Նոր մեծ խաղ

«Նոր մեծ խաղ», 1990-ականների վերջերին որոշ լրագրողների կողմից օգտագործվող արտահայտություն՝ ուղղված նկարագրելու նրանց առաջարկը, այն է՝ Կենտրոնական Ասիայի հանդեպ աշխարհաքաղաքական հետաքրքրության թարմացումը, որը հիմնվում է տարածաշրջանի հանքային հարստության վրա։ Այն օտարերկրյա հետաքրքրվողների համար հասանելի է դարձել ԽՍՀՄ փլուզումից հետո։

Պատմություն

1997 թվականին Նյու Յորք Թայմսը հրատարակել է կարծիքների մի հոդված՝ «Նոր մեծ խաղ» վերնագրով, որում գրված էր.

Ինչպես քչերն են նկատել Կենտրոնական Ասիան կրկին ի հայտ է եկել, որպես մռայլ ռազմաճակատի վայր` ներգրավված մեծ տերությունների շրջանում, հին և կոպիտ աշխարհաքաղաքական խաղի մեջ։ Արևելյան մասնագետները հավատում են, որ Կասպից ծովի նավթի և գազի զգալի չօգտագործված պաշարները, երկրները կարող են դարձնել այդ շրջանը հաջորդ դարի Պարսից ծոցը։ Վերածնված խաղի իմաստը աջակցել նախկին Սովետական պետությունների առաջնորդներին,որոնք զբաղվում են նավթի կառավարմամբ, ընկերանալ և միաժամանակ չեզոքացնել Ռուսաստանի կասկածները և մշակել այլընտրանքային խողովակաշարի անվտանգությունը աշխարհի շուկայում[1]։

2004 թվականին լրագրող Լուց Կլեվեմանը գրել է գիրք, որտեղ այս արտահայտությունը վերաբերում է այս շրջանի հանքային հարստության ուսումնասիրությանը^[2]։ Թեև շատերի համար անմիջական ամերիկյան զինվորականության ներգրավվածությունը այդ տարածաշրջանում Ահաբեկչության դեմ պատերազմի մի մասն էր կազմում, այլ ոչ թե անուղղակիորեն Արևմուտքի կառավարական հետաքրքրությունները հանքային հարստության հանդեպ։ Մեկ այլ լրագրող Էրիկ Վալբերգը իր գրքում առաջարկում է, որ շրջանների մուտքը հանքային կամ նավթի խողովակաշարերով դեռ կարևոր գործոն է^[3][4]։

Այլ խմբագիրներ համաձայն չեն այս տեսակետների հետ։ Ստրատեգիական վերլուծողներից մեկը գրել է, որ կենտրոնական Ասիական շրջանները զինվորներ չեն ոչ մի խաղում,իսկ այսպես կոչված «Նոր մեծ խաղը», սա թյուրիմացություն է, որը չի հանգուցալուծվել։ Ավելի քան 2 կայսրություններ կենտրոնացել են այս տարածաշրջանի վրա, ինչպես անցյալում։ Այժմ կան շատ գլոբալ և տարածաշրջանային ուժեր,որոնք ակտիվացել են Չինաստանի և Հնդկաստանի աճի հետ, որպես գլխավոր տնտեսական ուժեր։ Ռուսաստանը տեղական մակարդակի խաղացող լինելուց դարձել է միջազգային մակարդակի՝ կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջաններից, որոնք բաժանված են իրենց քաղաքական, տնտեսական և անվտանգության հարաբերություններով^[5]։ Այլ գրող հրապարակել է, որ «Մեծ խաղը» կամ «Նոր մեծ խաղը» ենթադրում է, որ Կենտրանական Ասիայի շրջանները պասիվ պայքարողներ են ավելի ուժեղ շրջանների ձեռքերում։ Այնուամենայնիվ նրանց անդամակցությունը Շանհայի համագործակցության կազմակերպության`հիմնադրված 2001 թվականին, ցույց է տալիս, որ նրանք ձեռք են բերել իրական անկախության աստիճան, իսկ Չինաստանը առաջարկում է կանխատեսելիության աստիճան, որը անհայտ է «Մեծ խաղին»^[6]։

