Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս

Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (ՄՆԶԻ), ստատիկ բաղադրյալ ինդեքս է, որը ներառում է Կյանքի միջին տևողության, Կրթության մակարդակի և մեկ շնչին ընկնող միջին եկամտի ցուցիչները։ Այն երկրները, որոնք ունեն կրթության բարձր մակարդակ, կյանքի միջին սպասվող տևողությունը բարձր ցուցանիչ, կրթության բարձր մակարդակը, մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը բարձր է։ Այս ինդեքսը ստեղծվել է պակիստանցի տնտեսագետ Մահբուբ ուլ Հակի և հնդիկ տնտեսագետ Ամարտյա Սենի կողմից, որը հետագայում օգտագործվել է Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագրի Մարդկային զարգացման հաշվետու գրասենյակի կողմից հաշվելու երկրների զարգացման մակարդակը^[2][3][4]։

ամբողջական ցանկի համար, տես՝ Երկրների ցանկ ըստ մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի:

Աշխարհի քարտեզը, որը ներկայացնում է անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսի կատեգորիաները (հիմնված 2018 թվականի տվյալների վրա, հրապարակված 2019 թվականին)։^[1]

0.800–1.000 (շատ բարձր)      0.700–0.799 (բարձր)      0.550–0.699 (միջին)

0.350–0.549 (ցածր)      տվյալները բացակայում են

2010 թվականին Մարդկային ներուժի զարգացման զեկույցում ներկայացվել է Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը։ Մինչդեռ պարզ ՄՆԶԻ-ն մնացել է օգտակար, կարելի է ասել, որ Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը մարդկային զարգացման փաստացի մակարդակն է, իսկ ՄՆԶԻ-ն կարող է դիտարկվել որպես մարդկային զարգացման պոտենցիալի ցուցանիշ։ Այս ինդեքսը իր մեջ չի ներառում մի քանի գործոններ, ինչպիսիք են մեկ շնչին ընկնող զուտ կարողությունը կամ երկրի ապրանքների հարաբերական որակը։ Այդ իսկ պատճառով շատ զարգացած երկրներ ունի ցածր ցուցանիշներ, ինչպիսիք են Մեծ յոթնյակի երկրները^[5]։

Ուլ Հակ-ի մարդկային զարգացման մասին մոտեցումը հիմք դարձավ այս ինդեքսի համար։ Մոտեցումը հիմնված էր այն բանի վրա, թե արդյոք մարդիկ իրենց կյանքում կարող են «լինել» և «անել» իրենց համար ցանկալի բաներ։ Օրինակ լինել կուշտ, ապաստանով ապահոված, առողջ․ անել ի նկատի ունի կատարել աշխատանքներ․ կրթություն ստանալ, մասնակցել ընտրություններին և համայնքային կյանքին։ Ընտրության ազատությունը հիմնաքարերից մեկն է։ Օրինակ եթե ինչ որ մեկը հրաժարվում է սնվելուց կրոնական պատճառներով ուրիշ է այն դեպքից, երբ մարդ ցանկանում է ուտել, բայց հնարավորություն չունի ձեռք բերելու, կամ երկրում սով է^[6]։

Ստեղծում

Պատկեր:Mahbub-ul-Haq.jpg

Մահբուբ ուլ Հակ

Ամարտյա Սեն

ՄԶԻ-ի հիմքերը դրվել են Մարդկային ներուժի զարգացման ամենամյա զեկույցում, որը հրապարակվում է Միավորված ազգերի կազմակերպության զարգացման ծրագրի ենթակայության տակ գտնվող Մարդկային զարգացման հաշվետու գրասենյակի կողմից։ Այն ստեղծվել է 1990 թվականին պակիստանցի տնտեսագետ Մահբուբ ուլ Հակի կողմից, և ուներ որոշակի նպատակ տնտեսության զարգացումը համախառն եկամուտից փոխել մարդակենտրոն զարգացման։ Որպեսզի ստեղծվեն զեկույցները Մահբուբ ուլ Հակը ձևավորեց զարգացման տնտեսագետներին որոնց մեջ մտնում էին Պոլ Ստրիտենը, Ֆրանց Ստեվարդը, Գուստավ Ռանիսը, Կեյթ Գրիֆֆինը, Սուդհիր Անանդը և Մեղնադ Դեսայըը։ Նոբելյան մրցանակակիր Ամարտյա Սենը օգտագործել է Հակի աշխատությունը իր՝ մարդկային կարողությունների թեմայով աշխատության մեջ^[4]։ Հաքը հավատում էր, որ մարդկային զարգացման պարզ բաղադրյալ չափման միավոր է անհրաժեշտ, որպեսզի հավաստիացնել հանրությանը, գիտական շրջաանակներին և քաղաքական գործիչներին, որ նրանք կարող են և անհրաժեշտ է, որ գնահատեն զարգացումը ոչ միայն տնտեսական զարգացմամբ, այլ նաև մարդկանց բարեկեցության աճով։

Չափումները և հաշվարկները

Նոր մեթոդ (2010 թվականից հետո)

Աշխարհի քարտեզը ներկայացնող ՄԶԻ-ն կատեգորիաներով՝ հիմնված 2017 թվականի տվյալներով, հրապարկված 2018 թվականին։^[7]

0.800–1.000 (շատ բարձր)      0.700–0.799 (բարձր)      0.550–0.699 (միջին)

0.350–0.549 (ցածր)      Տվյալը հասանելի չէ

Այն հրապարակվել է 2010 թվականի նոյեմբերի 4-ին և թարմացվել է 2011 թվականի հունիսի 10-ին, 2010 թվականի մարդկային զարգացման ներուժի զեկույցում ՄՆԶԻ-ն հաշվարկվել է համատեղելով 3 չափողական միավորներ^[8][9]

• Երկար և առողջ կյանք Կյանքի միջին տևողություն
• Կրթության ինդեքս։ Կրթության տարիների միջին քանակ
• Պատշաճ ապրելու ստանդարտները՝ ՀԱԵ-ն

2010 թվականի մարդկային զարգացման զեկույցում, ՄԱԿ-ը սկեց օգտագործել ՄԶԻ-ի հաշվարկման նոր մեթոդ։ Հետևյալ երեք ցուցանիշները օգտագործվում են^[10][11]։

1.Կյանքի սպսավող տևողության ինդեքս (LE) ${\displaystyle ={\frac {{\textrm {LE}}-20}{85-20}}}$

ԿՍՏ-ն 1 է, երբ ծննդյան պահին կյանքի սպասվող տևողությունը 85-է և 0, երբ 20 է։

2. Կրթության ինդեքս (EI) ${\displaystyle ={\frac {{\textrm {MYSI}}+{\textrm {EYSI}}}{2}}}$^[12]

