Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտ

Խոցային կոլիտ (ԽԿ) խրոնիկական վիճակ է, որի դեպքում լինում է ուղիղ աղու և հաստ աղու բորբոքում և խոցեր^[1][5]։ Ակտիվ հիվանդության հիմնական ախտանիշներից են որովայնային ցավը և արյունախառը լուծը^[1]։ Կարող է նաև դիտվել քաշի կորուստ, տենդ և անեմիա^[1]։ Երբեմն ախտանիշները զարգանում են դանդաղ և ծանրության աստիճանը կարող է տատանվել՝ մեղմ արտահայտվածից մինչև ծանր^[1]։ Ախտանիշներն արտահայտվում են ինտերմիտացվող տիպով, այսինքն լինում են ժամանակաշրջաններ, երբ ախտանիշները բացակայում են^[1]։ Բարդություններից են մեգակոլոնը, աչքի, հոդերի և լյարդի բորբոքումը և հաստ աղու քաղցկեղը^[1][3]։

Խոցային կոլիտ Ulcerative colitis
Խոցային կոլիտով ախտահարված հաստ աղիքի էնդոսկոպիկ (կոլոնոսկոպիա) պատկեր։ Աղիքի ներքին մակերեսը իր վրա պարունակում է հետքեր և վնասված է որոշ տեղերում։
Տեսակ	անբուժելի/հազվագյուտ հիվանդություն, հիվանդության կարգ և ախտանիշ կամ նշան
Պատճառ	Անհայտ[1]
Հիվանդության ախտանշաններ	Որովայնային ցավ, արյունախառը լուծ, քաշի կորուստ, տենդ, անեմիա[1]
Բժշկական մասնագիտություն	Գաստրոէնտերոլոգիա
Ախտորոշում	Կոլոնոսկոպիա՝ հյուսվածքի բիոպսիայով[1]
Տարբերակիչ ախտորոշում	Դիզենտերիա, Կրոնի համախտանիշ, իշեմիկ կոլիտ[2]
Բուժում	Սննդակարգի փոփոխույուն, դեղորայք, վիրահատություն[1]
Բարդություններ	Մեգակոլոն, աչքի, հոդերի և լյարդի բորբոքում, հաստ աղու քաղցկեղ[1][3]
Հաճախություն	Ամեն 5-ը 1000 մարդու հաշվարկով[4]
Սկիզբը	15–30 տարեկան կամ 60-ից մեծ[1]
Տևողություն	Երկար տևողությամբ[1]
Ulcerative colitis Վիքիպահեստում

Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի պատճառն անհայտ է^[1]։ Թեորիաներից են աուտոիմուն ախտահարումը, ժառանգականությունը, աղիքային ֆլորայի փոփոխությունն ու միջավայրի գործոնները^[1][6]։ Հիվանդության հաճախականությունն ավելի շատ է զարգացած երկրներում, ինչը բացատրում են հիգիենայով (աղիքային վարակների հարուցիչների հետ քիչ շփում), արևմտյան սննդակարգով և ապրելակերպով^[5][7]։ Կույր աղիքի որդանման ելունի հեռացումը մանկական տարիքում կարող է պաշտպանող լինել^[7]։ Ախտորոշումը հաստատվում է կոլոնոսկոպիայով և հյուսվածքային բիոպսիայով^[1]։ Սա աղիքների բորբոքային հիվանդությունների տեսակ է՝ կրոնի հիվանդության և միկրոսկոպիկ կոլիտի հետ միասին^[1]։

