Մալքոլմ III (Շոտլանդիայի թագավոր)

Մալքոլմ III (գելերեն Մաել Քոլուիմ մաք Դոննչադա, մարտի 26, 1031, Շոտլանդիա - նոյեմբերի 13, 1093^[1], Alnwick, Անգլիա), Շոտլանդիայի թագավոր 1058 թվականից մինչև 1093 թվականը։ Հետագայում անվանվել է «քենմոր» («քեան մոր», գելերեն «մեծ առաջնորդ»․« քեան» նշանակում է «առաջնորդ», «գլխավոր» (պետության), իսկ «մոր»՝« նշանավոր», «հանճարեղ»,« մեծ»)^[4][5]։ Մալքոլմի 35-ամյա իշխանությունը նախորդել է շոտլանդա-նորմանական դարաշրջանի սկզբին։ Անգլիայի թագավոր Հենրի I-ինն ու Բուլոնի կոմս Եվստաս III-ը նրա փեսաներն էին, ինչը նրան դարձրել է կայսրուհի Մաթիլդայի, Ուիլյամ Ադելինի ու Բուլոնի Մաթիլդայի մայրական կողմի պապիկը։ Նրանք երեքն էլ 12-րդ դարի անգլիական քաղաքականության հայտնի դեմքեր էին։

Մալքոլմ III
Ծնվել է՝	մարտի 26, 1031
Ծննդավայր	Շոտլանդիա
Մահացել է՝	նոյեմբերի 13, 1093[1] (62 տարեկան)
Վախճանի վայր	Alnwick, Անգլիա
Դանֆերմլայն վանք
Երկիր	Շոտլանդիայի թագավորություն
Տոհմ	Դանկելդների հարստություն
քաղաքական գործիչ
Հայր	Duncan I of Scotland?[2]
Մայր	Suthen?[2]
Երեխաներ	Բուլոնյան կոմսուհի Մարի Շոտլանդացի[2], Էդմունդ Շոտլանդացի[3][2], Ethelred of Scotland?[3], Edgar?[3][2], Ալեքսանդր I[3][2], Matilda of Scotland?[2], Դավիթ I Շոտլանդացի[2], Duncan II of Scotland?[3][2], Malcolm of Scotland?[3], Donald of Scotland?[3] և Edward of Scotland?[3]

Թագավոր Մալքոլմ III-ի արձանը, Շոտլանդիայի ազգային պատկերասրահ

Մալքոլմի թագավորությունը դուրս չի եկել ժամանակակից Շոտլանդիայի տարածքից․ Շոտլանդիայի հյուսիսն ու հարավը գտնվում էին սկանդինավյան իշխանության տակ նորվեգական նվաճումներից հետո։ Մալքոլմ III-ը վարել է մի շարք պատերազմներ անգլիական թագավորության դեմ, որոնց նպատակը կարող էր լինել Նորթումբրիայի անգլիական կոմսության նվաճումը։ Այս պատերազմները որևէ նշանակալից առաջընթաց դեպի հարավ չեն ապահովել։ Մալքոլմի առաջնային նվաճումը պետք է լիներ տոհմածառի շարունակումը, որը երկար տարիներ^[6] իշխել էր Շոտլանդիայում, թեև նրա՝ որպես թագավորական տոհմի հիմնադրի դերը ավելի շատ կապված է իր կրտսեր որդի Դավիդ I-ի պրոպագանդայի, քան թե պատմության^[7] հետ։

Մալքոլմի երկրորդ կինը՝ շոտլանդուհի սուրբ Մարգարեթը թագավորական ընտանիքից միակ սուրբն է Շոտլանդիայում։ Մալքոլմն ինքը աստվածավախությամբ աչքի չէր ընկնում, և բացի Ֆայֆի նշանավոր Դանֆերմլայն վանքից, նրա անունը որոշակիորեն չի կապվում որևէ գլխավոր կրոնական հաստատության կամ եկեղեցական ռեֆորմի հետ։

Ակունքներ

Մալքոլմի հայրը՝ Դունկան I-ը, թագավոր է դարձել 1034 թվականի վերջին, Մալքոլմ II-ի՝ Դունկանի մայրական կողմի պապիկի և Մալքոլմի նախապապի մահից հետո։ Ըստ Ջոն Ֆորդունի, որի ժամանակագրությունը Շեքսպիրի Մակբեթի մի մասի սկզբնական աղբյուրն է, Մալքոլմի մայրը Նորթումբրիայի կոմս^[8][9] Սիվարդի զարմուհին էր, բայց ավելի վաղ թվագրմամբ թագավորական ցուցակում նա նշվել է գելական Սուդեն^[10] անվամբ։ Ուրիշ աղբյուրներ պնդում են, որ դուստրը կամ զարմուհին չափազանց երիտասարդ կլինեին տվյալ ժամանակահատվածի համար, ուստի միակ հավանական ազգականը կարող էր լինել Սիվարդի հարազատ քույր Սիբիլը, որի անունն էլ գելերեն թարգմանվել էր որպես Սուդեն։

Դունկանի իշխանությունը հաջողակ չէր և նա սպանվել է 1040 թվականի օգոստոսի 15-ին Մակբեթի կողնից առաջնորդվող Մորայի մարդկանց դեմ ճակատամարտում։ Դունկանը մահացել է երիտասարդ^[11] տարիքում, և Մալքոլմն ու իր եղբայր Դոնալբեյնը երեխաներ^[12] էին։ Մալքոլմի ընտանիքը փորձել է տապալել Մակբեթին 1045 թվականին, բայց Մալքոլմի պապ Դունքելդի Քրինանը զոհվել են այս փորձի^[13] ժամանակ։