2.1 Կրթության միջին տարիների ինդեքս (MYSI) ${\displaystyle ={\frac {\textrm {MYS}}{15}}}$^[13]

15-ը դիտարկվում է որպես այս ցուցանիշի մաքսիմում մինչև 2025 թվականը։

2.2 Կրթության սպասվող տարիների ինդեքս (EYSI) ${\displaystyle ={\frac {\textrm {EYS}}{18}}}$(Ինդեքսը հաշվարկվում է երեխաների սպասվող տարիների քանակը, որը նա տրամադրելու է կրթությանը դպրոցում, բուհում, հետբուհական կրթության մեջ և ենթադրելով տարիքին յուրահատուկ ներգրավածության մակարդակը մնում է նույնը երեխայի կյանքում։ Կրթության սպասվող տարիների քանակը ծածկվում է 18 տարվա մեջ։

Հիմնական երկրներում տասնութը համարժեք է Մագիստրոսի մակարդակ ստանալու ժամանակահատվածին։

3. Եկամտի ինդեքս (II) ${\displaystyle ={\frac {\ln({\textrm {GNIpc}})-\ln(100)}{\ln(75,000)-\ln(100)}}}$

Ինդեքսը 1 է, երբ մեկ շնչին ընկնող եկամուտը (GNIpc) $75,000 է և 0, երբ $100 է։

Վերջապես ՄՆԶԻ-ն (HDI) վերը նշած երեք ցուցիչների Երկրաչափական միջինն է։

${\displaystyle {\textrm {HDI}}={\sqrt[{3}]{{\textrm {LE}}\cdot {\textrm {EI}}\cdot {\textrm {II}}}}.}$

2018 թվականի մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (2019 թվականի զեկույց)

Մարդկային ներուժի զարգացման 2019 թվականի զեկույցը հրապարակվել է 2019 թվականի դեկտեմբերի 9-ին,որտեղ հաշվարկվել է ՄՆԶԻ-ի արժեքները 2018 թվականի համար^[1]։ Ստորև ներկայացված են «շատ բարձր» ինդեքս ունեցող երկրների ցանկը․

• = աճ
• = կայուն
• = հետընթաց

Հորիզոնական Երկիր ՄՆԶԻ 2018 տվյալներ (2019 զեկույց) դասակարգում [1] Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն[1] 2018 տվյալներ (2019 զեկույց) դասակարգում [1] Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն [1] 1  Նորվեգիա 0.954 0.001 2  Շվեյցարիա 0.946 0.003 3  Իռլանդիա 0.942 0.003 4  Գերմանիա 0.939 0.001 4 (2)  Հոնկոնգ 0.939 0.003 6 (1)  Ավստրալիա 0.938 0.001 6 (1)  Իսլանդիա 0.938 0.003 8 (1)  Շվեդիա 0.937 0.001 9  Սինգապուր 0.935 0.001 10  Նիդերլանդներ 0.933 0.001 11  Դանիա 0.930 0.001 12  Ֆինլանդիա 0.925 0.001 13  Կանադա 0.922 0.001 14  Նոր Զելանդիա 0.921 0.001 15  Միացյալ Թագավորություն 0.920 0.001 15  ԱՄՆ 0.920 0.001 17  Բելգիա 0.919 0.002 18  Լիխտենշտայն 0.917 0.001 19  Ճապոնիա 0.915 0.002 20  Ավստրիա 0.914 0.002 21  Լյուքսեմբուրգ 0.909 0.001 22  Իսրայել 0.906 0.002 22  Հարավային Կորեա 0.906 0.002 24  Սլովենիա 0.902 0.003 25  Իսպանիա 0.893 0.002 26  Չեխիա 0.891 0.003 26  Ֆրանսիա 0.891 0.001 28  Մալթա 0.885 0.002 29  Իտալիա 0.883 0.002 30  Էստոնիա 0.882 0.003 31  Կիպրոս 0.873 0.002

Դասակարգում Երկիր ՄՆԶԻ 2018 տվյալներ (2019 զեկույց) դասակարգում [1] Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն[1] 2018 տվյալներ (2019 զեկույց) դասակարգում [1] Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն [1] 32  Հունաստան 0.872 0.001 32 (1)  Լեհաստան 0.872 0.004 34  Լիտվա 0.869 0.003 35  ԱՄԷ 0.866 0.002 36 (2)  Անդորրա 0.857 0.005 36  Սաուդյան Արաբիա 0.857 0.001 36 (1)  Սլովակիա 0.857 0.003 39  Լատվիա 0.854 0.004 40  Պորտուգալիա 0.850 0.002 41  Կատար 0.848 42  Չիլի 0.847 0.002 43  Բրունեյ 0.845 0.002 43  Հունգարիա 0.845 0.004 45  Բահրեյն 0.838 0.001 46  Խորվաթիա 0.837 0.002 47  Օման 0.834 0.001 48  Արգենտինա 0.830 0.002 49  Ռուսաստան 0.824 0.002 50 (3)  Բելառուս 0.817 0.009 50 (8)  Ղազախստան 0.817 0.017 52 (1)  Բուլղարիա 0.816 0.003 52 (1)  Չեռնոգորիա 0.816 0.003 52 (1)  Ռումինիա 0.816 0.003 55 (1)  Պալաու 0.814 0.003 56 (5)  Բարբադոս 0.813 57  Քուվեյթ 0.808 0.001 57 (1)  Ուրուգվայ 0.808 0.001 59  Թուրքիա 0.806 0.001 60  Բահամներ 0.805 0.001 61  Մալայզիա 0.804 0.002 62  Սեյշելյան կղզիներ 0.801 0.001

Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (2019 թվականի զեկույց)

Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը^[1] հասարակության մեջ մարդկային ներուժի զարգացման միջին մակարդակն է հաշվի առած անհավասարությունը․։

Դասակարգումը կապված չէ ՄՆԶԻ-ի ցուցակի հետ, քանի որ այստեղ բացակայում են որոշ երկրների տվյալներ։

