Ծար (գյուղ)
գյուղ Քարվաճառի շրջանում From Wikipedia, the free encyclopedia
Ծար՝ բնակավայր Արցախի Հանրապետության Շահումյանի շրջանում[2][3][4][5][6][7], որը ներկայում գտնվում է Ադրբեջանի Հանրապետության զինված ուժերի վերահսկողության ներքո[4][5][6][7]։ Ըստ Արցախի Հանրապետության վարչատարածքային բաժանման՝ այն հանդիսանում է Շահումյանի շրջանի վարչական կենտրոնը, իսկ ըստ Ադրբեջանի վարչաատարածքային բաժանման՝ համարվում է Քելբաջարի շրջանի տարածք[8]։
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ծար (այլ կիրառումներ)
| Գյուղական համայնք | ||
|---|---|---|
| Ծար | ||
 | ||
| Երկիր |  Արցախ | |
| Շրջան | Շահումյանի շրջան | |
| Համայնք | Քելբաջարի շրջան | |
| Այլ անվանումներ | Զար | |
| Բնակչություն | 52 մարդ | |
| Ժամային գոտի | UTC+4 | |
| ||
Հայտնի է, առավել հին հիշատակություններում բնակավայրը կոչվել է Ծար[9]։ 1600-ից 1812 թվականներին այն ունեցել է Մեծ Ծառ անունը[9]։ Տարածքում թուրք-քրդական բնակչության հայտնվելուց հետո՝ 1812 թվականից բնակավայրը սկսել է կոչվել Զառ[9]։ 1993 թվականին բնակավայրի ազատագրումից հետո Արցախի Հանրապետության կողմից գյուղը պաշտոնապես անվանակոչվել է Ծար։
Համայնքը բարձր լեռնային է, վարչական և գյուղատնտեսական նշանակության հողերի վերաբերյալ ստույգ տեղեկություններ չկան, կադաստրային չափագրումներ չեն իրականացվել։ Ծար համայնքի սահմանային գոտով հոսում է Տրտու գետի վտակը։
Գտնվում է Տրտու գետի ակունքի մոտ, ընդարձակ լեռնահովտում, ծովի մակերեսից 2100 մ բարձրության վրա։ Քարվաճառից՝ 20 կմ հարավ-արևելք է, Ջերմաջուր առողջարանային ավանից՝ 5 կմ հյուսիս։ Չորս կողմից շրջապատված է բարձր ձյունապատ լեռներով և վիմահերձ ժայռերով։ Ջրառատ է, ունի բերրի վարելահողեր և արոտավայրեր։
Բնակչությունը խմելու ջուրն օգտագործում է գյուղամիջով անցնող առվակից։ Համայնքի տարածքում կան բազմաթիվ բնական անանուն մշտական գործող աղբյուրներ՝ առվակների տեսքով։
Հին դարեր
Հիշատակված է վաղ միջնադարյան աղբյուրներում։ Ծարը միջնադարյան Արցախի և ընդհանրապես Հայաստանի պատմամշակութային նշանավոր օջախներից մեկն էր։ Խաչենի իշանության շրջանում եղել է Արցախի երեք կենտրոններից մեկը (մյուս երկուսն էին Հաթերքը և Գանձասարը)։ XIII դարում Ծարը Դոփյանների իշխանական տոհմի նստավայրն էր, որի տիրույթները ընդհանուր առմամբ կոչվում էին Ծար, Ծարա գավառ կամ Վերին-Խաչեն։ Իրենց շինարարական գործունեությամբ աչքի են ընկել Ծարա իշաններից ու հոգևորականներից շատերը, հայտնի է եղել հատկապես իշխանուհի Ասփա Օրբելյանը։
XV դարում Ծարը համանուն մելիքության կենտրոնն էր։ XVI-XVII դդ ամրացվել է պարիսպներով և պաշտպանական այլ շինություններով, որոնք եկեղեցիների ու վանքերի, բազմաթիվ խաչքարերի ու իշխանական դղյակների հետ ընդհանուր տեսք են տվել բերդաքաղաքին։
Ռուսական կայսրության ժամանակաշրջան
XIX դարասկզբին Ծարը ավերվել է թուրքերի ասպատակությունների ժամանակ, հայաթափվել է և այստեղ բնակություն են հաստատել քրդերը։
Գյուղը Զար անունով ընդգրկված է եղել է Ելիզավետպոլի նահանգի Ջևանշիրի գավառի մեջ[10]։
Հայ-ադրբեջանական հակամարտություն
1921 թ․ Վայկունիքի շրջանի հետ բռնակցվել է Խորհրդային Ադրբեջանին, մտել է Քելբաջարի շրջանի մեջ։ Խորհրդային շրջանում բարբարոսաբար ոչնչացվել է Ծարի պատմամշակութային հուշարձանների մեծ մասը։
Արցախյան ազատամարտ (1991-1994)
1993 թ.-ի սկզբին ազատագրվել է Արցախի Հանրապետության պաշտպանության բանակի կողմից։