Դունկանի մահից անմիջապես հետո նրա երկու փոքր որդիներին ուղարկել են հեռու ապահովության համար, իսկ թե հստակ որտեղ՝ դա հայտնի չէ։ Ըստ մեկ աղբյուրի, մոտավորապես ինը տարեկան Մլաքոլմն ուղարկվել էր Անգլիա^[14], իսկ նրա կրտսեր եղբայր Դոնալբեյնը՝ կղզիներ^[15][16]։ Հիմնվելով Ֆորդունի ժամանակագրության վրա կարելի է ենթադրել, որ Մալքոլմն Անգլիայի թագավորությունում Մակբեթի տասնյոթամյա իշխանության մեծ մասն անցկացրել է Էդվարդ Խոստովանողի արքունիքում^[17][18]։ Այսօր բրիտանական թագավորական ընտանիքը կարող է իրենց ընտանեկան պատմությունը կապել Մալքոլմ III-ի հետ նրա դուստր Մաթիդայի միջոցով։

Ըստ այլընտրանքային վարկածի, Մալքոլմի մայրը իր հետ երկու որդիներին տարել է իր հետ աքսոր Օրքնեյի կոմս Թորֆին Սիգուրդսոնի ամրոց, որը Մակբեթի ընտանիքի թշնամին էր և գուցե ամուսնության^[19] բերումով Դունկանի ազգականը։

1054 թվականի անգլիական նվաճումը Նորթումբրիայի կոմս Սիվարդի գլխավորությամբ նպատակ ուներ վերականգնել «քումբրիանցիների թագավորի որդի Մաել Քոլուիմին»։Այս Մաել Քոլուիմը ավանդաբար նույնացվել է հետագայի Մալքոլմ III-ի^[20] հետ։ Այս մեկնաբանությունը շեղվում է 14-րդ դարի շոտլանդական ժամանակագիր Ջոն ֆորդունի «Ժամանակագրությունից», ինչպես նաև Ուիլյամ Մալմեսբերիի ավելի վաղ աղբյուրներից^[21]։ Վերջինս հաղորդել է, որ Մակբեթը սպանվել է ճակատամարտում Սիվարդի կողմից, բայց հայտնի է, որ Մակբեթն ապրել է Սիվարդից երկու տարի երկար^[22]։ 2002 թվականին Ա․Ա․Մ․Դունկանը, որպես աղբյուր օգտագործելով Անգլո-սաքսոնյան Ժամանակագրության մի գրառում, պնդում էր, որ հետագա գրողները սխալմամբ, բայց ոչ միտումնավոր, նույնացրել են Մաել Քոլուիմին նույնանուն շոտլանդական թագավորի հետ։ Դունկանի տեսակետը պաշտպանել են հետագա մի քանի պատմաբաններ, որոնք մասնագիտանում էին այս ժամանակաշրջանում, ինչպիսիք են Ռիչարդ Օրամը, Դաուվիթ Բրոունը և Ալեքս Վուլֆը^[23]։ Ենթադրվել է նաև, որ Մաել Քոլուիմը կարող էր լինել Ստրայթքլայդի^[24] բրիտանացի թագավոր Օվայն Ֆոելի և Շոտլանդիայի^[25] թագավոր Մալքոլմ II-ի դուստրերից մեկի որդին։

1057 թվականի տարբեր ժամանակագիրներ հաղորդում են Մալքոլմի ձեռքով Մակբեթի մահվան մասին, որը տեղի է ունեցել 1057 թվականի օգոստոսի 15-ին Աբերդինշայրում^[26][27] Լումֆանանի մոտ։ Մակբեթին հաջորդել է իր խորթ որդի Լուլաքը, որը թագադրվել էր հավանաբար1057 թվականի սեպտեմբերի 8-ին Սքոունում։ Լուլաքը սպանվել էր Մալքոլմի կողմից «դավաճանությամբ^[28]», 1058 թվականի ապրիլի 23-ին Հանթլիի մոտ։ Դրանից հետո Մալքոլմը դարձել է թագավոր, պաշտոնը հավանաբար ստանձնելով 1058 թվականի ապրիլի 25-ին, թեև միայն Ջոն Ֆորդունն է հաղորդում այս մասին^[29]։

Մալքոլմ և Ինգիբյորգ

Մալքոլմի և ՄաքԴաֆի ուշ միջնադարյան պատկեր Վալտեր Բոուերի «Սքոթիքրոնիկոնից»

Եթե վստահենք Օրդերիք Վիտալիսին, որպես թագավոր Մալքոլմի առաջին գործերից մեկը եղել է 1059 թվականին մեկնելը Էդվարդ Խոստովանողի արքունիք, որպեսզի կազմակերպի ամուսնությունը Էդվարդի ազգականուհի Մարգարեթի հետ, որը Հունգարիայից^[30] երկու տարի առաջ էր ժամանել Անգլիա։ Եթե ամուսնության համաձայնությունը կնքվել է 1059 թվականին, ապա այն չի պահպանվել և սա կարող է բացատրել 1061 թվականի շոտլանդացիների ներխուժումը Նորթումբրիա, երբ Լինդիսֆարնը թալանվեց^[31]։ Հավասարապես, Մալքոլմի արշավները Նորթումբրիա կարող էին կապ ունենալ վիճարկվող «կումբրիանցիների թագավորության» հետ, որը վերահաստատվել էր կոմս Սիվարդի կողմից 1054 թվականին, որն էլ գտնվում էր Մալքոլմի հսկողության տակ մինչև 1070 թվականը^[32]։