1.  Նորվեգիա 0.889
2.  Իսլանդիա 0.885
3.  Ճապոնիա 0.882
4.  Շվեյցարիա 0.882
5.  Ֆինլանդիա 0.876
6.  Շվեդիա 0.874
7.  Դանիա 0.873
8.  Նիդերլանդներ 0.870
9.  Իռլանդիա 0.865
10.  Ավստրալիա 0.862
11.  Գերմանիա 0.861
12.  Սլովենիա 0.858
13.  Չեխիա 0.850
14.  Բելգիա 0.849
15.  Միացյալ Թագավորություն 0.845
16.  Ավստրիա 0.843
17.  Կանադա 0.841
18.  Նոր Զելանդիա 0.836
19.  Լյուքսեմբուրգ 0.822
20.  Էստոնիա 0.818
21.  Հոնկոնգ 0.815
22.  Մալթա 0.815
23.  Սինգապուր 0.810
24.  Ֆրանսիա 0.809
25.  Իսրայել 0.809
26.  Սլովակիա 0.804
27.  Լեհաստան 0.801
28.  ԱՄՆ 0.797
29.  Կիպրոս 0.788
30.  Հարավային Կորեա 0.777
31.  Հունգարիա 0.777
32.  Իտալիա 0.776
33.  Լատվիա 0.776
34.  Լիտվա 0.775
35.  Խորվաթիա 0.768
36.  Հունաստան 0.766
37.  Բելառուս 0.765
38.  Իսպանիա 0.765
39.  Ղազախստան 0.759
40.  Չեռնոգորիա 0.746
41.  Ռուսաստան 0.743
42.  Պորտուգալիա 0.742
43.  Օման 0.725
44.  Ռումինիա 0.725
45.  Արգենտինա 0.714
46.  Բուլղարիա 0.714
47.  Իրան 0.706
48.  Ալբանիա 0.705
49.  Ուրուգվայ 0.703
50.  Ուկրաինա 0.701
51.  Չիլի 0.696
52.  Վրաստան 0.692
53.  Մավրիկիոս 0.688
54.  Շրի Լանկա 0.686
55.  Հայաստան 0.685
56.  Սերբիա 0.685
57.  Ադրբեջան 0.683
58.  Բարբադոս 0.675
59.  Թուրքիա 0.675

Լիխտենշտայնը, ԱՄԷ-ն, Անդորրան, Սաուդյան Արաբիան, Կատարը, Բրունեյը, Բահրեյնը, Պալաուն, Քուվեյթը, Բահամյան Կղզիները, Մալայզիան և Սեյշելյան կղզիները չնայած ունենալով ՄՆԶԻ-ի «շատ բարձր» ցուցանիշ, նրանց համար չի հաշվարկվել անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը։

2017 թվականի մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (2018 թվականի զեկույց)

Մարդկային ներուժի զարգացման 2018 թվականի զեկույցը հրապարակվել է 2018 թվականի սեպտեմբերի 14-ին,որտեղ հաշվարկվել է ՄՆԶԻ-ի արժեքները 2018 թվականի համար։ Ստորև ներկայացված են «շատ բարձր» ինդեքս ունեցող երկրների ցանկը^[14]։

• = աճ
• = կայուն
• = հետընթաց

Դասակարգում Երկիր ՄՆԶԻ 2017 տվյալներ (2018 զեկույց) դասակարգում [7] Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն[7] 2017 տվյալներ (2018 զեկույց) դասակարգում[7] Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն [7] 1  Նորվեգիա 0.953 0.002 2  Շվեյցարիա 0.944 0.001 3  Ավստրալիա 0.939 0.001 4  Իռլանդիա 0.938 0.004 5 (1)  Գերմանիա 0.936 0.002 6  Իսլանդիա 0.935 0.002 7 (1)  Հոնկոնգ 0.933 0.003 7  Շվեդիա 0.933 0.001 9 (1)  Սինգապուր 0.932 0.002 10  Նիդերլանդներ 0.931 0.003 11 (1)  Դանիա 0.929 0.001 12  Կանադա 0.926 0.004 13 (1)  ԱՄՆ 0.924 0.002 14  Միացյալ Թագավորություն 0.922 0.002 15  Ֆինլանդիա 0.920 0.002 16  Նոր Զելանդիա 0.917 0.002 17 (1)  Բելգիա 0.916 0.001 17 (1)  Լիխտենշտայն 0.916 0.001 19  Ճապոնիա 0.909 0.002 20  Ավստրիա 0.908 0.002 21  Լյուքսեմբուրգ 0.904 0.001 22  Իսրայել 0.903 0.001 22 (1)  Հարավային Կորեա 0.903 0.003 24  Ֆրանսիա 0.901 0.002 25  Սլովենիա 0.896 0.002 26  Իսպանիա 0.891 0.002 27  Չեխիա 0.888 0.003 28  Իտալիա 0.880 0.002 29  Մալթա 0.878 0.003 30  Էստոնիա 0.871 0.003

Դասակարգում Երկիր ՄՆԶԻ 2017 տվյալներ (2018 զեկույց) դասակարգում [7] Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն[7] 2017 տվյալներ (2018 զեկույց) դասակարգում [7] Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն [7] 31 (1)  Հունաստան 0.870 0.002 32  Կիպրոս 0.869 0.002 33 (1)  Լեհաստան 0.865 0.005 34 (1)  ԱՄԷ 0.863 0.001 35  Անդորրա 0.858 0.002 35 (1)  Լիտվա 0.858 0.003 37 (1)  Կատար 0.856 0.001 38 (1)  Սլովակիա 0.855 0.002 39 (1)  Բրունեյ 0.853 0.001 39 (1)  Սաուդյան Արաբիա 0.853 0.001 41 (2)  Լատվիա 0.847 0.003 41 (1)  Պորտուգալիա 0.847 0.002 43 (2)  Բահրեյն 0.846 44  Չիլի 0.843 0.001 45  Հունգարիա 0.838 0.003 46  Խորվաթիա 0.831 0.003 47  Արգենտինա 0.825 0.003 48 (1)  Օման 0.821 0.001 49  Ռուսաստան 0.816 0.001 50  Չեռնոգորիա 0.814 0.004 51 (1)  Բուլղարիա 0.813 0.003 52  Ռումինիա 0.811 0.004 53 (1)  Բելառուս 0.808 0.003 54 (1)  Բահամներ 0.807 0.001 55 (1)  Ուրուգվայ 0.804 0.002 56 (1)  Քուվեյթ 0.803 0.001 57  Մալայզիա 0.802 0.003 58 (1)  Բարբադոս 0.800 0.001 58 (2)  Ղազախստան 0.800 0.003

Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (2018 թվականի զեկույց)

Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը^[15] հասարակության մեջ մարդկային ներուժի զարգացման միջին մակարդակն է հաշվի առած անհավասարությունը․։

Դասակարգումը կապված չէ ՄՆԶԻ-ի ցուցակի հետ, քանի որ այստեղ բացակայում են որոշ երկրների տվյալներ։

