Ջորջ Բուլ

Ջորջ Բուլ (նոյեմբերի 2, 1815(1815-11-02)^{[1][2][3][…]}, Լինկոլն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն^[4][5] - դեկտեմբերի 8, 1864(1864-12-08)^{[1][2][3][…]}, Բելինթեմփըլ, Կորկ, Մանսթեր, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն^[5]), անգլիացի մաթեմատիկոս ու տրամաբան, մաթեմատիկական տրամաբանության հիմնադիրը։ Հանրահաշվի և տրամաբանության համանմանության հիման վրա Բուլը տրամաբանությունը դիտում էր որպես հանրահաշիվ, որը պարունակում է միայն 0 ու 1 թվերը և թվաբանության բոլոր չորս գործողությունները։ Բուլը տրամաբանության հիմնական խնդիրը համարում է անհայտ տերմինի նկատմամբ տրամաբանական հավասարումների լուծումը և տրված տրամաբանական հավասարումներից որոշ տերմինների արտաքսումը։ Այս հիմքի վրա զուգահեռ է անցկացվում նաև հանրահաշվի և դասերի տրամաբանության միջև։ Բուլի գաղափարները հետագայում հիմք հանդիսացան նոր տրամաբանական հաշիվների, մաթեմատիկական տրամաբանության տեխնիկական կիրառության, մասնավորապես՝ ռելեկոնտանտային սխեմաների տեսության ստեղծման համար։ Հիմնական աշխատություններն են «Տրամաբանության մաթեմատիկական վերլուծություն»-ը (1847) և «Մտածողության օրենքների հետազոտություն» (1854), երկուսն էլ անգլերեն։

Ջորջ Բուլ անգլ.՝ George Boole
Ծնվել է	նոյեմբերի 2, 1815(1815-11-02)[1][2][3][…] Լինկոլն, Անգլիա, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն[4][5]
Մահացել է	դեկտեմբերի 8, 1864(1864-12-08)[1][2][3][…] (49 տարեկան) Բելինթեմփըլ, Կորկ, Մանսթեր, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն[5]
Գերեզման	Կորկ
Քաղաքացիություն	Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Մասնագիտություն	մաթեմատիկոս, փիլիսոփա, տրամաբան և համակարգչային գիտնական
Գործունեության ոլորտ	մաթեմատիկական տրամաբանություն
Անդամակցություն	Լոնդոնի թագավորական ընկերություն
Տիրապետում է լեզուներին	անգլերեն[6][7]
Պարգևներ	Լոնդոնի թագավորական ընկերության անդամ Թագավորական մեդալ և Keith Medal?
Ամուսին(ներ)	Մարի Էվերեստ Բուլ[5]
Երեխա(ներ)	Էթել Լիլիան Վոյնիչ, Ալիսիա Բուլ Ստոտ, Մերի Բուլ Հինտոն, Մարգարեթ Բուլ Թեյլոր և Լուսի Էվերեստ Բուլ
George Boole Վիքիպահեստում

Կենսագրություն

Ջորջ Բուլը ծնվել և մեծացել է արհեստավոր Ջոն Բուլի ընտանիքում, ով հետաքրքրվում էր գիտությամբ։ Հայրը՝ մաթեմատիկայի և տրամաբանության մեծ սիրահար, իր որդուն առաջին դասերն էր տվել, սակայն վերջինս վաղ հասակում չէր ցուցաբերում իր տաղանդը դեպի ճշգրիտ գիտությունները։ Ջորջի առաջին սերն էին դասական հեղինակները։

Միայն տասնյոթ տարեկան հասակում Բուլը հասավ բարձրագույն մաթեմատիկային, դանդաղ առաջ գնալով, քանի որ նա չուներ իրեն օգնող ուսուցիչներ։