Անունը հղում է իրական Մեծ խաղին, տերմինը օգտագործված պատմաբանների կողմից բացահայտելու համար 19-րդ դարի քաղաքական և դիվանագիտական խաղը Բրիտանական և Ռուսական կայսրությունների միջև` Կենտրոնական Ասիայի շրջաններում տարածքի և ազդեցության համար։ «Մեծ խաղը» որպես տերմին նկարագարվել է որպես cliché-metaphor^[7], և կան գրողներ, ովքեր այժմ գրում են «Մեծ խաղի» թեմայով Անտարկտիկայում^[8], աշխարհի հեռու հյուսիսում^[9] և տիեզերքում^[10]։

Տես նաև

• Սառը պատերազմ
• Մեծ խաղ

Ծանոթագրություններ

1. NYT editor, 1996
2. Kleveman, 2004
3. Golshanpazhooh, 2011
4. Gratale, 2012
5. Ajay Patnaik (2016). Central Asia: Geopolitics, Security and Stability. Taylor & Francis Group. էջեր 28–29. ISBN 9781317266402.
6. David Gosset, 2010. Beyond the “Great Game” stereotype, the “Zhang Qian’s Diplomacy” Արխիվացված 2016-08-19 Wayback Machine.
7. Sam Miller. A Strange Kind of Paradise: India Through Foreign Eyes. Vintage Books, London 2014. p286.
8. Dodds, Klaus (2008). «The Great Game in Antarctica: Britain and the 1959 Antarctic Treaty». Contemporary British History. 22: 43–66. doi:10.1080/03004430601065781.
9. Scott G. Borgerson. The Great Game Moves North. Foreign Affairs.
10. Easton, Ian. The New Great Game in Space. The Project 2049 Institute.