1.  Իսլանդիա 0.878
2.  Ճապոնիա 0.876
3.  Նորվեգիա 0.876
4.  Շվեյցարիա 0.871
5.  Ֆինլանդիա 0.868
6.  Շվեդիա 0.864
7.  Գերմանիա 0.861
8.  Ավստրալիա 0.861
9.  Դանիա 0.860
10.  Նիդերլանդներ 0.857
11.  Իռլանդիա 0.854
12.  Կանադա 0.852
13.  Նոր Զելանդիա 0.846
14.  Սլովենիա 0.846
15.  Չեխիա 0.840
16.  Բելգիա 0.836
17.  Միացյալ Թագավորություն 0.835
18.  Ավստրիա 0.835
19.  Սինգապուր 0.816
20.  Լյուքսեմբուրգ 0.811
21.  Հոնկոնգ 0.809
22.  Ֆրանսիա 0.808
23.  Մալթա 0.805
24.  Սլովակիա 0.797
25.  ԱՄՆ 0.797
26.  Էստոնիա 0.794
27.  Իսրայել 0.787
28.  Լեհաստան 0.787
29.  Հարավային Կորեա 0.773
30.  Հունգարիա 0.773
31.  Իտալիա 0.771
32.  Կիպրոս 0.769
33.  Լատվիա 0.759
34.  Լիտվա 0.757
35.  Խորվաթիա 0.756
36.  Բելառուս 0.755
37.  Իսպանիա 0.754
38.  Հունաստան 0.753
39.  Չեռնոգորիա 0.741
40.  Ռուսաստան 0.738
41.  Ղազախստան 0.737
42.  Պորտուգալիա 0.732
43.  Ռումինիա 0.717
44.  Բուլղարիա 0.710
45.  Չիլի 0.710
46.  Արգենտինա 0.707
47.  Իրան 0.707
48.  Ալբանիա 0.706
49.  Ուկրաինա 0.701
50.  Ուրուգվայ 0.689
51.  Մավրիկիոս 0.683
52.  Վրաստան 0.682
53.  Ադրբեջան 0.681
54.  Հայաստան 0.680
55.  Բարբադոս 0.669

Լիխտենշտայնը, ԱՄԷ-ն, Անդորրան, Սաուդյան Արաբիան, Կատարը, Բրունեյը, Բահրեյնը, Քուվեյթը, Բահամյան Կղզիները, Մալայզիան և Սեյշելյան կղզիները չնայած ունենալով ՄՆԶԻ-ի «շատ բարձր» ցուցանիշ, նրանց համար չի հաշվարկվել անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը։

2015 թվականի մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (2016 թվականի զեկույց)

Մարդկային ներուժի զարգացման 2015 թվականի զեկույցը հրապարակվել է 2016 թվականի մարտի 21-ին,որտեղ հաշվարկվել է ՄՆԶԻ-ի արժեքները 2016 թվականի համար։ Ստորև ներկայացված են «շատ բարձր» ինդեքս ունեցող երկրների ցանկը^[16]։

• = աճ
• = կայուն
• = հետընթաց

Դասակարգում		Երկիր	ՄՆԶԻ
2015 տվյալներ (2016 զեկույց) դասակարգում [17]	Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն[17]		2015 տվյալներ (2016 զեկույց) դասակարգում [17]	Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն [17]
1		Նորվեգիա	0.949	0.001
2		Ավստրալիա	0.939	0.002
2		Շվեյցարիա	0.939	0.001
4	(2)	Գերմանիա	0.926	0.002
5	(1)	Դանիա	0.925	0.002
5	(6)	Սինգապուր	0.925	0.013
7	(1)	Նիդերլանդներ	0.924	0.001
8		Իռլանդիա	0.923	0.003
9	(7)	Իսլանդիա	0.921	0.002
10	(1)	Կանադա	0.920	0.001
10	(2)	ԱՄՆ	0.920	0.002
12		Հոնկոնգ	0.917	0.001
13	(4)	Նոր Զելանդիա	0.915	0.002
14	(1)	Շվեդիա	0.913	0.004
15	(1)	Լիխտենշտայն	0.912	0.001
16	(4)	Միացյալ Թագավորություն	0.909	0.003
17	(3)	Ճապոնիա	0.903	0.001
18		Հարավային Կորեա	0.901	0.002
19		Իսրայել	0.899	0.001
20		Լյուքսեմբուրգ	0.898	0.002
21	(1)	Ֆրանսիա	0.897	0.003
22	(1)	Բելգիա	0.896	0.001
23		Ֆինլանդիա	0.895	0.002
24		Ավստրիա	0.893	0.001
25	(2)	Իսպանիա	0.892	0.005
26		Սլովենիա	0.890	0.002
27	(1)	Իտալիա	0.887	0.006
28		Չեխիա	0.878	0.003
29		Հունաստան	0.866	0.001
30	(10)	Սլովակիա	0.865	0.020
31	(1)	Էստոնիա	0.865	0.002
32		Անդորրա	0.858	0.001
33	(1)	Կիպրոս	0.856	0.002
33	(2)	Մալթա	0.856	0.003
33		Կատար	0.856	0.001
36		Լեհաստան	0.855	0.003
37		Լիտվա	0.848	0.002
38	(4)	Չիլի	0.847	0.002
38		Սաուդյան Արաբիա	0.847	0.002
41		Պորտուգալիա	0.843	0.002
42		ԱՄԷ	0.840	0.004
43		Հունգարիա	0.836	0.002
44		Լատվիա	0.830	0.002
45	(5)	Արգենտինա	0.827	0.001
45	(1)	Խորվաթիա	0.827	0.004
47	(1)	Բահրեյն	0.824	0.001
48	(1)	Չեռնոգորիա	0.807	0.003
49	(1)	Ռուսաստան	0.804	0.001
50	(1)	Ռումինիա	0.802	0.004
51	(1)	Քուվեյթ	0.800	0.001

Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (2016 թվականի զեկույց)

Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը^[18] հասարակության մեջ մարդկային ներուժի զարգացման միջին մակարդակն է հաշվի առած անհավասարությունը։

Դասակարգումը կապված չէ ՄՆԶԻ-ի ցուցակի հետ, քանի որ այստեղ բացակայում են որոշ երկրների տվյալներ։

