Միոցեն

Միոցեն (անգլ.՝ Miocene, հին հուն․μείων - փոքր, քիչ նշանակություն ունեցող և καινός - նոր, ժամանակակից), նեոգենյան ժամանակաշրջանի առաջին դարաշրջանը։ Սկսվել է 23,03 միլիոն տարի առաջ և ավարտվել է 5,333 միլիոն տարի առաջ^[1]։ Միոցենի դարաշրջանին նախորդ դարաշրջանը օլիգոցենն է, հաջորդը` պլիոցենը^[2]։

Պարուրաձև զարգացման երկրաժամանակագրական սանդղակ

Անվանում

Միոցեն տերմինի հեղինակ Չարլզ Լայել

Տերմինի հեղինակը շոտլանդացի գիտնական Չարլզ Լայելն է (1828), որն իր «Երկրաբանության հիմքերը» գրքի առաջին հատորում առաջարկել է կայնոզոյան երրորդական ժամանակաշրջանը բաժանել չորս երկրաբանական դարաշրջանների` Էոցեն, միոցեն, հին պլիոցեն, նոր պլիոցեն։ Լայելը տերմինի անունը հիմնավորում էր նրանով, որ այդ շրջանում ի հայտ են եկել «ժամանակակից» բրածո կակղամորթավորների մի փոքր մասը (18%)։ Դարաշրջանների համար Լայելը կիրառել է հունական անուններ։ Այդ բաժանումը թեպետև համապատասխանում էր գիտնականի ուսումնասիրած տարածքին (Ալպերի մի մասը և Իտալիայի տափաստանները), սակայն Եվրոպայի և Ամերիկայի այլ շրջաններին չէր համապատասխանում։ Այդ պատճառով դադարեցվեց դարաշրջանը բրածո կակղամորթավորների միջոցով որոշելը, իսկ դարաշրջանները վերանվանվել և վերաբաշխվել են.

1. պալեոցեն (66,0-56,0 մլն տարի առաջ)
2. էոցեն (56,0-33,9 մլն տարի առաջ)
3. օլիգոցեն (33,9-23,03 մլն տարի առաջ)
4. միոցեն (23,03-5,333 մլն տարի առաջ)^[3]։

Ներկայումս Երկրագնդի ժամանակագրական սանդղակում Կայնոզոյան երկրաբանական դարաշրջանի Նեոգենի ժամանակաշրջանը բաժանվում է պլիոցենի (սկիզբը 5,333 միլիոն տարի առաջ) և միոցենի (սկիզբը 23,03 միլիոն տարի առաջ)^[4][5]։

Ֆլորա և ֆաունա

Երկիր մոլորակի պատմության նշանակալից փոփոխություններ են եղել վերջին 18-20 միլիոն տարիների ընթացքում, երրորդական շրջանի երկրորդ կեսին` միոցենի և պլիոցենի ժամանակ։ Արևմտյան Եվրոպայի անտառներում նշանակալիորեն կրճատվել են արեւադարձային բույսերի թիվը և ավելի շատ հանդիպել են ձմռանը տերևաթափ եղող ծառատեսակներ, սակայն ձմեռները դեռևս տաք են եղել։ Օրինակ, ներկայիս Տոբոլսկի տարածքում աճել է ընկուզենի, սոսի, հացենի, բոխի

Կենդանիների տեսակներից արդեն հանդիպոոլ են արջեր, բորենիներ, կզաքիսներ, գայլեր, փորսուղներ, վայրի խոզեր, որոնք շատ նման են եղել մեր ժամանակների այդ կենդանիներին։ Խոշոր կաթնասուններից եղել են ներկայիս փղերի նախնիները` մաստոդոնտները, դինոտերիները, որոնց ներքևի ծնոտից ցցված էին երկու դեպի ներքև թեքված կեռաժանիքներ, ընձուղտները, ռնգեղջյուրները։ Ծառերի վրա ապրել են կապիկներ, դրանց թվում մարդանման կապիկներ` դրիոպիտեկներ, որոնք հաճախակի ծառերց իջնում էին և սնունդ փնտրում անտառների բացատներում։ Ի հայտ են եկել ներկայիս թռչունների նախնիները, իսկ միջատներից` թիթեռները և խայթող միջատները։ Ծովերն ու գետերը լի են եղել կենդանիներով, որոնք բավականաչափ նման են եղել ժամանակակից տեսակներին^[6]։

