Ջրազրկում

Ջրազրկում, օրգանիզմում ջրի ընդհանուր քանակի դեֆիցիտ^[1], որն ուղեկցվում է նյութափոխանակության խանգարումներով։ Սա տեղի է ունենում, երբ օրգանիզմի ջրի կորուստը գերազանցում է ջրի ընդունմանը, հիմնականում ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության, հիվանդության կամ շրջակա միջավայրի բարձր ջերմաստիճանի հետևանքով։ Ջրազրկում կարող է առաջանալ նաև ուժեղացած դիուրեզի հետևանքով, որը բարձրացնում է Կեսոնային հիվանդության զարգացման ռիսկը ջրասուզակների մոտ։

Ջրազրկում
Տեսակ	բժշկական եզրակացություն, առողջական խնդիր, կլինիկական նշան, մահվան պատճառ և ախտանիշ կամ նշան
Հետևանք	Ծարավ
Բժշկական մասնագիտություն	էնդոկրինոլոգիա և վերակենդանացում
ՀՄԴ-9	276.5
ՀՄԴ-10	E86

Մարդկանց մեծամասնությունը կարող են դիմանալ մարմնի ընդհանուր ջրի 3-4 տոկոս նվազմանը` առանց դժվարության կամ առողջության վրա բացասական ազդեցությունների։ 5-8 տոկոսով նվազումը կարող է առաջացնել հոգնածություն և գլխապտույտ։ Ամբողջ մարմնի ջրի ավել քան 10 տոկոսի կորուստը կարող է հանգեցնել ֆիզիկական և մտավոր վատթարացման, որն ուղեկվում է ծարավի ուժեղ զգացումով։ Մահը վրա է հասնում օրգանիզմում ընդհանուր ջրի քանակի 15-25 տոկոսի կորուստի դեպքում^[2]։ Թեթև ջրազրկումը բնութագրվում է ծարավի զգացումով և ընդհանուր անհանգստությամբ, որը սովորաբար վերականգնվում է օրալ ռեհիդրատացիայով։ Ջրազրկումը կարող է առաջացնել հիպերնատրեմիա (արյան մեջ նատրիումի իոնների բարձր մակարդակ), այն տարբերվում է հիպովոլեմիայից (արյան ծավալի, մասավորապես արյան պլազմայի կորուստ)։

Նշաններ և ախտանիշներ

Պարանոցի անոթների ուլտրաձայնը, որը օգնում ծանր ջրազրկման ախտորոշման ժամանակ^[3]

Ջրազրկման հիմնական նշաններն են ծարավը և նյարդաբանական փոփոխությունները, ինչպիսիք են գլխացավերը, ընդհանուր անհանգստությունը, ախորժակի կորուստը, մեզի ծավալի նվազումը (եթե պոլիուրիան չէ ջրազրկման պատճառը), անբացատրելի հոգնածությունը, մանուշակագույն եղունգները և ցնցումները։ Ջրազրկման նշանները ավելի են ծանրանում օրգանիզմի ընդհանուր ջրի քանակի ավելի մեծ կորստով։ Օրգանիզմի ջրի կորուստը 1-2 տոկոսով, որը համարվում է թեթև ջրազրկում, վատ ազդեցություն է թողնում ճանաչողական ֆունկցիայի վրա^[4]։

50 տարեկանից բարձր մարդկանց մոտ ծարավի զգացողությունը նվազում է և տարիքր հետ էլ գնալով նվազում է։ Շատ մեծահասակ քաղաքացիներ տառապում են ջրազրկման նշաններից։ Ջրազրկումը նպաստում է տարեցների հիվանդացությանը, հատկապես այն պայմաններում, որոնք նպաստում են ջրի կորստին, ինչպես օրինակ շոգ եղանակի ժամանակ։ Ըստ Կոխրանի հետազոտության ջրազրկումը սահմանվում է ջրի կորուստ, որի ժամանակ պլազմայի օսմոլյարությունը 295մՕսմ/Կգ է կամ ավելի, և տարեցների մոտ հիմնական ախտանիշներն են արտահայտված թուլությունը, հեղուկների բացակայությունը սննդի ընդունումների միջև^[5]։

Պատճառներ

Ջրազրկման ռիսկի գործոնները ներառում, բայց չեն սահմանափակվում հետևյալով՝ շոգ և խոնավ եղանակին ծանրաբեռնվածություն, բարձրադիր վայրերում բնակվելը, թեթև աթլետիկան, տարեց մեծահասակները, նորածինները, երեխաները և քրոնիկ հիվանդություններ ունեցող մարդիկ^[6]։