Օրքնեյինգա սագայում ասվում է, որ Մալքոլմն ամուսնացել է Թորֆին Սիգուրդսոնի այրի Ինգիբյորգի հետ, որը Ֆինն Արնեսսոնի^[33] դուստրն էր։ Չնայած ընդհանրապես ենթադրվում է, որ Ինգիբյորգը մահացել է մինչև 1070 թվականը, հնարավոր է որ նա մահացած լինի ավելի վաղ, մոտավորապես 1058 թվականին^[34]։ Օրքնեյինգա սագայում ասվում է, որ Մալքոլմն ու Ինգիբյորգը որդի են ունեցել, Դունկան II-ը (Դոննքադ մաք Մաիլ Քոլուիմ), որը հետագայում դարձել է թագավոր^[35]։ Որոշ միջնադարյան մեկնաբաններ, հետևելով Ուիլյամ Մալմեսբերիին պնդում էին, որ Դունկանն ապօրինի էր, բայց այս պնդումը քարոզչություն էր Մալքոլմի ու Մարգարեթի ժառանգների կողմից՝ միտված Դունկանի ժառանգների՝ Մեիք Ուիլեիմների^[36] պահանջներն անվավեր ճանաչելուն։ Մալքոլմի որդի Դոմնալը, որի մահը գրանցված էր 1085 թվականին, Օրքնեյինգա սագայի հեղինակի կողմից չի նշվում։ Ենթադրվում է, որ նա Ինգիբյորգի^[37] որդին է եղել։

Ինգիբյորգի հետ ամուսնությունը Մալքոլմին խաղաղություն էր ապահովում հյուսիսում և արևմուտքում։ «Հեյմսկրնգլան» պատմում է, որ նրա հայր Ֆիննը եղել էր Հարալդ Հարդրաադի խորհրդականը, և Հարալդի հետ գժտվելուց հետո Սվեյն Էսթրիդսսոնի՝ Դանիայի թագավորի կողմից ձեռնադրվել էր կոմս, որը կարող էր լինել ևս մեկ հանձնարարական ամուսնության^[38] համար։ Մալքոլմը վայելում էր խաղաղ հարաբերություններ Օրքնեյի կոմսության հետ, որը միացյալ ուժերով ղեկավարում էին իր խորթ որդիները՝ Փոլ և Էրլենդ Թորֆինսոնները։ Օրքնեյինգա սագայում հաղորդվում է Նորվեգիայի հետ կոնֆլիկտի մասին, բայց սա հավանաբար սխալ է, քանի որ կապվում է Մագնուս Բոկոտնի հետ, որը Նորվեգիայի թագավոր է դարձել միայն 1093 թվականին՝ Մալքոլմի մահվան տարում^[39]։

Մալքոլմ և Մարգարեթ

Մալքոլմը և Մարգարեթը պատկերված 16-րդ դարի զինանշանի վրա։ Ժամանակավրեպ կերպով Մալքոլմի թիկնոցին ասեղնագործված է Շոտլանդիայի թագավորական զինանշանը, որը հավանաբար չի օգտագործվել մինչև Առյուծ Ուիլյամի ժամանակները։ Մարգարեթի զգեստին պատկերված է իր մեծ հորեղբոր՝ Էդվարդ Խոստովանողին վերագրվող զինանշանը, որն իրականում ստեղծվել է 13-րդ դարում, թեև հիմնված է մի պատկերի վրա, որը Մարգարեթի իշխանության տարիներին թողարկված մետաղադրամների վրա է պատկերված։

Մալքոլմն ուղղակիորեն չէր ընդգրկվել1066 թվականի Հարալդ Հարդրաադի ու Թոսիգի կողմից Անգլիայի չարաբաստիկ նվաճման մեջ, որը պարտությամբ ու մահվամբ էր ավարտվել Ստամֆորդ Բրիջի ճակատամարտում^[40], չնայած ապաստան էր տվել Թոսթիգ Գոդվինսոնին, երբ նորմանդացիները քշել էին նրան։ 1068 թվականին նա օթևան էր հատկացրել մի խումբ անգլիացի վտարանդիների, որոնք փախչում էին Ուիլյամ Նորմանդացուց, որոնց մեջ էին Էդվարդ Խոստովանողի զարմիկ Էդվարդ Վտարանդու այրի Ագաթան ու իր երեխաները՝ Էդգար Էթելինգը, իր քույրեր Մարգարեթն ու Քրիստինան։ Նրանց ուղեկցում էր Նորթումբրիայի կոմս Գոսպատրիքը։ Այդուհանդերձ, վտարանդիները հիասթափվել են, եթե ակնկալել էին անմիջական օգնություն շոտլանդացիներից^[41]։