1.  Նորվեգիա 0.898
2.  Իսլանդիա 0.868
3.  Ավստրալիա 0.861
4.  Նիդերլանդներ 0.861
5.  Գերմանիա 0.859
6.  Շվեյցարիա 0.859
7.  Դանիա 0.858
8.  Շվեդիա 0.851
9.  Իռլանդիա 0.850
10.  Ֆինլանդիա 0.843
11.  Կանադա 0.839
12.  Սլովենիա 0.838
13.  Միացյալ Թագավորություն 0.836
14.  Չեխիա 0.830
15.  Լյուքսեմբուրգ 0.827
16.  Բելգիա 0.821
17.  Ավստրիա 0.815
18.  Ֆրանսիա 0.813
19.  ԱՄՆ 0.796
20.  Սլովակիա 0.793
21.  Ճապոնիա 0.791
22.  Իսպանիա 0.791
23.  Էստոնիա 0.788
24.  Մալթա 0.786
25.  Իտալիա 0.784
26.  Իսրայել 0.778
27.  Լեհաստան 0.774
28.  Հունգարիա 0.771
29.  Կիպրոս 0.762
30.  Լիտվա 0.759
31.  Հունաստան 0.758
32.  Պորտուգալիա 0.755
33.  Հարավային Կորեա 0.753
34.  Խորվաթիա 0.752
35.  Լատվիա 0.742
36.  Չեռնոգորիա 0.736
37.  Ռուսաստան 0.725
38.  Ռումինիա 0.714
39.  Արգենտինա 0.698
40.  Չիլի 0.691

Լիխտենշտայնը, ԱՄԷ-ն, Անդորրան, Սաուդյան Արաբիան, Կատարը, Բրունեյը, Բահրեյնը, Քուվեյթը, Նոր Զելանդիան, Հոնկոնգը և Սինգապուրը, չնայած ունենալով ՄՆԶԻ-ի «շատ բարձր» ցուցանիշ, նրանց համար չի հաշվարկվել անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը։

2014 թվականի մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (2015 թվականի զեկույց)

Մարդկային ներուժի զարգացման 2018 թվականի զեկույցը հրապարակվել է 2015 թվականի դեկտեմբերի 14-ին,որտեղ հաշվարկվել է ՄՆԶԻ-ի արժեքները 2014 թվականի համար։ Ստորև ներկայացված են «շատ բարձր» ինդեքս ունեցող երկրների ցանկը^[19]։^[20][21]

• = աճ
• = կայուն
• = հետընթաց

Դասակարգում		Երկիր	ՄՆԶԻ
2014 տվյալներ (2015 զեկույց) դասակարգում [22]	Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն[22]		2014 տվյալներ (2015 զեկույց) դասակարգում [22]	Նախորդ տարվա համեմատ փոփոխություն [22]
1		Նորվեգիա	0.944	0.002
2		Ավստրալիա	0.935	0.002
3		Շվեյցարիա	0.930	0.002
4		Դանիա	0.923
5		Նիդերլանդներ	0.922	0.002
6		Գերմանիա	0.916	0.001
6	(2)	Իռլանդիա	0.916	0.004
8	(1)	ԱՄՆ	0.915	0.002
9	(1)	Կանադա	0.913	0.001
9	(1)	Նոր Զելանդիա	0.913	0.002
11	(2)	Սինգապուր	0.912	0.003
12		Հոնկոնգ	0.910	0.002
13		Լիխտենշտայն	0.908	0.001
14		Շվեդիա	0.907	0.002
14	(1)	Միացյալ Թագավորություն	0.907	0.005
16		Իսլանդիա	0.899
17		Հարավային Կորեա	0.898	0.003
18		Իսրայել	0.894	0.001
18		Աոմին	0.894	[23]
19		Լյուքսեմբուրգ	0.892	0.002
20	(1)	Ճապոնիա	0.891	0.001
21		Բելգիա	0.890	0.002
22		Ֆրանսիա	0.888	0.001
23		Ավստրիա	0.885	0.001
24		Ֆինլանդիա	0.883	0.001
25		Թայվան	0.882	[24]
26		Սլովենիա	0.880	0.001
27		Իսպանիա	0.876	0.002
28		Իտալիա	0.873
29		Չեխիա	0.870	0.002
30		Հունաստան	0.865	0.002
31		Էստոնիա	0.861	0.002
32		Բրունեյ	0.856	0.004
33		Կիպրոս	0.850
33	(1)	Կատար	0.850	0.001
34		Անդորրա	0.845	0.001
35	(1)	Սլովակիա	0.844	0.005
36	(1)	Լեհաստան	0.843	0.003
37		Լիտվա	0.839	0.002
37		Մալթա	0.839	0.002
39		Սաուդյան Արաբիա	0.837	0.001
40		Արգենտինա	0.836	0.003
41	(1)	ԱՄԷ	0.835	0.002
42		Չիլի	0.832	0.002
43		Պորտուգալիա	0.830	0.002
44		Հունգարիա	0.828	0.003
45		Բահրեյն	0.824	0.003
46	(1)	Լատվիա	0.819	0.003
47	(1)	Խորվաթիա	0.818	0.001
48	(1)	Քուվեյթ	0.816
49		Չեռնոգորիա	0.802	0.001

Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (2015 թվականի զեկույց)

Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը^[19] հասարակության մեջ մարդկային ներուժի զարգացման միջին մակարդակն է հաշվի առած անհավասարությունը։

Նկատենք, որ կանաչ սլաքը () ցույց է տալիս աճը, կարմիրը՝ () հետընթացը, կապույտը () ՝ դիրքի հաստատուն մնալը։ Դասակարգումը կապված չէ ՄՆԶԻ-ի ցուցակի հետ, քանի որ այստեղ բացակայում են որոշ երկրների տվյալներ։

1.  Նորվեգիա 0.893 ()
2.  Նիդերլանդներ 0.861 ( 1)
3.  Շվեյցարիա 0.861 ( 1)
4.  Ավստրալիա 0.858 ( 2)
5.  Դանիա 0.856 ( 3)
6.  Գերմանիա 0.853 ( 1)
7.  Իսլանդիա 0.846 ( 1)
8.  Շվեդիա 0.846 ( 1)
9.  Իռլանդիա 0.836 ( 1)
10.  Ֆինլանդիա 0.834 ( 1)
11.  Կանադա 0.832 ( 2)
12.  Սլովենիա 0.829 ()
13.  Միացյալ Թագավորություն 0.829 ( 3)
14.  Չեխիա 0.823 ( 1)
15.  Լյուքսեմբուրգ 0.822 ( 1)
16.  Բելգիա 0.820 ( 1)
17.  Ավստրիա 0.816 ( 4)
18.  Ֆրանսիա 0.811 ()
19.  Սլովակիա 0.791 ( 2)
20.  Էստոնիա 0.782 ( 4)
21.  Ճապոնիա 0.780 ( 1)
22.  Իսրայել 0.775 ( 3)
23.  Իսպանիա 0.775 ( 1)
24.  Իտալիա 0.773 ( 1)
25.  Հունգարիա 0.769 ( 2)
26.  Մալթա 0.767 ()
27.  Լեհաստան 0.760 ( 2)
28.  ԱՄՆ 0.760 ()
29.  Կիպրոս 0.758 ( 1)
30.  Հունաստան 0.758 ( 5)
31.  Լիտվա 0.754 ()
32.  Հարավային Կորեա 0.751 ( 1)
33.  Պորտուգալիա 0.744 ( 1)
34.  Խորվաթիա 0.743 ( 1)
35.  Բելառուս 0.741
36.  Լատվիա 0.730

