Հատուկ զուգահեռ հարաբերությունների համաձայնագիր

Հատուկ զուգահեռ հարաբերությունների համաձայնագիր (սերբ.՝ Споразум о специјалним паралелним односима), 2006 թվականի սեպտեմբերի 26-ին ստորագրված վավեր համաձայնագիր, որը ստորագրվել է Սերբական Հանրապետության և Սերբիայի ղեկավարության կողմից՝ սուբյեկտի (Սերբական Հանրապետություն) և ինքնիշխան պետության (Սերբիա) միջև հետագա դիվանագիտական հարաբերությունները զարգացնելու նպատակով^[1]։ Այս համաձայնագրի առաջին ստորագրումը տեղի է ունեցել 1997 թվականի փետրվարի 28-ին։

Հատուկ զուգահեռ հարաբերությունների համաձայնագիր
Համաձայնագրի ստորագրման պահին Սերբական Հանրապետության Նախագահի շտաբը` Բանսկի Դվորը, որտեղ այն ստորագրվել է 2006 թվականի սեպտեմբերի 26-ին։
Տեսակ	Միջազգային պայմանագիր
Երկիր	Հարավսլավիայի Դաշնային Հանրապետություն և  Սերբական Հանրապետություն
Լեզու	սերբերեն

Պայմանագիրը կյանքի է կոչվել միայն 2010 թվականի դեկտեմբերի 15-ին։ Այս համաձայնագրի անհրաժեշտությունը ծագել էր ՀՍՖՀ-ի կազմալուծմամբ, քանի որ Սերբական Հանրապետության քաղաքացիները ցանկանում էին մնալ Հարավսլավիայի ԴՊ հետ միության մեջ^[2]։

Փաստորեն, այս համաձայնագիրը նպատակ ուներ վերականգնել սերբերի մշակութային և ընտանեկան կապերը զինված հակամարտության պատճառով ընդհատված օտար պետության տարածքում գտնվող իրենց հայրենակիցների հետ։ Իրավական առումով այն ապահովել է Սերբական Հանրապետության և Սերբիայի միջև հարաբերությունների զարգացումը տնտեսության և բնական ռեսուրսների օգտագործման, ձեռնարկությունների պլանավորման, սեփականաշնորհման և ապապետականացման, գիտության և տեխնիկայի, կրթության, մշակույթի և սպորտի, առողջապահության և սոցիալական քաղաքականության ոլորտներում, զբոսաշրջության և սահմանների պաշտպանության, տեղեկատվության, քաղաքացիների ազատությունների և իրավունքների պաշտպանության և հանցավորության դեմ պայքարի գործում։

Նախադրյալներ

Այս համաձայնագրի անհրաժեշտությունը պատմականորեն արդարացվել է Հարավսլավիայի կազմալուծմանը նպաստած իրադարձություններով։ Ներկայիս Սերբական հանրապետության և Սերբիայի տարածքներում ապրող քաղաքացիները նախկինում Հարավսլավիայի քաղաքացիներ են եղել։ Բոսնիա և Հերցեգովինայի անջատումից և նրա անկախության հռչակումից հետո (հաշվի առնելով Երրորդ Հարավսլավիայի, իսկ ավելի ուշ՝ Սերբիայի՝ ՀՍՖՀ-ի փաստացի իրավահաջորդ ճանաչելը) բոսնիացի սերբերը հայտնվել են այլ պետության տարածքում։ Փաստորեն, սերբերը որպես ազգ բաժանվել են նոր ձևավորվող հարավսլավա-բոսնիական սահմանի պատճառով։

1992 թվականի ապրիլի 15-ին Սերբական Հանրապետության կառավարությունը որոշում է ընդունել Բելգրադում Սերբական Հանրապետության քաղաքական և տնտեսական ներկայացուցչություն ստեղծելու մասին։ Սերբական Հանրապետության կառավարության բյուրոյի խնդիրներն էին Հարավսլավիայի և նրա կազմի մեջ գտնվող այլ հանրապետությունների համապատասխան մարմինների, ինչպես նաև քաղաքական հարաբերությունների բնագավառներում իրավասու մարմինների և հաստատությունների հետ համագործակցության արտահայտումը, իրականացումը և զարգացումը, տնտեսական, մշակութային և այլ համագործակցությունը, որը հետաքրքրում էր Սերբական Հանրապետությանը։

Առաջին համաձայնագրեր

Բոսնիա և Հերցեգովինայի Սահմանադրության III հոդվածի 2-րդ պարբերությունում ասվում է, որ Բոսնիա և Հերցեգովինայի մաս կազմող սուբյեկտներից (էնտիտետներից) յուրաքանչյուրը` և՛ Սերբական Հանրապետությունը<sup>[3]</sup>, և՛ Բոսնիա և Հերցեգովինայի Դաշնությունը, իրավունք ունեն հատուկ զուգահեռ հարաբերություններ հաստատել հարևան պետությունների հետ` առաջնորդվելով երկրի տարածքային ամբողջականությամբ (համաձայն Ա ենթակետի), ինչպես նաև ցանկացած պայմանագրեր կնքել պետությունների և միջազգային կազմակերպությունների հետ^[4]։