1069 թվականին վտարանդիները վերադարձել են Անգլիա միանալու համար հյուսիսում տարածվող խռովությանը։ Չնայած Գոսպատրիքն ու Սիվարդի որդի Վոլթեոֆը հպատակվել էին մինչև տարվա ավարտը, Սվեյն Էսթրիդսոնի գլխավորությամբ դանիական բանակի ժամանումը հաստատել էր, որ Ուիլյամի դիրքը մնում էր թույլ։ Մալքոլմը որոշել է պատերազմել ու տարել իր բանակը հարավ դեպի Քումբրիա, անցնելով Փեննինիսը, ամայացնելով Թիզդեյլը և Քլեվլենդը, հետո ավարով բեռնված շարժվելով դեպի հյուսիս՝ Վեարմաութ։ Այնտեղ Մալքոլմը հանդիպել է Էդգարին և իր ընտանիքին, որոնց հրավիրել է վերադառնալ իր հետ, բայց մերժվել է։ Քանի որ մինչ այդ Սվեյնին կաշառել էին խոշոր հարկով, Մալքոլմն իր բանակը տուն է տարել։ Որպես պատասխան պատժամիջոց, Ուիլյամն ուղարկել է Գոսպատրիկին Քումբրիայով հարձակվել Շոտլանդիայի վրա։ Դրան ի պատասխան, շոտլանդական նավաատորմը հարձակվել է նորթումբրիական ափի վրա, որտեղ կենտրոնացած^[42] էր Գոսպատրիքի ունեցվածքը։ Այդ տարվա ընթացքում ավելի ուշ, գուցե նավաբեկության ենթարկված դեպի Եվրոպա իրենց աքսորի ճանապարհին, Էդգարն ու իր ընտանիքը նորից ժամանել են Շոտլանդիա՝ այս անգամ մնալու համար։ Մինչև 1070 թվականի վերջը Մալքոլմն ամուսնացել էր Էդգարի քրոջ՝ Մարգարեթ Վեսեքսցու՝ Շոտլանդիայի ապագա սուրբ Մարգարեթի^[43] հետ։

Նրանց զավակների անունները ներկայացնում էին տարանջատում ավանդական շոտլանդական թագավորական անուններից, ինչպիսիք էին Մալքոլմը, Սինեդը և Աեդը։ Մարգարեթի որդիների անունները՝ Էդվարդ, ի պատիվ իր հոր՝ Էդվարդ Վտարանդու, Էդմունդ, ի պատիվ իր պապ Էդմունդ Այրնսայդի, Էթելրեդ, ի պատիվ իր նախապապ Էթելրեդ Անպատրաստի, և Էդգար, իր նախա-նախապապ Էդգարի ու իր եղբոր, որը կարճ ժամանակով դարձավ թագավոր, Էդգար Էթելինգ, չէր կարող աննկատ մնալ Անգլիայում, որտեղ Ուիլյամ Նորմանդացու կողմից իշխանության զավթումը հեռու էր անվտանգ^[44] լինելուց։ Արդյոք դասական Ալեքսանդր անունով Շոտլանդիայի ապագա թագավոր Ալեքսանդր I-ին անվանելը (լինի դա Հռոմի պապ Ալեքսանդր II-ի թե Ալեքսանդր Մեծի պատվին), կամ աստվածաշնչյան Դավիդ անվամբ Շոտլանդիայի ապագա թագավոր Դավիդ I-ին անվանելը ճանաչումն էր այն բանի, որ Ուիլյամ Նորմանդացին հեշտորեն չի հեռացվելու, կամ անգլո-սաքսանական թագավորական անվան կրկնություն էր՝ ևս մեկ Էդմունդ նախորդել էր Էդգարին, հայտնի չէ^[45]։ Մարգարեթը Մալքոլմին նաև երկու դուստր է պարգևել՝ Էդիտը, որն ամուսնացել է Անգլիայի թագավոր Հենրի I- ի հետ, և Մերին, որն ամուսնացել է Բուլոնի Եվստաս III-ի հետ։

1072 թվականին ավարտելով հյուսիսային արշավանքները և կրկին իր դիրքերն ամրապնդած՝ Ուիլյամ Նորմանդացին հյուսիս է հասել բանակով ու նավատորմով։ Մալքոլմը դիմավորել է Ուիլյամին Աբերնեթիում և Անգլո-սաքսոնական ժամանակագրության խոսքերով «դարձել նրա մարդը» և որպես պատանդ հանձնել իր ավագ որդի Դունկանին և խաղաղություն հաստատել Ուիլյամի ու Էդգարի^[46] միջև։ Անգլիայի թագավորի գերիշխանությունն ընդունելը նորություն չէր, քանի որ նախորդ թագավորները դա արել էին առանց որևէ արդյունքի։ Նույնը Մալքոլմի դեպքում էր․ Անգլիայի թագավորի հետ նրա համաձայնությանը հաջորդել են դեպի Նորթումբրիա հետագա արշավները, որոնք հետագա խնդրիներ են առաջացրել կոմսության մեջ ու հանգեցրել Գեյթսհեդում եպիսկոպոս Ուիլյամ Ուոլչերի սպանությանը։ 1080 թվականին Ուիլյամը բանակով ուղարկել է իր որդի Ռոբերտ Քուրթոզին դեպի հյուսիս, մինչ իր եղբայր Օդոն պատժում էր նորթումբրիացիներին։ Մալքոլմը նորից խաղաղություն է հաստատել ու այս անգամ այն պահել ավելի քան մեկ տասնամյակ^[47]։

Արձանագրված քիչ ընդդիմության է հանդիպել Մալքոլմը, բացառությամբ Լուլաքի որդի Մաել Սնեչթայի։ Քանի որ անգլո-սաքսոնական ժամանակագրությունը քիչ բան է պարունակում Շոտլանդիայի մասին, 1078 թվականի մի արտասովոր գրառման մեջ ասվում է, որ․

Մալքոլմը (Մաել Քոլուիմը) խլեց Մալսլահթանի (Մաել Սնեչթայի) մորը․․․և նրա բոլոր գանձերը, և նրա դղյակը, և նա ինքը փախավ դժվարությամբ։

Անկախ նրանից, ինչն էր առաջացրել այս կոնֆլիկտը, Մաել Սնեչթային ապրել է մինչև 1085 թվականը^[48]։

Մալքոլմ և Ուիլյամ Ռուֆուս

Ուիլյամ Ռուֆուս « կարմիր»՝ անգլիացիների թագավոր(1087-1100)