Սննդակարգի փոփոխությունները, օրինակ՝ բարձր կալորիական դիետան կամ լակտոզի բացառելը սննդի մեջ կարող են լավացնել ախտանիշների ընթացքը^[1]։ Որոշ դեղորայքներ են օգտագործվում՝ ախտանիշների ընթացքը թեթևացնելու և կայուն ախտադադարի հասնելու համար, որոնցից են ամինոսալիցիլատները (մեսալազին, սուլֆասալազին), կորտիկոստերոիդները, իմունաճնշիչները (ազատիոպրին), կենսաբանական թերապիան (հակամարմնային բուժում)^[1]։ Հիվանդության ծանր ընթացքի դեպքում, որը չի թուլանում դեղորայքային միջոցներով, հաստ աղու քաղցկեղի զարգանալու դեպքում անհրաժեշություն է առաջանում կատարելու վիրահատություն՝ կոլէկտոմիա (հաստ աղու և հեռացում)^[1]։ Պրոկտոկոլէկտոմիան (հաստ և ուղիղ աղիքների հեռացում) կարող է լրիվ բուժել հիվանդությունը^[1][7]։

Կրոնի հիվանդության հետ միասին մոտ 11,2 միլիոն մարդիկ են ախտահարվել 2015 թվականին^[8]։ 100,000 մարդու հաշվարկով ամեն 5-ից մինչև 500 մարդը տառապում է այս հիվանդությամբ, իսկ ամեն տարի լինում է 1-ից մինչև 20 նոր դեպք 100,000 մարդու հաշվարկով^[5][7]։ Հիվանդությունը առավել հաճախ հանդիպում է Հյուսիսային Ամերիկայում և Եվրոպայում^[7]։ Հաճախ ախտահարվում են 15-ից մինչև 30 տարեկան մարդիկ, կամ 60-ից մեծ տարիքի մարդիկ^[1]։ Տղամարդկանց և կանանց մոտ հանդիպում է նույն հաճախականությամբ^[5]։ 1950-ականներից հետո այս հիվանդությունը ավելի հաճախ է հանդիպում^[5][7]։ Կրոնի հիվանդությունը և ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտը միասին ախտահարում են շուրջ մեկ միլիոն մորդկանց ԱՄՆ-ում^[9]։ Համապատասխան բուժման դեպքում մահվան ռիսկը լինում է այնպիսին, ինչպիսին առողջ բնակչության մոտ է^[3]։ Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի առաջին նկարագրությունը եղել է մոտ 1850-ականներին^[7]։

Նշաններ և ախտանիշներ

Ստամոքսաղիքային

Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի կլինիկական պատկերը կախված է հիվանդության փուլից^[10]։ Հիվանդները նշում են լորձով և արյունով լուծ, որը սկսվել է աստիճանաբար և պահպանվել է երկար (շաբաթներ)։ Կարող են նշել նաև քաշի կորուստ, իսկ ռեկտալ հետազոտությամբ հայտնաբերվի արյուն։ Քրոնիկ բորբոքումը, որը ուղեկցվում է քրոնիկ արյան կորստի հետ, կարող է բերել անեմիայի։ Հիվանդությունը կարող է ուղեկցվել որովայնային ցավով, թեթև անհարմարության զգացումից մինչև աղիների ցավոտ շարժումները կամ ցավոտ սպազմը։

Խոցային կոլիտը կապված է տարածուն բորբոքման հետ, ինչը կարող է ախտահարել մարմնի տարբեր մասեր։ Երբեմն այս արտաաղիքային ախտանիշները հիվանդության սկսվելու նշաններից են, որոնցից է ծնկան հոդի արթրիտային (հոդաբորբային) ցավը։ Համենայնդեպս ՈԽԿ չի ախտորոշվում մինչև սպեցիֆիկ նշանների առաջանալը։

Ընդգրկում

Մարդու աղիների սխեմա

Խոցային կոլիտը սովորաբար ընդգրկում է ուղիղ աղիքից մինչև ամբողջ հաստ աղիքը։ Հիվանդությունը դասակարգվում է ըստ ընդգրկման չափի, կախված նրանից, թե ինչքան է տարածվել հիվանդությունը։

