)}$, հոմոտոպիաների միակ ոչ տրիվիալ խումբ ունեցող ${\displaystyle G}$ խմբում։ Հետագայում նրանք համագործակցել են հոմոլոգիական հանրահաշվի ոլորտում։ Հատկապես կարևոր է համատեղ կատեգորիաների տեսության ստեղծումը, որը դարձել է մաթեմատիկայի նոր լեզու՝ անփոխարինելի հանրահաշվի և հատկապես տոպոլոգիայի մեջ։

Պարգևներ

• «Չաուվենետ» մրցանակ (1941 թվական)
• Գուգենհայմի կրթաթոշակ (1947-1948, 1972-1973 թվականներ)
• Մրցանակ վաստակաշատ գիտնական լինելու համար՝ Ամերիկայի մաթեմատիկական ասոցիացիայի կողից (1975 թվական)
• Ուիլյամ Պրոկտերի մրցանակ՝ գիտական ձեռքբերումների համար (1979 թվական)
• Գումբոլդտայի մրցանակ (1982-1983 թվական)
• Ոճային մրցանակ (1986 թվական)
• ԱՄՆ Ազգային գիտական մեդալ (1989 թվական)

Առանձնացված գործեր

• 1997 (1941). A Survey of Modern Algebra (with Garrett Birkhoff). A K Peters. 1-56881-068-7
• 1948, "Groups, categories and duality," Proceedings of the Nat. Acad. of Sciences of the USA 34: 263–67.
• 1995 (1963). Homology, Springer (Classics in Mathematics) 978-0-387-58662-5 (Originally, Band 114 of Die Grundlehren Der Mathematischen Wissenschaften in Einzeldarstellungen.) AMS review by David Buchsbaum.
• 1999 (1967). Algebra (with Garrett Birkhoff). Chelsea. 0-8218-1646-2
• 1998 (1972). Categories for the Working Mathematician, Springer (Graduate Texts in Mathematics) 0-387-98403-8
• 1986. Mathematics, Form and Function. Springer-Verlag. 0-387-96217-4
• 1992. Sheaves in Geometry and Logic: A First Introduction to Topos Theory (with Ieke Moerdijk). 0-387-97710-4
• 1995. «Mathematics at Gottingen under the Nazis» (PDF). Notices of the AMS. 42 (10): 1134–38.
• 2005. Saunders Mac Lane: A Mathematical Autobiography. A K Peters. 1-56881-150-0

Ծանոթագրություններ

1. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
2. Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
3. Սոլոմոն Գուգենհայմի թանգարան — 1937.
4. https://arxiv.org/pdf/math/0507203.pdf — P. 2.
5. http://www-news.uchicago.edu/releases/05/050421.maclane.shtml
6. https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Obituaries/MacLane_Chigaco/
7. Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
8. https://books.google.cat/books?id=72C1DwAAQBAJ — P. 12.
9. https://books.google.cat/books?id=72C1DwAAQBAJ — P. 13.
10. CONOR.Sl
11. Mathematics Genealogy Project — 1997.
12. Mathematics Genealogy Project — 1997.
13. https://books.google.cat/books?id=72C1DwAAQBAJ&pg=PA155 — P. 155.
14. https://www.gf.org/fellows/all-fellows/saunders-mac-lane/
15. http://nasonline.org/publications/biographical-memoirs/memoir-pdfs/mac-lane-saunders.pdf — P. 4.
16. https://www.ams.org/prizes-awards/pabrowse.cgi?parent_id=28
17. Первое имя перестали употреблять ещё родители, а фамилию с пробелом стала писать его жена

Արտաքին հղումներ

• Obituary press release Չիկագոյի համալսարան
• ԱՄՆ
• 1984-1999 թվականներ, Photographs of Mac Lane
• Ս․ Կուտատելաջե Սաունդերս Մակլեյն-մաթեմատիկայի ասպետ

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սաունդերս Մակլեյն» հոդվածին։