Երբ իր հոր մահից հետո Ուիլյամ Ռուֆուսը դարձել է Անգլիայի թագավոր, Մալքոլմը չի միջամտել դրան հաջորդած Ռոբերտ Քուրտոզի աջակիցների ապստամբություններին։ 1091 թվականին Ուիլյամ Ռուֆուսը բռնագրավել է Էդգար Էթելինգի հողերն Անգլիայում, իսկ Էդգարը փախել է հյուսիս, դեպի Շոտլանդիա։ Մայիսին Մալքոլմը արշավել է հարավ ոչ թե ասպատակելու ու ստրուկներ ու ավար վերցնելու, այլ 1080 թվականին Ռոբերտ Քուրթոզի կողմից կառուցված Նյուքասլը պաշարելու։ Սա մի փորձ էր Թվիդ գետից սահմանը դեպի առաջ, դեպի Թիզ գետը տեղափոխելու։ Սպառնալիքը բավարար էր, որպեսզի Նորմանդիայից հետ բերեր Անգլիայի թագավորին, որտեղ նա պայքարում էր Ռոբերտ Քուրթոզի դեմ։ Սեպտեմբերին, իմանալով Ուիլյամ Ռուֆուսի մոտեցող բանակի մասին, Մալքոլմը նահանջել է հյուսիս, և անգլիացիները հետևել են նրան։ Ի տարբերություն 1072 թվականի, Մալքոլմը պատրաստ էր կռվել, բայց խաղաղություն է հաստատվել Էդգար Էթելինգի ու Ռոբերտ Քուրթոզի միջամտությամբ, որի հիման վրա Մալքոլմը նորից ճանաչել է Անգլիայի թագավորի^[49] գերիշխանությունը։

1092 թվականին խաղաղությունն սկսե է քայքայվել։ Հիմնվելով այն մտքի վրա, որ շոտլանդացիները հսկում էին ժամանակակից Քումբրիայի մեծ մասը, դրա պատճառը կարող էր լինել Ուիլյամ Ռուֆուսի նոր ամրոցը Քարլիսլում և դրա շրջակայքում անգլիացի գյուղացիների բնակավայրերի հիմնումը։ Անհավանական է, որ Մալքոլմը հսկեր Քումբրիան և վեճը վերաբերում էր այն կալվածքներին, որոնք իր աջակցության համար նվիրվել էին Մալքոլմին 1072 թվականին Ուիլյամ Ռուֆուսի հոր կողմից Անգլիա այցելելիս։ Մալքոլմը սուրհանդակներ է ուղարկել այս հարցը քննարկելու համար և Ուիլյամ Ռուֆուսը համաձայնել է հանդիպել։ Մալքոլմը ճանապարհվել է հարավ դեպի Գլոուսեստեր, կանգ առնելով Վիլթոն վանքում իր դուստր Էդիտին ու կնոջ քույր Քրիստինային այցելելու։ Մալքոլմն այնտեղ է հասել 1093 թվականի օգոստոսի 24-ին ու պարզել, որ Ուիլյամ Ռուֆուսը հրաժարվել էր բանակցել, պնդելով, որ անգլիացի բարոնները լուծեն այդ վեճը։ Մալքոլմը հրաժարվել է սա ընդունել ու անհապաղ վերադարձել Շոտլանդիա^[50]։

Թվում էր, թե Ուիլյամ Ռուֆուսը չէր ուզում պատերազմ^[51] հրահրել, բայց, ինչպես նշվում է անգլո-սաքսոնական ժամանակագրության մեջ, պատերազմը սկսվել է․

Ուստի այս պատճառով նրանք բաժանվեցին մեծ դժգոհությամբ, և թագավոր Մալքոլմը վերադարձավ Շոտլանդիա։ Տուն գալուց հետո նա հավաքեց իր բանակը և վիրավորված եկավ Անգլիա ավելի մեծ թշնամությամբ, քան վայել էր նրան։

Մալքոլմին ուղեկցում էին իր ու Մարգարեթի ավագ որդի Էդվարդը, որը գահի հավանական ժառանգորդն էր ու Էդգարը^[52]։ Նույնիսկ այն ժամանակվա չափանիշներով շոտլանդացիների կողմից Նորթումբրիայի ավերումը դիտվում էր անհավանական^[53]։

Մահ

Հուշարձան խաչ տեղադրված այն վայրում, որտեղ սպանվել է Շոտլանդիայի թագավոր Մալքոլմ III-ը 1093 թվականին Ալնվիք ամրոցը պաշարելիս։

Երբ Մալքոլմը կրկին արշավում էր դեպի հյուսիս, Նորթումբրիայի կոմս Ռոբերտ դե Մոուբրեյը, որի հողերը Մալքոլմն ամայացրել էր, դարանակալել էր նրան Ալնվիքի մոտ 1093 թվականի նոյեմբերի 13-ին։ Այնտեղ նա սպանվում է Արկիլ Մորելի կողմից, որը կառավարիչ էր Բամբուրգ ամրոցում։ Կոնֆլիկտը հայտնի է Ալնվիքի ճակատամարտ^[54] անվամբ։ Նույն մարտում Էդվարդը մահացու վիրավորում է ստացել։ Ասում են, որ Մարգարեթը, նրանց մահվան մասին Էդգարից^[55] լսելով, շուտով նույնպես մահացել է։ Ուլստերի պատմագրությունն ասում է․

Մաել Քոլուիմը՝ Դոննչադի որդին, Շոտլանդիայի թագավորը և իր որդի Էդվարդը սպանվեցին ֆրանսիացիների, այսինքն նորմանների կողմից Անգլիայի Ինբեր Ալդայում։ Նրա թագուհի Մարգարեթը մահացավ վշտից ինը օրվա ընթացքում[56]