Տասնվեց տարեկանից Բուլը՝ որպես ուսուցչի օգնական, սկսեց աշխատել մասնավոր դպրոցում Դոնկաստերում և իր ամբողջ կյանքի ընթացքում շարունակում էր դասավանդել տարբեր պաշտոններում։ 1855 թվականին ամուսնացավ Մերի Էվերեստի հետ, ով հայտնի աշխարհագետ Ջորջ Էվերեստի զարմուհին էր։ Մերին նույնպես զբաղվում էր գիտությամբ և դասավանդում, իսկ ամուսնու մահից հետո իր կյանքը նվիրեց Ջորջ Բուլի՝ տրամաբանության մեջ ներդրումը հայտնի դարձնելուն։ Նրանց չորս դուստրերը նույնպես հայտնի դարձան որպես գիտնականներ կամ գիտնականների ընտանիքի անդամներ։ Ալիսիա Բուլը երկրաչափագիր էր, Լյուսի Բուլը՝ քիմիկոս, Մերին գրող և մաթեմատիկոս Չարլզ Հովարդ Հինտոնի կինն էր, Մարգարետը՝ մաթեմատիկոս Ջեֆրի Ինգրամ Թեյլորի մայրը։ Նրանց հինգերորդ դուստրը՝ Էթել Լիլիան Վոյնիչը, հռչակավոր գրող դարձավ։ Ջորջ Բուլը մահացավ հիսուն տարեկան հասակում թոքաբորբից։

Աշխատանքներ

Բուլի առաջին աշխատանքը «Անալիտիկ տրանսֆորմացիայի տեսության հետազոտություններ» անվանումով տպագրվել է Քեմբրիջի մաթեմատիկական ամսագրում 1840 թվականի փետրվարին (հատոր 2, համար 8, էջեր 64–73)^[8]:

1841 թվականին Բուլը տպագրեց մեծ ազդեցություն գտած հոդված՝ «Հաստատունների տեսության մասին» վերնագրով^[9]։ «Վերլուծության ընդհանուր մեթոդ» աշխատության համար 1844 թվականին Բուլը Թագավորական ընկերությունից մեդալ ստացավ։ Այն մեծ դեր ունեցավ գծային դիֆերենցիալ հավասարումների տեսության զարգացման մեջ^[10]։ 1847 թվականին Բուլը տպագրեց իր «Տրամաբանության մաթեմատիկական վերլուծություն», որը նրա առաջին աշխատանքն էր սիմվոլիկ տրամաբանության մեջ^[11]։

1849 թվականին Կորկ քաղաքում բացվեց նոր ուսումնական հաստատություն։ Ընկերների առաջարկով Բուլը սկսեց աշխատել այստեղ։ Նա դասեր էր տալիս։ Այս աշխատանքով Բուլը զբաղվեց մինչև կյանքի վերջ։

Ջորջ Բուլը համարվում է մաթեմատիկական տրամաբանության հայրը։ Նրա անունով է կոչվում մաթեմատիկական տրամաբանության բաժինը։ Բուլը պարզեց, որ որոշ բառեր մեծ նշանակություն ունեն մաթեմատիկայում։ Հենց այս գաղափարի վրա հիմնվելով նա իր ուսումնասիրությունների համար ստեղծեց մի յուրօրինակ այբուբեն։ Այդ այբուբենը ունի հիմնական և առանցքային երեք տարր։ Դրանք են «և»֊ը (համակարգ),«կամ»֊ը (համախումբ),«ոչ»֊ը (ժխտում)։ Այս երեք բառերը մաթեմատիկայի կարևորագույն մասնիկներից են։

Բուլի գլխավոր գաղափարներից մեկը վերաբերվում էր ասույթներին։ Նա ասում էր, որ ասույթները կարող են լինել ճշմարիտ և կեղծ։ Հետագայում նրա այս գաղափարը մեծ լայն կիրառություն ունեցավ մաթեմատիկայում։

Բուլի որոշ նախագծերի և աշխատանքների շնորհիվ ստեղծվեց էլեկտրոնային համակարգիչը։

Դիֆերենցիալ հավասարումներ

Բուլը իր կյանքի ընթացքում մաթեմատիկայի թեմայով գրել է ավարտուն աշխատություն։ Առաջինը՝ «Աշխատություն դիֆերենցիալ հավասարումների մասին», տպագրվել է 1859 թվականին^[12], սրան հաջորդ տարի հաջորդել է «Աշխատություն սահմանափակ դիֆերենցիալների հանրահաշվի մասին»-ը։