Լիխտենշտայնը, ԱՄԷ-ն, Անդորրան, Սաուդյան Արաբիան, Կատարը, Բրունեյը, Բահրեյնը, Քուվեյթը, Նոր Զելանդիան, Հոնկոնգը և Սինգապուրը, չնայած ունենալով ՄՆԶԻ-ի «շատ բարձր» ցուցանիշ, նրանց համար չի հաշվարկվել անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը։

2013 թվականի մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (2014 թվականի զեկույց)

Մարդկային ներուժի զարգացման 2013 թվականի զեկույցը հրապարակվել է 2014 թվականի հուլիսի 24-ին,որտեղ հաշվարկվել է ՄՆԶԻ-ի արժեքները 2013 թվականի համար։ Ստորև ներկայացված են «շատ բարձր» ինդեքս ունեցող երկրների ցանկը^[25]։^[20][21]

• = աճ
• = կայուն
• = հետընթաց

Դասակարգում		Երկիր	ՄՆԶԻ
2013 թվականի զեկույցը հրապարակված 2014-ին [26]	2013 թվականի զեկույցի նկատմամբ փոփոխություն[26]		2013 թվականի զեկույցը հրապարակված 2014-ին [26]	2013 թվականի զեկույցի նկատմամբ փոփոխություն [26]
1		Նորվեգիա	0.944	0.011
2		Ավստրալիա	0.933	0.002
3		Շվեյցարիա	0.917	0.001
4		Նիդերլանդներ	0.915
5		ԱՄՆ	0.914	0.002
6		Գերմանիա	0.911
7		Նոր Զելանդիա	0.910	0.002
8		Կանադա	0.902	0.001
9	(3)	Սինգապուր	0.901	0.002
10		Դանիա	0.900
11	(3)	Իռլանդիա	0.899	0.017
12	(1)	Շվեդիա	0.898	0.001
13		Իսլանդիա	0.895	0.002
14		Միացյալ Թագավորություն	0.892	0.002
14		Աոմին	0.892	[23]
15		Հոնկոնգ	0.891	0.002
15	(1)	Հարավային Կորեա	0.891	0.003
17	(1)	Ճապոնիա	0.890	0.002
18	(2)	Լիխտենշտայն	0.889	0.001
19		Իսրայել	0.888	0.002
20		Ֆրանսիա	0.884
21		Թայվան	0.882	[24]
22		Ավստրիա	0.881	0.001
22		Բելգիա	0.881	0.001
22		Լյուքսեմբուրգ	0.881	0.001
23		Ֆինլանդիա	0.879
24		Սլովենիա	0.874
25		Իտալիա	0.872
26		Իսպանիա	0.869
27		Չեխիա	0.861
28		Հունաստան	0.853	0.001
29		Բրունեյ	0.852
30		Կատար	0.851	0.001
31		Կիպրոս	0.845	0.003
32		Էստոնիա	0.840	0.001
33		Սաուդյան Արաբիա	0.836	0.003
34	(1)	Լիտվա	0.834	0.003
34	(1)	Լեհաստան	0.834	0.001
35		Անդորրա	0.830
35	(1)	Սլովակիա	0.830	0.001
36		Մալթա	0.829	0.002
37		ԱՄԷ	0.827	0.002
38	(1)	Չիլի	0.822	0.003
38		Պորտուգալիա	0.822
39		Հունգարիա	0.818	0.001
40		Բահրեյն	0.815	0.002
40		Կուբա	0.815	0.002
41	(2)	Քուվեյթ	0.814	0.001
42		Խորվաթիա	0.812
43		Լատվիա	0.810	0.002
44		Արգենտինա	0.808	0.002

Չներառված երկրներ

Որոշ երկրներ ներառված չեն ցուցակում տարբեր պատճառներով, հիմնական պատճառը տվյալների բացակայությունն է։ ՄԱԿ-ի անդամ երկրներից 2014 թվականի զեկույցում ներառված չէին Հյուսիսային Կորեան, Մարշալյան կղզիները, Մոնակոն, Նաուրուն, Սան Մարինոն, Սոմալին, Հարավային Սուդանը, Սուդանը և Տուվալու^[25]։

Inequality-adjusted HDI (2014 report)

Հիմնական հոդված՝ List of countries by inequality-adjusted HDI

The Inequality-adjusted Human Development Index (IHDI)^[25] is a "measure of the average level of human development of people in a society once inequality is taken into account".

Note։ The green arrows (), red arrows (), and blue dashes () represent changes in rank. The rankings are not relative to the HDI list above due to the exclusion of countries which are missing IHDI data (p. 168).

Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս (2014 թվականի զեկույց)

Անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը^[25] հասարակության մեջ մարդկային ներուժի զարգացման միջին մակարդակն է հաշվի առած անհավասարությունը։

Նկատենք, որ կանաչ սլաքը () ցույց է տալիս աճը, կարմիրը՝ () հետընթացը, կապույտը () ՝ դիրքի հաստատուն մնալը։ Դասակարգումը կապված չէ ՄՆԶԻ-ի ցուցակի հետ, քանի որ այստեղ բացակայում են որոշ երկրների տվյալներ։

1.  Նորվեգիա 0.891 ()
2.  Ավստրալիա 0.860 ()
3.  Նիդերլանդներ 0.854 ( 1)
4.  Շվեյցարիա 0.847 ( 3)
5.  Գերմանիա 0.846 ()
6.  Իսլանդիա 0.843 ( 2)
7.  Շվեդիա 0.840 ( 4)
8.  Դանիա 0.838 ( 1)
9.  Կանադա 0.833 ( 4)
10.  Իռլանդիա 0.832 ( 4)
11.  Ֆինլանդիա 0.830 ()
12.  Սլովենիա 0.824 ( 2)
13.  Ավստրիա 0.818 ( 1)
14.  Լյուքսեմբուրգ 0.814 ( 3)
15.  Չեխիա 0.813 ( 1)
16.  Միացյալ Թագավորություն 0.812 ( 3)
17.  Բելգիա 0.806 ( 2)
18.  Ֆրանսիա 0.804 ()
19.  Իսրայել 0.793 ( 1)
20.  Ճապոնիա 0.779 (New)
21.  Սլովակիա 0.778 ( 1)
22.  Իսպանիա 0.775 ( 2)
23.  Իտալիա 0.768 ( 1)
24.  Էստոնիա 0.767 ( 1)
25.  Հունաստան 0.762 ( 2)
26.  Մալթա 0.760 ( 3)
27.  Հունգարիա 0.757 ( 1)
28.  ԱՄՆ 0.755 ( 12)
29.  Լեհաստան 0.751 ( 1)
30.  Կիպրոս 0.752 ( 1)
31.  Լիտվա 0.746 ( 2)
32.  Պորտուգալիա 0.739 ()
33.  Հարավային Կորեա 0.736 ( 5)
34.  Լատվիա 0.725 ( 1)
35.  Խորվաթիա 0.721 ( 4)
36.  Արգենտինա 0.680 ( 7)
37.  Չիլի 0.661 ( 4)