Աղբյուրներ

• Aberkane, Idriss J. (2011 թ․ մարտի 31), Brzezinski on a US Berezina: anticipating a new, New World Order, e-International Relations
• BBC staff (2010 թ․ նոյեմբերի 30), Wikileaks files: US ambassador criticised Prince Andrew, BBC
• Bearden, Milton (November–December 2011), «Afghanistan, Graveyard of Empires», Foreign Affairs
• Coll, Steve (2004), Ghost Wars: The Secret History of the Cia, Afghanistan, and Bin Laden, from the Soviet Invasion to September 10, 2001, Penguin, ISBN 9781594200076, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 27-ին
• Contessi, Nicola (2013), «Central Eurasia and the New Great Game: Players, Moves, Outcomes and Scholarship», Asian Security, 9 (3): 231–241, doi:10.1080/14799855.2013.832214
• Cooley, Alexander (2012), Great Games, Local Rules: The New Great Power Contest in Central Asia, Oxford University Press, ISBN 9780199929825
• Edwards, Matthew (2003 թ․ մարտ), «The New Great Game and the new great gamers: disciples of Kipling and Mackinder», Central Asian Survey, 22 (1): 83–103, doi:10.1080/0263493032000108644
• Farndale, Nigel (2012 թ․ մայիսի 30), Afghanistan: the Great Game, BBC Two, review, Daily Telegraph, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին
• Gfoeller, Tatiana (2008 թ․ հոկտեմբերի 29), Candid discussion with Prince Andrew on the Kyrgyz economy and the "great game", Wikileaks, Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ ապրիլի 2-ին, Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 11-ին
• Golshanpazhooh, Mahmoud Reza (2011 թ․ հոկտեմբերի 22), Review: Post Modern Imperialism: Geopolitics and the Great Games by Eric Walberg, Iran Review website, Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հուլիսի 28-ին, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին {{citation}}: External link in |publisher= (օգնություն)
• Gratale, Joseph Michael (2012 թ․ հունվար), «Reviews 2012-1, document 9: Walberg, Eric. Postmodern Imperialism: Geopolitics and the Great Games», European Journal of American Studies, ISSN 1991-9336, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին
• Hitz, Frederick (2004), The Great Game: The Myth and Reality of Espionage, CIA.gov, Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 27-ին, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին
• Hopkirk, Peter (1992), The Great Game: The Struggle for Empire in Central Asia, Kodansha International, ISBN 9781568360225
• Kaylan, Melik (2008 թ․ օգոստոսի 13), Welcome Back To the Great Game, Wall Street Journal, Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 11-ին, Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 11-ին
• Kleveman, Lutz (2004), The New Great Game: Blood and Oil in Central Asia, Atlantic Monthly Press, էջ 288, ISBN 9780871139061, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 27-ին
• Latifi, Ali M (2012 թ․ հունիսի 22), Executed Afghan president stages 'comeback', aljazeera.com, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 23-ին
• Lloyd, Trevor Owen (2001), Empire: The History of the British Empire, Continuum International Publishing Group, ISBN 9781852852597
• Mahajan, Sneh (2001), British Foreign Policy 1874-1914: The Role of India, Volume 4 of Routledge Studies in Modern European History, Routledge, ISBN 9780415260107
• Menon, Rajan (2003), «The New Great Game in Central Asia», Survival: Global Politics and Strategy, 45 (2): 187–204, doi:10.1080/00396338.2003.9688581
• Morgan, Gerald (1973), «Myth and Reality in the Great Game», Asian Affairs, 4 (1): 55–65, doi:10.1080/03068377308729652
• «The New Great Game in Asia», The New York Times, 1996 թ․ հունվարի 2
• Penzev, Konstantin (2010 թ․ նոյեմբերի 15), «When Will the Great Game End?», orientalreview.org, Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 13-ին, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին
• Piper, David (2012 թ․ հունիսի 9), «The 'Great Game' of influence in Afghanistan continues but with different players», Fox News, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 22-ին
• Rashid, Ahmed (2000), Taliban: Islam, Oil and the New Great Game in Central Asia, London: I. B. Tauris, ISBN 9781860648304
• Tamm, Eric Enno (2011), The Horse That Leaps Through Clouds: A Tale of Espionage, the Silk Road and the Rise of Modern China, Counterpoint, ISBN 9781582437347
• Yapp, Malcolm (2000 թ․ մայիսի 16), «The Legend of the Great Game», Proceedings of the British Academy: 2000 Lectures and Memoirs, vol. 111, Oxford University Press, էջեր 179–198

Հետագա ընթերցում

• The timeline of the Great Game online Արխիվացված 2015-09-24 Wayback Machine.
• Walberg, Eric (2011), Postmodern Imperialism: Geopolitics and the Great Games, Clarity Press, էջ 300, ISBN 9780983353935
• Brobst, Peter John (2005), The Future Of The Great Game (Series on International, Political, and Economic History), University Of Akron Press, էջ 199, ISBN 9781931968102
• Johnson, Robert (2006), Spying for Empire: The Great Game in Central and South Asia, 1757-1947, Greenhill Books, էջ 304, ISBN 9780199580361
• Naik, J. A. (1970), Soviet policy towards India from Stalin to Brezhnev, Vikas Publications, էջ 201, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 27-ին
• Nawid, Senzil. 1997. "The State, the Clergy, and British Imperial Policy in Afghanistan During the 19th and Early 20th Centuries". International Journal of Middle East Studies 29 (4). Cambridge University Press։ 581–605. https://www.jstor.org/stable/164403.
• Paksoy, H.B. (1991), Modern Encyclopedia in Russia and Soviet Union, Vol. 4, Academic International Press, էջեր 5–20, Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 1-ին, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 27-ին
• Vogelsang, Willem (2001), The Afghans (Peoples of Asia), Wiley-Blackwel, էջեր 408, ISBN 9780631198413, Վերցված է 2012 թ․ օգոստոսի 27-ին
• Tunzelmann, Alex Von (2007), Indian Summer: The Secret History of the End of an Empire, Henry Holt and Co., էջեր 416, ISBN 9780805080735