Կատակլիզմներ

Միոցենի ընթացքում (25-5 միլիոն տարի առաջ) մայրցամաքները գտնվել են շարժման մեջ և նրանց բախումներից մի շարք խոշոր կատակլիզմներ են եղել։ Աֆրիկան «խրվել» է Եվրոպայի և Ասիայի մեջ, որի արդյունքում առաջացել են Ալպերը։ Հնդկաստանի և Ասիայի բախումից բարձրացել են Հիմալայան լեռները։ Այդ ժամանակ են ձևավորվել Ժայռոտ լեռները և Անդերը, քանի հսկա քարոլորտային այլ սալերը նույնպես շարունակել են շարժվել և իրար վրա բարձրանալ։ Սակայն Ավստրալիան և Հարավային Ամերիկան նախկինի պես շարունակել են մեկուսացված մնալ Երկրի մնացած մասից և այդ մայրցամաքներից յուրաքանչյուրում շարունակել է զարգանալ իր անհատական ֆաունան և ֆլորան^[7]։

Սառցադաշտերի առաջացում

Միջին միոցենի ժամանակ տարեկան միջին ջերմաստիճանը կազմել է 17-20 °С, իսկ միոցենի ավարտին ամենուրեք իջել է մինչև 3-5 °С։ Դեռևս օլիգոցենի ժամանակ սկսած սառցապատումը, միոցենի ժամանակ տարածվել է ողջ Անտարկտիդայով։ Սա հանգեցրել է համաշխարհային կլիմայի էլ ավելի սառեցմանը։ Ջերմաստիճանի անկմանը զուգընթաց անշեղորեն աճել են տափաստանները և ի վերջո զբաղեցրել են Աֆրիկայի, Ասիայի, Եվրոպայի մեծ մասը, ինչպես նաև Հյուսիսային և Հարավային Ամերիկաները^[7]։ Հատկապես խիստ արտահայտվել է բևեռային և չափավոր կլիմայի պայմաններում և առավել արտահայտվել է Անտարկտիդայի սառցածածկում։ Առաջին սառույցներն առաջացել են Անտարկտիդայի լեռնային շրջաններում մոտավորապես 20-22 միլիոն տարի առաջ։ Հետագայում սառցադաշտերը տեղաշարժվել են հարթավայրեր և նրանց մակերեսը հատկապես ավելացել է նեոգենի կեսերին^[8]։

Պատկերասրահ

• Միոցեն ֆաունա, Հյուսիսային Ամերիկա
  Միոցեն ֆաունա, Հյուսիսային Ամերիկա
• 
  Միոցեն պլատիբելոդոն, Ներքին Մոնղոլիայի թանգարան, Հոհհոթ, Չինաստան
• 
  Միոցեն խեցգետին, Մանկական թանգարան, Ինդիանոպոլիս

Տես նաև

• Մեսինի աղայնության գագաթ

Ծանոթագրություններ

1. Международная стратиграфическая шкала (версия за январь 2013) Շերտագրության միջազգային հանձնաժողովի կայքում
2. «Третичная (кайнозойская) система». ЭСБЕ.
3. М. А. Гремяцкий. «Кайнозойская («новая») эра. Третичный период». Зооинженерный факультет МСХА.
4. GSSP Table - All Periods. Global Boundary Stratotype Section and Point (GSSP) of the International Commission on Stratigraphy
5. INTERNATIONAL CHRONOSTRATIGRAPHIC CHART. Միջազգային շերտագրական սանդղակ (2015 թվականի հունվարի տարբերակ), Շերտագրության միջազգային հանձնաժողովի ինտերնետային կայքում (անգլ.)
6. В. И. Громов. Из прошлого Земли . Кайнозойская эра. © Зооинженерный факультет МСХА
7. Vasiliy Tomsinsky © 2002. Теория эволюции как она есть. Миоценовая эпоха. (ռուս.)
8. Н.А. Ясаманов. Популярная палеогеография. Кайнозойская история Земли. Неогеновый период — возникновение современных ландшафтов. М. Недра. 1985 г. (ռուս.)

Արտաքին հղումներ

• Геохронологическая шкала

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Միոցեն» հոդվածին։