Լիխտենշտայնը, ԱՄԷ-ն, Անդորրան, Սաուդյան Արաբիան, Կատարը, Բրունեյը, Բահրեյնը, Քուվեյթը, Նոր Զելանդիան, Կուբան, Հոնկոնգը և Սինգապուրը, չնայած ունենալով ՄՆԶԻ-ի «շատ բարձր» ցուցանիշ, նրանց համար չի հաշվարկվել անհավասարությամբ ճշգրտված մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը։

Նախկին առաջատար երկրներ

Ստորև ներկայացված ցուցակում ընդգրկված են յուրաքանչյուր տարվա ՄՆԶԻ-ով առաջատար երկրները։ Նորվեգիա առաջատար է եղել ավելի քան 14 անգամ, որը ամենաբարձր արդյունքն է, 8 անհամ եղել է Կանադան, և Ճապոնիան 3 անգամ, իսկ Իսլանդիան առաջատար է եղել երկու անգամ։

Առաջին թիվը ցույց է տալիս, թե որ ժամանկահատվածում է եղել երկիրը առաջատարը, փակագծերումն նշված հրապարակման տարեթիվը The year represents the time period from which the statistics for the index were derived. In parentheses is the year when the report was published.

• 2017 (2018):  Նորվեգիա
• 2015 (2016):  Նորվեգիա
• 2014 (2015):  Նորվեգիա
• 2013 (2014):  Նորվեգիա
• 2012 (2013):  Նորվեգիա
• 2011 (2011):  Նորվեգիա
• 2010 (2010):  Նորվեգիա
• 2007 (2009):  Նորվեգիա
• 2006 (2008):  Իսլանդիա
• 2005 (2007):  Իսլանդիա
• 2004 (2006):  Նորվեգիա
• 2003 (2005):  Նորվեգիա
• 2002 (2004):  Նորվեգիա
• 2001 (2003):  Նորվեգիա
• 2000 (2002):  Նորվեգիա
• 1999 (2001):  Նորվեգիա
• 1998 (2000):  Կանադա
• 1997 (1999):  Կանադա
• 1995 (1998):  Կանադա
• 1994 (1997):  Կանադա
• 1993 (1996):  Կանադա
• 1992 (1995):  Կանադա
•  ???? (1994):  Կանադա
•  ???? (1993):  Ճապոնիա
• 1990 (1992):  Կանադա
• 1990 (1991):  Ճապոնիա
•  ???? (1990):  Ճապոնիա

Աշխարհագրական ծածկույթ

ՄՆԶԻ-ն ընդլայնել է իր աշխարհագրական ծածկույթը․ Դավիթ Հաստինգսը Միավորված ազգերի կազմակերպության Ասիայի և Խաղաղ օվկիանոսյան տարածաշրջանների տնտեսական և հասարարակական հարցերով հանձնաժողովը, հրապարակեց զեկույց, որով ընդլայնում էր երկրների քանակը ավելի քան 230, այնուամենայնիվ ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրով 2009 թվականին հրապարակեցին 182 երկրների ցուցանիշներ, իսկ 2010 թվականին ընկավ այդ թիվը 169 երկրի^[27][28]։

Քննադատություններ

ՄՆԶի-ն ընդդեմ. ecological footprint

Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքսը քննադատության է ենթարկվել մի շարք հիմքերով ՝ ներառյալ ենթադրյալ ՝ տեխնոլոգիական զարգացման կամ մարդկային քաղաքակրթության մեջ ներդրում կատարելու ենթադրյալ բացակայությամբ ՝ գլոբալ տեսանկյունից կենտրոնանալով բացառապես ազգային ցուցանիշների և դասակարգման վրա, զարգացման նկատմամբ ուշադրության բացակայության հիմքում ընկած վիճակագրությունը և ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի (UNDP) բանաձևի փոփոխությունները կարող են մարդկային ներուժի զարգացման երկրների դասակարգման մեջ հանգեցնել լուրջ սխալ դասակարգումների ՝ «ցածր», «միջին», «բարձր» կամ «շատ բարձր» դասակարգումների մեջ^[29]։

Տվյալների սխալի աղբյուրը

Տնտեսագետներ Հենդրիկ Վոլֆը, Հովարդ Չոնգը և Մաքսիմիլիան Աուֆհամմեր քննարկել է ՄՆԶԻ-ն տվյալների սխալի տեսանկյունից առողջապահության, կրթության և եկամուտների վիճակագրության մեջ, որը օգտագործվում է ստեղծելու ՄՆԶԻ-ն։ Նրանք տարբերակում են սխալների մի քանի տեսակներ՝ տվյալների թարմացում, բանաձևերի ստուգում և շեմերի սխալ գնահատումը, որի պատճառով հնարավոր է, որ որոշ երկրների զարգացման սխալ դասակարգման մեջ են, քանի որ տվյալներում կարող են լինել շատ սխալներ։ Շատ հեղինակներ պնդում են, որ անհրաժեշտ է զերծ մնալ երկրների դասակրգմանը ըստ կատեգորիաների, քանի որ շեմերը ընտրված են պատահականորեն, և կարող են ազդակ հանդիսանալ պաշտոնական տվյալների զեկույցում ռազմավարական գործողություններիր կատարել, և ունենալ պոտենցիալ մոլորեցնելու քաղաքական գործիչներին, ներդրողներին, բարեգործական կազմակերպություններին և հասարակությանը, ով օգտագործում է ՄՆԶԻ-ն ամբողջապես^[29]։