Ջրազրկում կարող է նաև հանդիսանալ տարբեր դեղանյութերի և դեղամիջոցների կողմնակի ազդեցություն^[7]։

Տարեցների շրջանում ջրազրկման հիմանական պատճառներն են համարվում ծարավի հանդեպ բթացած ռեակցիան, ջրի ընդունման անբավարար ունակությունը՝ ի հավելում ջրի ավելցուկային կորուստների (հատկապես հիպերգլիկեմիայի հետ կապված)^[8]։ Ազատ ջրի ավելցուկը կամ հիպոտոնիկ ջուրը, հեռանում են օրգանիզմից 2 եղանակով՝ նշանակալի կորուստ, ինչպիսիք են օսմոտիկ դիուրեզը, քրտնարտադրությունը, փսխումը և լուծը, և ջրի աննշան կորուստը, որը տեղի է ունենում մաշկի և շնչուղիների միջոցով։ Մարդկանց մոտ ջրազրկման պատճառ կարող են հանդիսանալ հիվանդությունների և տարբեր խնդիրների լան շրջանակը, որոնք խանգարում եմ օրգանիզմում ջրի հոմեոստազը։ Դրանք հիմնականում առաջանում են ջրի հասանելիության պակասից կամ նատրիումի ավելցուկից^[9]։

Ախտորոշում

Սահմանում

Ջրազրկումը առաջանում է, երբ ջրի ընդունում անբավարար է նորմալ ֆիզիոլոգիական պրոցեսների հետևանքով կորցրած ջրի քանակը վերականգնելու համար, ներառյալ շնչառությունը, միզարձակումը, քրտնարտադրությունըկամ այլ պատճառներ՝ օրինակ լուծը կամ փսխումը։ Ջրազրկումը կարող է լինել կյանքին սպառնացող ծանր ընթացքի դեպքում և հանգեցնել ցնցումների կամ շնչառության կանգի, ինչպես նաև կա օսմոտիկ ուղեղային այտուցի առաջացման ռիսկ, եթե ռեհիդտարացիան կատարվի չափից դուրս արագ^[10]։

«Ջրազրկում» տերմինը երբեմն սխալ է օգտագործվում` որպես առանձին պատճառ հիպովոլեմիայի զարգացման համար, որը մասնավորապես վկայում է արյան պլազմայի ծավալի նվազման մասին^[1]։ Մարդու մոտ այս երկուսը կարգավորվում են անկախ մեխանիզմների միջոցով^[1], տարբերությունը կարևոր Է հետագա բուժման համար^[11]

Կանխարգելում

Սովորական առօրյա գործունության ժամանակ ծարավը ադեկվատ ուղեցույց է պատշաճ խոնավեցում ապահովելու համար^[12]։ Ջրի նվազագույն քանակի ընդունումը որոշվում է անհատական, կախված մարմնի քաշից, շրջակա միջավայրից, սննդակարգից և դիետայից^[13]։ Ֆիզիկական վարժությունների, շոգ եղանակի և ծարավի իջեցված պատասխան ռեակցիայի ժամանակ հնարավոր է պահանջվի ջրի լրացուցիչ քանակ։ Մրցումներին մասնակցող սպորտսմենների մոտ մինչ ծարավելը հեղուկի ընդունումը բերում է ֆունկցիոնալ հնարավորությունների լավացման, այն անվտանգ է, չնայած բերում է քաշի կորուստի։ 2010 թվականի տվյալներով չկան հետազոտություններ, որոնք ցույց են տալիս, որ մարզումներից առաջ հեղուկի ընդունումից խուսափելն ու քաշի պահպանումը օգտակար են^[14]։

Շոգ կամ խոնավ եղանակին կամ ծանր ֆիզիկական աշխատանքի ժամանակ ջրի կորուստը կարող է զգալիորեն աճել, քանի որ մարդիկ ունեն քրտնարտադրության կարգավորման մեծ և լայն հնարավորություններ։ Տղամարդկանց մոտ ամբողջ մարմից քրտինքի կորուստը կարող է գերազանցել 2լ/ժ մրցակցային սպորտաձևերի ժամանակ, և 3-4լ/ժ՝ շոգին կարճաժամկետ և բարձր ինտեսիվության պարապմունքի ժամանակ^[15]։ Քրտինքի միջոցով կորցվում է այսքան մեծ քանակությամբ ջուր, դրա հետ նաև էլեկտրոլիտներ, հատկապես նատրիում։