Մալքոլմի մարմինը հուղարկավորման համար տեղափոխվել է Թայնմաութ Փրայորի։ Թագավորի մարմինն ուղարկվել է հյուսիս Դանֆերմլայն վանքում կամ հավանաբար Իոնայում^[57]։ վերահուղարկավորման իր որդի Ալեքսանդր I-ի իշխանության օրոք։

1250 թվականի հունիսի 19-ին Հռոմի պապ Իննոսենտ IV-ի կողմից Մալքոլմի կնոջ՝ Մարգարեթի սրբադասումից հետո նրա մասունքները հանվել են գերեզմանից ու տեղավորվել հուղարկասափորի մեջ։ Ըստ ավանդության, երբ հուղարկասափորը Մալքոլմի գերեզմանի մոտով տարվում էր դեպի Դանֆերմլայն վանքի գլխավոր սեղանը՝ ալտարը, այն այնքան է ծանրացել, որ շարժել հնարավոր չէր։ Ի հետևանք, Մալքոլմի մասունքները նույնպես հանվել են գերեզմանից ու թաղվել Մարգարեթի կողքին՝ ալտարի^[58] մոտ։

Զավակներ

Մալքոլմը և Ինգիբյորգն ունեցել են երեք որդի^[59]․

1. Շոտլանդիայի թագավոր Դունկան II, հաջորդել է իր հորը որպես Շոտլանդիայի թագավոր
2. Դոնալդ, մահացել է մոտավորապես 1094 թվականին
3. Մալքոլմ, մահացել է մոտավորապես 1085 թվականին (ոչ ստույգ)

Մալքոլմն ու Մարգարեթն ունեցել են ութ երեխա, վեց որդի և երկու դուստր^[59]․

1. Էդվարդ, սպանվել է 1093 թվականին
2. Շոտլանդիայի արքայազն Էդմունդ
3. Էթելրեդ, Դունքելդի վանահայրը
4. Շոտլանդիայի թագավոր Էդգար
5. Շոտլանդիայի թագավոր Ալեքսանդր I
6. Շոտլանդիայի արքայադուստր Էդիտ, նաև անվանվել է Մաթիլդա, ամուսնացել է Անգլիայի թագավոր Հենրի I-ի հետ
7. Շոտլանդիայի արքայադուստր Մերի, ամուսնացել է Բուլոնի Եվստաս III-ի հետ
8. Շոտլանդիայի թագավոր Դավիդ I

Նկարագրություն գեղարվեստական գրականության մեջ

Ուիլյամ Շեքսպիրի «Մակբեթում» Մալքոլմը ներկայացվել է որպես Մալքոլմ։ Նա Դունկան թագավորի որդին է ու գահի ժառանգորդը։ Սկզբից նա հայտնվում է երկրորդ արարում, որտեղ Դունկանի հետ զրուցում է մի սերժանտի հետ։ Սերժանտը պատմում է նրանց, ինչպես Մակբեթի շնորհիվ հաղթեցին մարտը։ Հետո գալիս է Ռոսսը և Դունկանը որոշում է, որ Մակբեթը պետք է ստանա Քոուդոր Թեյն տիտղոսը։ Նա հետո հայտնվում է 1․4 գործողության մեջ և զրուցում նախկին Քոուդոր Թեյնի մահապատժի մասին։ Հետո մտնում է Մակբեթը, և նրանք շնորհավորում են նրան իր հաղթանակի առթիվ։ Հետո նա որպես հյուր հայտնվում է Մակբեթի դղյակում։ Երբ սպանվում է նրա հայրը, նրան կասկածում են սպանության մեջ և նա փախչում է Անգլիա։ Հետո նրա մուտքը 4․3 գործողության մեջ է, որտեղ Մաքդաֆի հետ զրուցում է Մակբեթի մասին ու այն մասին, թե ինչ անել։ Որոշվում է պատերազմ սկսել նրա դեմ։ 5․4 գործողության մեջ նա Դունսինեյնում պատրաստվում է պատերազմի։ Նա հրամայում է իր ջոկատներին թաքնվել ճյուղերի տակ ու դանդաղ առաջանալ դեպի ամրոցը։ 5․8 գործողության մեջ նա Սիվարդի ու Ռոսսի հետ դիտում է մարտը Մակբեթի ու Մակդաֆի դեմ։ Երբ վերջիվերջո Մակբեթը սպանվում է, Մալքոլմը դառնում է թագավոր։

Մալքոլմի ու Մարգարեթի ամուսնական կյանքը երեք պատմավեպի թեմա է դարձել․ Մարի Հ․Դեբենհամի «Թանկարժեք մարգարիտը » (1905), Ագնես Գրանտ Հեյի «Մալքոլմ Քենմորի Մարգարիտը» (1907) և Ջեյն Օլիվերի «Երգի՛ր, առավոտյան աստղ» (1949)։ Դրանցում ներկայացվում է Դանֆերմլայնի արքունական կյանքը և Մարգարեթն օգնում է բացահայտել Շոտլանդիայում անգլո-սաքսոնական մշակույթը։ Վերջին երկու վեպերն անդրադառնում են 1093 թվականի դեպքերին՝ ավարտվելով Մալքոլմի մահվամբ^[60][61]։ Ուիլյամ Նվաճողի հետ Մալքոլմի կոնֆլիկտը նկարագրված է Լորա Բոլոուի «Մալքոլմ՝ Դունկանի որդի» կինոսցենարում, որը Շոտլանդիայի Փերթշայրի Քլան Դոննաչայդ Սոսայըթի Սենթրի տեղեկատու գրադարանի ընթերցանության մասն է կազմում։