2010 թվականին ՄԱԿԶԾ-ն արձագանքեց քննադատություններին և թարմացրեց դասակարգման շեմերը որպես ցածր, միջին և բարձր մարդկային ներուժի զարգացվածություն ունեցող երկրներ։ The Economist-ի մեկնաբանությանը ի պատասխան վաղ 2011 թվականին, Մարդկային ներուժի զարգացման զեկույցի գրասենյակը նշոց, որ նրանց համակարգված վերանայում են ՄՆԶԻճի հաշվման մեթոդները, և շարունակաբար վերանայում են մարդկային ներուժի զարգացման շեմերը^[30] to a 6 January 2011 article in the magazine^[31]։ 2013 թվականին Սալվատոր Մոնրին և Ալեսսանդրո Սպավենտան նշեց, որ ՀՆԱ և ՄՆԶԻ-ի մրցույթում, մոռացվում է, որ երկուսն էլ արտաքին ինդիկատորներ են, որոնք առաջնահերթություն են տալիս տարբեր չափանիշների, որոնց հիման վրա նախապատվությունը տալու է սոցիալական բարեկեցության չափմանը։ Ավելի մեծ հարց է առաջանում, թե հնարավոր է արդյոք քաղաքականության ուշադրության կենտրոնացումը տեղափոխել մրցակցային պարադիգմաների միջև տեղի ունեցած ճակատամարտից դեպի բնակչությունից ուղղակիորեն բարեկեցության մասին տեղեկատվություն ստանալու մեխանիզմի^[32]։

Ծանոթագրություններ

1. «Human Development Report 2019 – "Human Development Indices and Indicators"» (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. էջեր 22–25. Վերցված է 2019 թ․ դեկտեմբերի 9-ին.
2. A. Stanton, Elizabeth (2007 թ․ փետրվար). «The Human Development Index: A History». PERI Working Papers: 14–15. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ փետրվարի 28-ին. Վերցված է 2019 թ․ փետրվարի 28-ին.
3. «Human Development Index». Economic Times. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 29-ին.
4. «The Human Development concept». UNDP. 2010. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 29-ին.
5. The Courier (անգլերեն). Commission of the European Communities. 1994.
6. «What is Human Development». UNDP. 2017. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հոկտեմբերի 27-ին. «... human development approach, developed by the economist Mahbub Ul Haq ...'»
7. «Table 2. Human Development Index Trends, 1990-2017». HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
8. «Human Development Report 2010». UNDP. 2010 թ․ նոյեմբերի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
9. «Technical notes» (PDF). UNDP. 2013. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
10. «Human Development Report 2010». UNDP. 2010 թ․ նոյեմբերի 4. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ դեկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
11. «Technical notes» (PDF). UNDP. 2013. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ հունիսի 16-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 15-ին.
12. «New method of calculation of Human Development Index (HDI)». India Study Channel (անգլերեն). 2011 թ․ հունիսի 1. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ նոյեմբերի 10-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 19-ին.
13. Mean years of schooling (of adults) (years) is a calculation of the average number of years of education received by people ages 25 and older in their lifetime based on education attainment levels of the population converted into years of schooling based on theoretical duration of each level of education attended. Source: Barro, R. J.; Lee, J.-W. (2010). «A New Data Set of Educational Attainment in the World, 1950–2010». NBER Working Paper No. 15902. doi:10.3386/w15902. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 7-ին. Վերցված է 2011 թ․ հուլիսի 29-ին.
14. «Human Development Indices and Indicators – 2018 Statistical Update» (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. էջեր 22–25. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
15. «Human Development Report 2018 – "Human Development Indices and Indicators"» (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. էջեր 30–33. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 14-ին.
16. «Human Development Report 2016» (PDF). United Nations Development Programme. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ հուլիսի 12-ին.
17. «Human Development Report 2016—'Human Development for everyone'» (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 21-ին.
18. «Report» (PDF). hdr.undp.org. 2016. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 27-ին. Վերցված է 2017 թ․ մարտի 22-ին.
19. «Statistics» (PDF). hdr.undp.org. 2015. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 20-ին.
20. The UN does not calculate the HDI of Macau. The government of Macau calculates its own HDI.Macau in Figures, 2015 Արխիվացված 23 Սեպտեմբեր 2015 Wayback Machine
21. Taiwan's government calculated its HDI to be 0.882, based on 2010 new methodology of UNDP. «2011中華民國人類發展指數 (HDI)» (PDF) (Chinese). Directorate General of Budget, Accounting and Statistics, Executive Yuan, R.O.C. 2011. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 21-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
22. «Human Development Report 2015—'Sustaining Human Progress: Reducing Vulnerabilities and Building Resilience'» (PDF). HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2015 թ․ դեկտեմբերի 14-ին.
23. The UN does not calculate the HDI of Macau. The government of Macau calculates its own HDI. Macau in Figures, 2016 Արխիվացված 11 Հոկտեմբեր 2016 Wayback Machine
24. The UN does not recognize the Republic of China (Taiwan) as a sovereign state. The HDI report does not include Taiwan as part of the People's Republic of China when calculating China's figures. Taiwan's government calculated its HDI to be 0.882, based on 2010 new methodology of UNDP. «2011中華民國人類發展指數 (HDI)» (PDF) (Chinese). Directorate General of Budget, Accounting and Statistics, Executive Yuan, R.O.C. 2011. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2014 թ․ հոկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2011 թ․ նոյեմբերի 21-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
25. «Data» (PDF). hdr.undp.org. 2014. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ հոկտեմբերի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 25-ին.
26. «Human Development Report 2014—'Sustaining Human Progress: Reducing Vulnerabilities and Building Resilience'». HDRO (Human Development Report Office) United Nations Development Programme. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ հուլիսի 27-ին. Վերցված է 2014 թ․ հուլիսի 25-ին.
27. Hastings, David A. (2009). «Filling Gaps in the Human Development Index». United Nations Economic and Social Commission for Asia and the Pacific, Working Paper WP/09/02. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ ապրիլի 30-ին. Վերցված է 2009 թ․ դեկտեմբերի 1-ին.
28. Hastings, David A. (2011). «A "Classic" Human Development Index with 232 Countries». HumanSecurityIndex.org. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ մայիսի 3-ին. Վերցված է 2011 թ․ մարտի 9-ին. ինֆորմացիան կապված չէ տվյալների հետ
29. Wolff, Hendrik; Chong, Howard; Auffhammer, Maximilian (2011). «Classification, Detection and Consequences of Data Error: Evidence from the Human Development Index». Economic Journal. 121 (553): 843–870. doi:10.1111/j.1468-0297.2010.02408.x.
30. «UNDP Human Development Report Office's comments». The Economist. 2011 թ․ հունվար. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ փետրվարի 11-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 12-ին.
31. «The Economist (pages 60–61 in the issue of Jan 8, 2011)». 2011 թ․ հունվարի 6. Արխիվացված օրիգինալից 2011 թ․ հունվարի 13-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 12-ին.
32. Monni, Salvatore; Spaventa, Alessandro (2013). «Beyond Gdp and HDI: Shifting the focus from Paradigms to Politics». Development. 56 (2): 227–231. doi:10.1057/dev.2013.30.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մարդկային ներուժի զարգացման ինդեքս» հոդվածին։