Մաթեմատիկական անալիզ

Լինկոլնի մայր տաճարի պատուհանի խճանկարից մի հատված, որը նվիրված է Բուլին

1857 թվականին Բուլը տպագրեց իր «Տրասցենդենտների համեմատությունը՝ սահմանափակ ինտեգրալների տեսության հիմունքներով» աշխատությունը^[13], որտեղ ուսումնասիրեց ռացիոնալ ֆունկցիայի մնացորդների գումարը։ Արդյունքներից մեկն էլ այսպես կոչված Բուլի հավասարումն է՝

${\displaystyle \mathrm {mes} \left\{x\in \mathbb {R} \,\mid \,\Re {\frac {1}{\pi }}\sum {\frac {a_{k}}{x-b_{k}}}\geq t\right\}={\frac {\sum a_{k}}{\pi t}}}$

ցանկացած բնական թվի համար, որտեղ a_k > 0, b_k, և t > 0^[14]: Այս հավասարումը մեծ դեր է խաղում Հիլբերտի տրանսֆորմացիայի տեսության մեջ^[14]

Սիմվոլիկ տրամաբանություն

Հիմնական հոդված՝ Բուլյան հանրահաշիվ

1847 թվականին Բուլը տպագրեց իր «Տրամաբանության մաթեմատիկական վերլուծություն» աշխատությունը։

Հիշատակ

• Ջորջ Բուլի անվամբ 1964 թվականին Լուսնի վրա խառնարան է կոչվել։
• Բուլի պատվին է անվանվել ծրագրավորման Boolean փոփոխականը։
• 2015 թվականին Իռլանդիայի Կորկի ազգային ինստիտուտը տոնում է Բուլի ծննդյան 200-ամյակը^[15][16]։

Ծանոթագրություններ

1. Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
2. Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
3. Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
4. Буль Джордж // Большая советская энциклопедия (ռուս.): [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохорова — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969.
5. Oxford Dictionary of National Biography / C. Matthew — Oxford: OUP, 2004.
6. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
7. CONOR.Sl
8. A list of Boole's memoirs and papers is in the Catalogue of Scientific Memoirs published by the Royal Society, and in the supplementary volume on differential equations, edited by Isaac Todhunter. To the Cambridge Mathematical Journal and its successor, the Cambridge and Dublin Mathematical Journal, Boole contributed 22 articles in all. In the third and fourth series of the Philosophical Magazine are found 16 papers. The Royal Society printed six memoirs in the Philosophical Transactions, and a few other memoirs are to be found in the Transactions of the Royal Society of Edinburgh and of the Royal Irish Academy, in the Bulletin de l'Académie de St-Pétersbourg for 1862 (under the name G. Boldt, vol. iv. pp. 198–215), and in Crelle's Journal. Also included is a paper on the mathematical basis of logic, published in the Mechanic's Magazine in 1848.
9. George Boole entry by Stanley Burris in the Stanford Encyclopedia of Philosophy
10. Andrei Nikolaevich Kolmogorov, Adolf Pavlovich Yushkevich (editors), Mathematics of the 19th Century: function theory according to Chebyshev, ordinary differential equations, calculus of variations, theory of finite differences (1998), pp. 130–2; Google Books.
11. George Boole, The Mathematical Analysis of Logic, Being an Essay towards a Calculus of Deductive Reasoning (London, England: Macmillan, Barclay, & Macmillan, 1847).
12. George Boole, A treatsie on differential equations (1859), Internet Archive.
13. Boole, George (1857). «On the Comparison of Transcendents, with Certain Applications to the Theory of Definite Integrals». Philosophical Transactions of the Royal Society of London. 147: 745–803. doi:10.1098/rstl.1857.0037. JSTOR 108643.
14. Cima, Joseph A.; Matheson, Alec; Ross, William T. (2005). «The Cauchy transform». Quadrature domains and their applications. Oper. Theory Adv. Appl. Vol. 156. Basel: Birkhäuser. էջեր 79–111. MR 2129737.
15. Boole Conferences 2015
16. George Boole 200

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ջորջ Բուլ» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 2, էջ 589)։