• Դիստալ կոլիտ, որը կարող է բուժվել հոգնաներով^[11]
  • Պրոկտիտ՝ ընդգրկումը սահմանափակվում է ուղիղ աղիքով
  • Պրոկտոսիգմոիդիտ՝ ընդգրկվում են ուղիղ և սիգմայաձև աղիքները
  • Ձախակողմյան կոլիտ՝ վայրէջ հաստ աղու ընդգրկում
• Տարածուն կոլիտ՝ բորբոքումը անցնում է հոգնայի հասնելու սահմանից
  • Պանկոլիտ՝ Ողջ հաստ աղու ընդգրկում, ուղիղ աղուց մինչև կույր աղիք

Հիվանդության ծանրություն

Աղիքային պսևդոպոլիպներ դժվար բուժվող խոցային կոլիտով հիվանդի մոտ, կատարվել է կոլէկտոմիա

Հիվանդների առանձին խմբեր կարող են բնորոշվել նաև ըստ հիվանդության ծանրության աստիճանի^[11]։

• Հիվանդության թեթև ձևի դեպքում կղազատում լինում է օրական 4-ից քիչ անգամ, արյունով կամ առանց, առանց համակարգային թունավորման նշանների, էրիտրոցիտների նստեցման արագության (ԷՆԱ) կամ C-ռեակտիվ սպիտակուցի անգլ.՝ C-Reactive protein (CRP) քանակի նորմալ ցուցանիշներով։ Կարող է լինել թեթև որովայնային ցավ և սպազմ։ Հիվանդները կարող են կարծել, թե ունեն փորկապություն, բայց իրականում դրանք կեղծ կանչեր են (տենեզմներ)։ Ռեկտալ ցավը բնորոշ չէ։
• Հիվանդության չափավոր աստիճանի դեպքում կղազատումը լինում է օրական 4 անգամից շատ, բայց թունավորման նվազագույն նշաններով։ Կարող է դիտվել անեմիա (առանց տրանսֆուզիայի անհրաժեշտության), չափավոր որովայնային ցավ, թեթև տենդ, 38 °C-ից մինչև 39 °C։
• Ծանր աստիճանի դեպքում լինում է օրական 6 անգամից ավել արյունային կղանք, ավելի ծանր թունավորումով, ինչի մասին վկայում է տենդը, տախիկարդիան, անեմիան կամ ԷՆԱ-ի և Ց-ռեակտիվ սպիտակուցի բարձր ցուցանիշները։
• Կայծակնային ձևի դեպքում կղազատում լինում է ավելի քան 10 անգամ օրական, շարունակական արյունահոսությամբ։ Այս ծանրության աստիճանը բնարոշվում է թունավորումով, որովայնային ցավով և փքվածությամբ, արյան փոխներարկման անհրաժեշտությամբ, աղիների լայնացումով։ Եթե ախտահարվում է նաև շճային թաղանթը, ապա կարող է լինել թափածակում (պերֆորացիա)։ Չբուժելու դեպքում շատ արագ բերում է մահվան։

Արտաաղիքային դրսևորումներ

Ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտով հիվանդների մոտ կարող են լինել նաև աֆթոզ խոցեր, որոնք դիտվում են լեզվի, շուրթերի, քիմքի և կոկորդի վրա։

Քանզի խոցային կոլիտը ունի աուտոիմուն ծագում, հիվանդների մոտ լինում են նաև հիվանդության արտաաղիքային դրսևորումներ։ Այս դրսևորումների հաճախականությունը տատանվում է 6%-47%-ի միջև^[12] և ներառում են՝

• Բերանի աֆթոզ խոցերը
• Ակնային դրսևորումներ՝
  • Ծիածանաթաղանթի բորբոքում (Իրիտիտ) կամ ուվեիտ
  • Էպիսկլերիտ
• Հենաշարժիչ համակարգի ախտահարում՝
  • Շճաբացասական հոդաբորբ, որը կարող է ախտահարել 1-2 մեծ հոդ կամ բազմաթիվ փոքր հոդեր
  • Անկիլոիզացնող սպոնդիլիտ՝ ողնաշարի հոդաբորբ
  • Սակրոիլեիտ՝ ողնաշարի ստորին հատվածների ախտահարում
• Մաշկային դրսևորումներ՝
  • Հանգուցավոր էրիթեմա՝ պաննիկուլիտ, որը իրենից ներկայացնում է ենթամաշկային հյուսվածքի բորբոքում
  • Գանգրենոզ պիոդերմա, որը մաշկը ախտահարող ցավոտ խոց է
• Խորը երակների թրոմբոզ և թոքային զարկերակի թրոմբոէմբոլիա
• Աուտոիմուն հեմոլիտիկ անեմիա
• Եղունգների հաստացում
• Առաջնային սկլերոզացնող խոլանգիտ՝ լեղուղիները ախտահարող հիվանդություն