Ծանոթագրություններ

1. Deutsche Nationalbibliothek Record #119009269 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
2. Kindred Britain
3. Lundy D. R. The Peerage
4. Magnusson, p. 61
5. Burton, Vol. 1, p. 350, states: "Malcolm the son of Duncan is known as Malcolm III, but still better perhaps by his characteristic name of Canmore, said to come from the Celtic 'Cenn Mór', meaning 'great head'". It has also been argued recently that the real "Malcolm Canmore" was this Malcolm's great-grandson Malcolm IV of Scotland, who is given this name in the contemporary notice of his death. Duncan, pp. 51–2, 74–5; Oram, p. 17, note 1.
6. The question of the name of his family is open. "House of Dunkeld" is all but unknown; "Canmore kings" and "Canmore dynasty" are not universally accepted, nor are Richard Oram's recent "meic Maíl Coluim" or Michael Lynch's "MacMalcolm". For discussions and examples: Duncan, pp. 53–4; McDonald, Outlaws, p. 3; Barrow, Kingship and Unity, Appendix C; Reid Broun discusses the question of identity at length.
7. Hammond, p. 21. The first genealogy known which traces descent from Malcolm, rather than from Kenneth MacAlpin (Cináed mac Ailpín) or Fergus Mór is dated to the reign of Alexander II. See Broun, pp. 195–200.
8. Fordun, IV, xliv.
9. Young also gives her as a niece of Siward. Young, p. 30.
10. Duncan, p. 37; M.O. Anderson, p. 284.
11. The notice of Duncan's death in the Annals of Tigernach, s.a. 1040, says he was "slain ... at an immature age"; Duncan, p.33.
12. Duncan, p. 33; Oram, David I, p. 18. There may have been a third brother if Máel Muire of Atholl was a son of Duncan. Oram, David I, p. 97, note 26, rejects this identification.
13. Duncan, p. 41; Annals of Ulster, s.a. 1045 ; Annals of Tigernach, s.a. 1045.
14. «Annals of Scotland, Volume 1, By Sir David Dalrymple, Page32».
15. Ritchie, p.3
16. Young, p.30
17. Barrell, p. 13; Barrow, Kingship and Unity, p. 25.
18. Ritchie, p.3, states that it was fourteen years of exile, partly spent at Edward's Court.
19. Duncan, p. 42; Oram, David I, pp. 18–20. Malcolm had ties to Orkney in later life. Earl Thorfinn may have been a grandson of Malcolm II and thus Malcolm's cousin.
20. See, for instance, Ritchie, Normans, p. 5, or Stenton, Anglo-Saxon England, p. 570. Ritchie, p. 5, states that Duncan placed his son, the future Malcolm III of Scotland, in possession of Cumbria as its Prince, and states that Siward invaded Scotland in 1054 to restore him to the Scottish throne. Hector Boece also says this (vol.XII p.249), as does Young, p. 30.
21. Broun, "Identity of the Kingdom", pp. 133–34; Duncan, Kingship, p. 40
22. Oram, David I, p. 29
23. Broun, "Identity of the Kingdom", p. 134; Oram, David I, pp. 18–20; Woolf, Pictland to Alba, p. 262
24. Duncan, Kingship of the Scots, p. 41
25. Woolf, Pictland to Alba, p. 262
26. Ritchie, p. 7
27. Anderson, ESSH, pp. 600–602; the Prophecy of Berchán has Macbeth wounded in battle and places his death at Scone.
28. According to the Annals of Tigernach; the Annals of Ulster say Lulach was killed in battle against Malcolm; see Anderson, ESSH, pp. 603–604.
29. Duncan, pp. 50–51 discusses the dating of these events.
30. Duncan, p. 43; Ritchie, pp. 7–8.
31. Duncan, p. 43; Oram, David I, p. 21.
32. Oram, David I, p. 21.
33. Orkneyinga Saga, c. 33, Duncan, pp. 42–43.
34. See Duncan, pp. 42–43, dating Ingibiorg's death to 1058. Oram, David I, pp. 22–23, dates the marriage of Malcolm and Ingibiorg to c. 1065.
35. Orkneyinga Saga, c. 33.
36. Duncan, pp. 54–55; Broun, p. 196; Anderson, SAEC, pp. 117–119.
37. Duncan, p. 55; Oram, David I, p. 23. Domnall's death is reported in the Annals of Ulster, s.a. 1085: "... Domnall son of Máel Coluim, king of Alba, ... ended [his] life unhappily." However, it is not certain that Domnall's father was this Máel Coluim. M.O. Anderson, ESSH, corrigenda p. xxi, presumes Domnall to have been a son of Máel Coluim mac Maíl Brigti, King or Mormaer of Moray, who is called "king of Scotland" in his obituary in 1029.
38. Saga of Harald Sigurðson, cc. 45ff.; Saga of Magnus Erlingsson, c. 30. See also Oram, David I, pp. 22–23.
39. Orkneyinga Saga, cc. 39–41; McDonald, Kingdom of the Isles, pp. 34–37.
40. Adam of Bremen says that he fought at Stamford Bridge, but he is alone in claiming this: Anderson, SAEC, p. 87, n. 3.
41. Oram, David I, p. 23; Anderson, SAEC, pp. 87–90. Orderic Vitalis states that the English asked for Malcolm's assistance.
42. Duncan, pp. 44–45; Oram, David I, pp. 23–24.
43. Oram, David I, p. 24; Clancy, "St. Margaret", dates the marriage to 1072.
44. Malcolm's sons by Ingebiorg were probably expected to succeed to the kingdom of the Scots, Oram, David I, p. 26.
45. Oram, p. 26.
46. Oram, pp. 30–31; Anderson, SAEC, p. 95.
47. Oram, David I, p. 33.
48. His death is reported by the Annals of Ulster amongst clerics and described as "happy", usually a sign that the deceased had entered religion.
49. Oram, David I, pp. 34–35; Anderson, SAEC, pp. 104–108.
50. Duncan, pp. 47–48; Oram, David I, pp. 35–36; Anderson, SAEC, pp. 109–110.
51. Oram, David I, pp.36–37.
52. Duncan, p. 54; Oram, David I, p. 42.
53. Anderson, SAEC, pp. 97–113, contains a number of English chronicles condemning Malcolm's several invasions of Northumbria.
54. The Annals of Innisfallen say he "was slain with his son in an unguarded moment in battle".
55. Oram, pp. 37–38; Anderson, SAEC, pp. 114–115.
56. The notice in the Annals of Innisfallen ends "and Margaréta his wife, died of grief for him."
57. Anderson, SAEC, pp. 111–113. M.O. Anderson reprints three regnal lists, lists F, I and K, which give a place of burial for Malcolm. These say Iona, Dunfermline, and Tynemouth, respectively.
58. Dunlop, p. 93.
59. Paul, p. 2
60. Baker (1914), p. 12-
61. Nield (1925), p. 27