Սպորտսմենների մեծամասնության մոտ 4-5 ժամ պարապելուց հետո, քրտինքի մեջ նատրիումի պարունակությունը 50մմոլ/լ քիչ է, նատրիումի ամբողջ կորուստը կազմում է օրգանիզմի ընդհանուր պաշարի 10% -ից քիչ (ընդհանուր պաշարը 70կգ մարդու մոտ կազմում է մոտավորապես 2500մմոլ կամ 58գրամ )^[16]։ Այս կորուստները կարծես թե լավ հանդուրժվում են մարդկանց մեծամասնության կողմից։ Հեղուկ փոխարինող ըմպելիքների մեջ որոշակի քանակությամբ նատիումի ընդգրկումը, որոշ տեսական օգուտներ է պարունակում և մեծ վտանգ չի ներկայացնում^[16], քանի դեռ այդ հեղուկները հիպոտոնիկ են։

Բուժում

Թեթև ջրազրկման բուժումը, որը հաճախ համարում են ամենաարդյունավետը ներառում է խմելու ջրի ընդունում՝ դադարեցնելով հեղուկի կորուստը։

Հասարակ ջուրը վերականգնում է միայն արյան պլազման՝ ընկճելով ծարավի մեխանիզմը, մինչև լուծելի նյութերի մակարդակի համալրումը^[17]։

Պինդ կերակուրները կարող են նպաստել փսխմանը և լուծին, որը կբերի հեղուկի կորստի^[18]։ Մեզի կոնցենտրացիան և հաճախականությունը վերադառնում են նորմային, երբ ջրազրկումը վերականգնվում է^[19]։

Որոշ դեպքերում ջրազրկված վիճակի շտկումն իրականացվում է անհրաժեշտ ջրի և էլեկտրոլիտների համալրմամբ (օրալ ռեհիդրատացիոն թերապիայի միջոցով կամ ներերակային ճանապարհով հեղուկների համալրմամբ)։ Քանի որ օրալ ռեհիդրատացիան ավելի քիչ ցավոտ է, քիչ ինվազիվ, քիչ ծախսատար և այն ավելի հեշտ է ապահովել, այն համարվում է ընտրության բուժում թեթև ջրազրկման դեպքում։ Ներերակային ռեհիդրատացիայի համար օգտագործվող լուծույթները պետք է լինեն իզոտոնիկ կամ հիպերտոնիկ։ Երակների մեջ ներարկված մաքուր ջուրն առաջացնևմ է արյան կարմիր բջիջների՝ էրիթրոցիտների քայքայում։

Եթե մաքուր ջուրը հասանելի չէ (օրինակ ծովում կամ անապատում), ծովի ջուրը կամ էթանոլը էլ ավելի կվատթարացնեն իրավիճակը։ Մեզը պարունակում է լուծված աղերի ավելի ցածր կոնցենտրացիա, քան ծովային ջուրը, դրա համար բազմաթիվ ուղեցույցները դեմ են դրա օգտագործմանը^[20]։ Եթե ինչ-որ մեկը ջրազրկված է, և նրան տեղափոխում են հիվանդանոց, ներերակային կաթիլայիններ ևս օգտագործվում են^{[21][22][23][24]}։

Ջրազրկման ծանր դեպքերում, երբ առկա է ուշագնացություն, անգիտակից վիճակ,կամ այլ խանգարող հանգամանք (հիվանդը չի կարողանում կանգնել կամ հստակ մտածել) այս դեպքում անհրաժեշտ է շտապ գնություն։ Հեղուկները,որոնք պարունակում են փոխարինող էլեկտրոլիտների պատշաճ քանակությունը տրվում են պերօրալ (բերանացի) կամ ներերակային՝ էլեկտրոլիտների վիճակի մշտական գնահատմամբ. ամբողջական վերականգնումը հնարավոր է բոլոր դեպքերում, բացառությամբ ծայրահեղ իրավիճակների^[25]։

Տես նաև

• Հիդրատացնող հեղուկներ
• Տերմինալ ջրազրում
• Չորություն (բժշկական)
• Ներքին ընդունման ռեհիդրատացիոն թերապիա