Պատճառներ

Խոցային կոլիտի պատճառը հայնի չէ, բայց ժառանգականությունը և սթրեսը կարևոր դեր են խաղում։

Ժառանգական գործոններ

Ժառանգական բաղադրիչը հիմնվում է մի քանի փաստերի վրա^[13]՝

• Խոցային կոլիտի ընտանեկան դեպքեր
• Միաձվային երկվորյակներից երկուսի մոտ հանդիպելու հավանականությունը 10% է, իսկ երկձվային երկվորյակների մոտ 3%^[14]
• Հիվանդացության էթնիկ տարբերություններ
• Ժառանգական մարկերներ

Գենոմի 12 հատվածներ կարող են կապված լինել ոչ սպեցիֆիկ խոցային կոլիտի հետ, որոնք են 16-րդ, 12-րդ, 6-րդ, 14-րդ, 5-րդ, 19-րդ, առաջին և 3-րդ քրոմոսոմները^[15] (դասավորված են ըստ հայտնաբերման հերթականության), բայց սրանցից ոչ մեկը առանձին պատասխանատու չէ հիվանդության համար, որից կարելի է ենթադրել բազմագենային ծագման մասին։ Որպես օրինակ քրոմոսոմի 1p36 հատվածը կարծում են, որ կապված է աղիների բորբոքային հիվանդությունների հետ^[16]։

Որոշ ենթադրյալ հատվածներ կոդավորում են փոխադրիչ սպիտակուցներ OCTN1 և OCTN2։ Այլ հատվածները կոդավորում են կառուցվածքային սպիտակուցեր, օրինակ՝ MAGUK անգլ.՝ Membrane-associated guanylate kinase ընտանիքը։ HLA համակարգը նույնպես դեր ունի։ Կարծիք կա, որ 6-րդ քրոմոսոմը այս հիվանդության զարգացման հետ մեծ կապ ունի^[15]։