1997 թվականի փետրվարի 28-ին Սերբական Հանրապետության նախագահ Մոմչիլո Կրայիշնիկը՝ Բոսնիա և Հերցեգովինայի սուբյեկտի ղեկավարը, և Հարավսլավիայի Դաշնային Հանրապետության նախագահ Զորան Լիլիչը՝ ինքնիշխան պետության ղեկավարը, ստորագրեցին առաջին համաձայնագիրը. Հատուկ զուգահեռ հարաբերություններ Սերբիայի և Սերպսկայի Հանրապետության միջև: Համաձայնագրի աշխատանքն ապահովելու համար նշանակվել է հատուկ մարմին՝ Համագործակցության խորհուրդ, որը գումարվում է անհրաժեշտության դեպքում (այժմ ընդգրկում են Սերբիայի և Սերբական Հանրապետության ղեկավարները, ինչպես նաև վարչապետները)^[5]։

2001 թվականի մարտի 5-ին Սերբական Հանրապետության նախագահ Միրկո Շարովիչը և Հարավսլավիայի Դաշնային Հանրապետության նախագահ Վոյսլավ Կոշտունիցան Բանյա Լուկայում ստորագրեցին նոր համաձայնագիր Հատուկ զուգահեռ հարաբերությունների մասին (սերբ.՝ Споразум о специјалним паралелним везама): Հարավսլավիայի ԴՀ վեհաժողովը վավերացրել է համաձայնագիրը 2001 թվականի մայիսի 10-ին Բելգրադում։ Միությունից Չեռնոգորիայի դուրս գալու և դրան հաջորդած անկախ Սերբիայի ձևավորման հետ կապված՝ Սերբական Հանրապետությունը և Սերբիան սկսել են սույն Համաձայնագրի թարմացման ընթացակարգը։

Գործող համաձայնագիր

2006 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Բանյա Լուկայում, Բանսկի դվորում (Սերբական Հանրապետության ղեկավարի նստավայրում), Սերբական Հանրապետության նախագահ Դրագան Չավիչը, Սերբական Հանրապետության վարչապետ Միլորադ Դոդիկը, Սերբիայի նախագահ Բորիս Տադիչը և Սերբիայի վարչապետ Վոյսլավ Կոշտունիցան ստորագրել է «Սերբական Հանրապետության և Սերբիայի Հանրապետության միջև հատուկ զուգահեռ հարաբերություններ հաստատելու մասին» համաձայնագիրը^[6][7]։ Նախորդ օրը նախկին Համաձայնագիրը վերջնականապես կորցրել է իր ուժը։ Գործող պայմանագիրը երկրորդ անգամ երկարաձգվել է 2010 թվականի դեկտեմբերի 15-ին^[8]։

Ծանոթագրություններ

1. «Serbia, Bosnia and Herzegovina - Agreement on establishment of special parallel relations between the Republic of Serbia and the Republika Srpska. Done at Banja Luka on 26 September 2006» [Սերբիա, Բոսնիա և Հերցեգովինա - Սերբիայի Հանրապետության և Սերբական Հանրապետության միջև հատուկ զուգահեռ հարաբերություններ հաստատելու մասին համաձայնագիր։ Կատարված է Բանյա Լուկա քաղաքում 2006 թվականի սեպտեմբերի 26-ին։]. www.ilo.org. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 29-ին.
2. «Successful implementation of agreement on special, parallel relations: Business news from Serbia 2010» [Հատուկ, զուգահեռ հարաբերությունների մասին համաձայնագրի հաջող իրականացում. Բիզնես նորություններ Սերբիայից 2010 թ.]. Emg.rs. 2011 թ․ օգոստոսի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 15-ին. Վերցված է 2023 թ․ մայիսի 29-ին.
3. «Валентина Матвиенко: расширение НАТО на Балканах ухудшает безопасность в Европе». Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 17-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 21-ին.
4. «Конституция Боснии и Герцеговины» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2020 թ․ օգոստոսի 27-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 21-ին.
5. B92.net: Serbia-RS cooperation council meets
6. Споразум о специјалним односима(սերբ.)
7. «Potpisan Sporazum o specijalnim i paralelnim odnosima RS i Srbije». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հունիսի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 21-ին.
8. «Successful implementation of agreement on special, parallel relations» (անգլերեն). emg.rs. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ օգոստոսի 15-ին.

Գրականություն

• Службени гласник Републике Српске, број 5/92 66
• Службени гласник Републике Српске, број 13/92 67
• Службени гласник Републике Српске, број 6/93 68
• Службени гласник Републике Српске, број 9/96 69
• Службени гласник Републике Српске, број 59/01

Արտաքին հղումներ

• Глас јавности: Потписан Споразум о специјалним везама две српске државе 27. 9. 2006. Արխիվացված 2019-10-18 Wayback Machine- Հանրության ձայնը. Սերբական երկու պետությունների միջև հատուկ հարաբերությունների մասին համաձայնագիրը ստորագրվել է 2006 թվականի սեպտեմբերի 27-ին։(սերբ.)