Ծանոթագրություններ

1. Mange K, Matsuura D, Cizman B, Soto H, Ziyadeh FN, Goldfarb S, Neilson EG (November 1997). «Language guiding therapy: the case of dehydration versus volume depletion». Annals of Internal Medicine. 127 (9): 848–53. doi:10.7326/0003-4819-127-9-199711010-00020. PMID 9382413.
2. Ashcroft F, Life Without Water in Life at the Extremes. Berkeley and Los Angeles, 2000, 134-138.
3. «UOTW #59 - Ultrasound of the Week». Ultrasound of the Week. 2015 թ․ սեպտեմբերի 23. Վերցված է 2017 թ․ մայիսի 27-ին.
4. Riebl SK, Davy BM (November 2013). «The Hydration Equation: Update on Water Balance and Cognitive Performance». ACSM's Health & Fitness Journal. 17 (6): 21–28. doi:10.1249/FIT.0b013e3182a9570f (inactive 2019 թ․ օգոստոսի 20). PMC 4207053. PMID 25346594.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ DOI inactive as of 2019 (link)
5. Hooper L, Abdelhamid A, Attreed NJ, Campbell WW, Channell AM, Chassagne P, և այլք: (April 2015). «Clinical symptoms, signs and tests for identification of impending and current water-loss dehydration in older people». The Cochrane Database of Systematic Reviews. 4 (4): CD009647. doi:10.1002/14651858.CD009647.pub2. PMID 25924806.
6. «Dehydration Risk factors - Mayo Clinic». www.mayoclinic.org. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
7. https://www.webmd.com/drug-medication/medicines-can-cause-dehydration
8. Borra SI, Beredo R, Kleinfeld M (March 1995). «Hypernatremia in the aging: causes, manifestations, and outcome». Journal of the National Medical Association. 87 (3): 220–4. PMC 2607819. PMID 7731073.
9. Lindner G, Funk GC (April 2013). «Hypernatremia in critically ill patients». Journal of Critical Care. 28 (2): 216.e11–20. doi:10.1016/j.jcrc.2012.05.001. PMID 22762930.
10. 906999, բաժին Dehydration(անգլ.) EMedicine կայքում
11. Bhave G, Neilson EG (August 2011). «Volume depletion versus dehydration: how understanding the difference can guide therapy». American Journal of Kidney Diseases. 58 (2): 302–9. doi:10.1053/j.ajkd.2011.02.395. PMC 4096820. PMID 21705120.
12. «Dietary Reference Intakes: Water, Potassium, Sodium, Chloride, and Sulfate : Health and Medicine Division». www.nationalacademies.org (անգլերեն). Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 7-ին.
13. Godman H (September 2016). «How much water should you drink?». Harvard Health. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 7-ին.
14. Noakes TD (2010). «Is drinking to thirst optimum?». Annals of Nutrition & Metabolism. 57 Suppl 2 (s2): 9–17. doi:10.1159/000322697. PMID 21346332.
15. Taylor NA, Machado-Moreira CA (February 2013). «Regional variations in transepidermal water loss, eccrine sweat gland density, sweat secretion rates and electrolyte composition in resting and exercising humans». Extreme Physiology & Medicine. 2 (1): 4. doi:10.1186/2046-7648-2-4. PMC 3710196. PMID 23849497.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
16. Coyle EF (January 2004). «Fluid and fuel intake during exercise». Journal of Sports Sciences. 22 (1): 39–55. CiteSeerX 10.1.1.321.6991. doi:10.1080/0264041031000140545. PMID 14971432.
17. Murray R, Stofan J (2001). «Ch. 8: Formulating carbohydrate-electrolyte drinks for optimal efficacy». In Maughan RJ, Murray R (eds.). Sports Drinks: Basic Science and Practical Aspects. CRC Press. էջեր 197–224. ISBN 978-0-8493-7008-3.
18. "Healthwise Handbook," Healthwise, Inc. 1999
19. Wedro B. «Dehydration». MedicineNet. Վերցված է 2014 թ․ հունիսի 10-ին.
20. «Can Humans drink seawater?». National Ocean Service. National Ocean Service NOAA Department of Commerce.
21. «SimpleSurvival Find Water». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 12-ին.
22. Tracker Trail - Mother Earth News - Issue #72
23. «EQUIPPED TO SURVIVE (tm) - A Survival Primer». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 30-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 12-ին.
24. «Five Basic Survival Skills in the Wilderness». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 26-ին.
25. Ellershaw JE, Sutcliffe JM, Saunders CM (April 1995). «Dehydration and the dying patient». Journal of Pain and Symptom Management. 10 (3): 192–7. doi:10.1016/0885-3924(94)00123-3. PMID 7629413.

Գրականություն

• Byock I (1995). «Patient refusal of nutrition and hydration: walking the ever-finer line». The American Journal of Hospice & Palliative Care. 12 (2): 8–13. doi:10.1177/104990919501200205. PMID 7605733.
• Steiner MJ, DeWalt DA, Byerley JS (June 2004). «Is this child dehydrated?». JAMA. 291 (22): 2746–54. doi:10.1001/jama.291.22.2746. PMID 15187057.

Արտաքին հղումներ

• Definition of dehydration by the U.S. National Institutes of Health's MedlinePlus medical encyclopedia