Ծանոթագրություններ

1. «Ulcerative Colitis». NIDDK. 2014 թ․ սեպտեմբեր. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հուլիսի 28-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 3-ին.
2. Runge, Marschall S.; Greganti, M. Andrew (2008). Netter's Internal Medicine E-Book (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 428. ISBN 9781437727722.
3. Wanderås, Magnus Hofrenning; Moum, Bjørn A; Høivik, Marte Lie; Hovde, Øistein (2016 թ․ մայիսի 6). «Predictive factors for a severe clinical course in ulcerative colitis: Results from population-based studies». World Journal of Gastrointestinal Pharmacology and Therapeutics. 7 (2): 235–241. doi:10.4292/wjgpt.v7.i2.235. ISSN 2150-5349. PMC 4848246. PMID 27158539.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
4. Molodecky, NA; Soon, IS; Rabi, DM; Ghali, WA; Ferris, M; Chernoff, G; Benchimol, EI; Panaccione, R; Ghosh, S; Barkema, HW; Kaplan, GG (2012 թ․ հունվար). «Increasing incidence and prevalence of the inflammatory bowel diseases with time, based on systematic review». Gastroenterology. 142 (1): 46–54.e42, quiz e30. doi:10.1053/j.gastro.2011.10.001. PMID 22001864.
5. Ford, AC; Moayyedi, P; Hanauer, SB (2013 թ․ փետրվարի 5). «Ulcerative colitis». BMJ (Clinical Research Ed.). 346: f432. doi:10.1136/bmj.f432. PMID 23386404.
6. Akiho, Hirotada; Yokoyama, Azusa; Abe, Shuichi; Nakazono, Yuichi; Murakami, Masatoshi; Otsuka, Yoshihiro; Fukawa, Kyoko; Esaki, Mitsuru; Niina, Yusuke (2015 թ․ նոյեմբերի 15). «Promising biological therapies for ulcerative colitis: A review of the literature». World Journal of Gastrointestinal Pathophysiology. 6 (4): 219–227. doi:10.4291/wjgp.v6.i4.219. ISSN 2150-5330. PMC 4644886. PMID 26600980.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չպիտակված ազատ DOI (link)
7. Danese, S; Fiocchi, C (2011 թ․ նոյեմբերի 3). «Ulcerative colitis». The New England Journal of Medicine. 365 (18): 1713–25. doi:10.1056/NEJMra1102942. PMID 22047562.
8. GBD 2015 Disease and Injury Incidence and Prevalence, Collaborators. (2016 թ․ հոկտեմբերի 8). «Global, regional, and national incidence, prevalence, and years lived with disability for 310 diseases and injuries, 1990-2015: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2015». Lancet. 388 (10053): 1545–1602. doi:10.1016/S0140-6736(16)31678-6. PMC 5055577. PMID 27733282. {{cite journal}}: |first1= has generic name (օգնություն)CS1 սպաս․ թվային անուններ: authors list (link)
9. Adams, James G. (2012). Emergency Medicine E-Book: Clinical Essentials (Expert Consult -- Online) (անգլերեն). Elsevier Health Sciences. էջ 304. ISBN 978-1455733941.
10. Hanauer SB (1996). «Inflammatory bowel disease». The New England Journal of Medicine. 334 (13): 841–8. doi:10.1056/NEJM199603283341307. PMID 8596552.
11. Kornbluth A, Sachar DB (2004). «Ulcerative colitis practice guidelines in adults (update): American College of Gastroenterology, Practice Parameters Committee». The American Journal of Gastroenterology. 99 (7): 1371–85. doi:10.1111/j.1572-0241.2004.40036.x. PMID 15233681.
12. Langan RC, Gotsch PB, Krafczyk MA, Skillinge DD (2007 թ․ նոյեմբեր). «Ulcerative colitis: diagnosis and treatment» (PDF). American Family Physician. 76 (9): 1323–30. PMID 18019875. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2013 թ․ մայիսի 20-ին.
13. Orholm M, Binder V, Sørensen TI, Rasmussen LP, Kyvik KO (2000). «Concordance of inflammatory bowel disease among Danish twins. Results of a nationwide study». Scandinavian Journal of Gastroenterology. 35 (10): 1075–81. doi:10.1080/003655200451207. PMID 11099061.
14. Tysk C, Lindberg E, Järnerot G, Flodérus-Myrhed B (1988). «Ulcerative colitis and Crohn's disease in an unselected population of monozygotic and dizygotic twins. A study of heritability and the influence of smoking». Gut. 29 (7): 990–996. doi:10.1136/gut.29.7.990. PMC 1433769. PMID 3396969.
15. Baumgart DC, Sandborn WJ (2007 թ․ մայիս). «Inflammatory bowel disease: clinical aspects and established and evolving therapies». Lancet. 369 (9573): 1641–57. doi:10.1016/S0140-6736(07)60751-X. PMID 17499606. S2CID 35264387.
16. Cho JH, Nicolae DL, Ramos R, Fields CT, Rabenau K, Corradino S, Brant SR, Espinosa R, LeBeau M, Hanauer SB, Bodzin J, Bonen DK (2000). «Linkage and linkage disequilibrium in chromosome band 1p36 in American Chaldeans with inflammatory bowel disease» (PDF). Human Molecular Genetics. 9 (9): 1425–32. doi:10.1093/hmg/9.9.1425. PMID 10814724.