Նշումներ

• Alan Orr Anderson, Early Sources of Scottish History A.D 500–1286, volume 1. Reprinted with corrections. Paul Watkins, Stamford, 1990. 1-871615-03-8
• Anderson, Alan Orr, Scottish Annals from English Chroniclers. D. Nutt, London, 1908.
• Marjorie Ogilvie Anderson, Kings and Kingship in Early Scotland. Scottish Academic Press, Edinburgh, revised edition 1980. 0-7011-1604-8
• Anon., Orkneyinga Saga: The History of the Earls of Orkney, tr. Hermann Pálsson and Paul Edwards. Penguin, London, 1978. 0-14-044383-5
• Baker, Ernest Albert (1914), A Guide to Historical Fiction, George Routledge and sons
• Barrell, A.D.M. Medieval Scotland. Cambridge University Press, Cambridge, 2000. 0-521-58602-X
• G. W. S. Barrow, Kingship and Unity: Scotland, 1000–1306. Reprinted, Edinburgh University Press, Edinburgh, 1989. 0-7486-0104-X
• Barrow, G.W.S., The Kingdom of the Scots. Edinburgh University Press, Edinburgh, 2003. 0-7486-1803-1
• Dauvit Broun, The Irish Identity of the Kingdom of the Scots in the Twelfth and Thirteenth Centuries. Boydell, Woodbridge, 1999. 0-85115-375-5
• John Hill Burton, The History of Scotland, New Edition, 8 vols, Edinburgh 1876
• Thomas Owen Clancy, "St. Margaret" in Michael Lynch (ed.), The Oxford Companion to Scottish History. Oxford University Press, Oxford, 2002. 0-19-211696-7
• Duncan, A.A.M., The Kingship of the Scots 842–1292: Succession and Independence. Edinburgh University Press, Edinburgh, 2002. 0-7486-1626-8
• Dunlop, Eileen, Queen Margaret of Scotland. National Museums of Scotland, Edinburgh, 2005. 1-901663-92-2
• Hammond, Matthew H., "Ethnicity and Writing of Medieval Scottish History", in The Scottish Historical Review, Vol. 85, April, 2006, pp. 1–27
• John of Fordun, Chronicle of the Scottish Nation, ed. William Forbes Skene, tr. Felix J.H. Skene, 2 vols. Reprinted, Llanerch Press, Lampeter, 1993. 1-897853-05-X
• McDonald, R. Andrew, The Kingdom of the Isles: Scotland's Western Seaboard, c. 1100–c.1336. Tuckwell Press, East Linton, 1997. 1-898410-85-2
• McDonald, R. Andrew, Outlaws of Medieval Scotland: Challenges to the Canmore Kings, 1058–1266. Tuckwell Press, East Linton, 2003. 1-86232-236-8
• Magnusson, Magnus, Scotland: The Story of a Nation. Atlantic Monthly Press, 2000. 978-0871137982
• Nield, Jonathan (1925), A Guide to the Best Historical Novels and Tales, G. P. Putnam's sons, ISBN 0-8337-2509-2
• Richard Oram, David I: The King Who Made Scotland. Tempus, Stroud, 2004. 0-7524-2825-X
• Paul, James Balfour, ed. (1904), The Scots Peerage, vol. I, Edinburgh: David Douglas
• Reid, Norman, "Kings and Kingship: Canmore Dynasty" in Michael Lynch (ed.), op. cit.
• Ritchie, R. L. Graeme, The Normans in Scotland, Edinburgh University Press, 1954
• Snorri Sturluson, Heimskringla: History of the Kings of Norway, tr. Lee M. Hollander. Reprinted University of Texas Press, Austin, 1992. 0-292-73061-6
• Young, James, ed., Historical References to the Scottish Family of Lauder, Glasgow, 1884

Արտաքին հղումներ

• Orkneyinga Saga at Northvegr
• CELT: Corpus of Electronic Texts at University College Cork includes the Annals of Ulster, Tigernach and Innisfallen, the Lebor Bretnach and the Chronicon Scotorum among others. Most are translated or translations are in progress.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Մալքոլմ III (Շոտլանդիայի թագավոր)» հոդվածին։