Հայ-ադրբեջանական պատերազմ (2020)
2020 թվականի հայ-ադրբեջանական պատերազմի ընթացքում Ադրբեջանի Հանրապետության նախագահ Իլհամ Ալիևի, Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի և Ռուսաստանի Դաշնության նախագահ Վլադիմիր Պուտինի համատեղ ստորագրված համաձայնագրով Ծարը Շահումյանի շրջանի այլ բնակավայրերի հետ միասին հայաթափվել և 2020 թվականի նոյեմբերի 25-ից հանձնվել է Ադրբեջանի զինված ուժերի վերահսկողությանը[4][5][6][7][11]։
Եռակողմ համաձայնագի ստորագրումից և տարածքը Ադրբեջանի զինված ուժերին հանձնելու ժամկետները նշելուց հետո բնակչությունը սկսել է լքել Քարվաճառը։ Հայերի հեռանալն ուղեկցվել է տների հրդեհներով և ենթակառուցվածքների ոչնչացմամբ «որպեսզի չանցնի թշնամուն»[12]։
Պատմամշակութային հուշարձաններ
Համայնքի պատմամշակութային հուշարձաններն են՝ Սուրբ Գրիգոր եկեղեցի (1274 թ.), Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի (XVII դ.), Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (1279 թ.), մատուռ (XII-XIII դդ.), խաչքար (XII-XVII դդ.), տապանաքարեր (միջնադար), ամրոց (XII-XIII դդ.), կամուրջ (XIII դ.):
Վերաբնակեցվել է 1993 թվականի ազատագրումից հետո։ 2005 թվականին ուներ 52 բնակիչ[13]։
2015 թվականին Ծար համայնքի բնակչության թվաքանակը կազմում էր 83 մարդ, կար 14 տնտեսություն։
Բնակավայրի ազգաբնակչության փոփոխությունը[14].
Բնակչությունը հիմնականում զբաղվում էր գյուղատնտեսությամբ՝ անասնապահությամբ և հողագործությամբ։
Գյուղի միջնակարգ դպրոցը կոչված է Մատթեոս Ծարեցու անվամբ։
2015 թվականի դրությամբ համայնքում գործում էր գյուղապետարան, կար բուժաշխատող, գործում էր հիմնական դպրոց, որտեղ սովորում էին 6 աշակերտներ[15]։
- Վախտանգ-Սակառ (†1190)
- Հասան Ա
(Դոփի իշխանուհին նշանավոր դեր է խաղում Վերին-Խաչենում և նրա մահից հետո այստեղի տոհմը կոչվում է Դոփյան)
- Դավիթ Մոլորեցուցիչ, հանդես է եկել 1250 թ,
- Հովհաննես Ծարեցի ավագ (1583), հայ հեղինակավոր վարդապետ, կառուցել է Հաղպատի ժամատունը։
- Հովհաննես Ծարեցի կրտսեր (1623), ժամանակագիր,
- Մատթեոս Ծարեցի (մոտ 1590-1661), Ամստերդամի հայկական տպագրության հիմնադիր։
- Ծարա վանք կամ Գետամիջի վանք, կառ. 1301 թ,
- Սուրբ Գրիգոր մայր տաճարի, կառ. 1274 թ,
- Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (1274 թ․),
- Սուրբ Սարգիս եկեղեցի (1279 թ․),
- Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի։
Արձանագրություններ
Հնավայրի բազմաթիվ խաչքարերի, տապանաքարերի, ինչպես նաև եկեղեցիների վրա եղել են բազմաթիվ արձանագրություններ։ Դրանց մի մասը XIX վերջին ընդօրինակել է Մակար Բարխուդարյանը։
 |
Թվիս Հայոց ՉԼԸ. Աստուծով ես Գրիգոր, որդի Հասանայ, քաջ և յաղթող զաւրավարին և մեծի իշխանին Ականոյ, Հանդաբերդոյ, Սոթից, Շողգահո և այլ բազում գաւառաց, կանգնեցի զխաչս ի գեղս, որ կոչի Ծար սիրեցելոյն հաւրն իմոյ հայրենիք և պարգև քաջութեան[16]։ - Գրիգոր Բ-ի արձանագրությունը։ |
 |
Ծար գյուղի տարածքը ցույց տվող ճանապարհային նշան
Արցախյան ազատամարտում զոհված հայ զինծառայողներին նվիրված հուշահամալիր (ներկայում գոյություն չունի)
Բնակավայրի հարակից տարածքի տեսարան
Հայկական եկեղեցու քարերով 1950 թվականին ադրբեջանական իշխանությունների կողմից կառուցված դպրոցի կիսավեր շենքը
Հայկական կոտրված խաչքարի բեկորներ
Հայկական եկեղեցու ավերակներ
Սուրբ Սարգիս հայկական մատուռի պատուհաններից մեկի զարդանախշը
- Հայկական Սովետական Մեծ Հանրագիտարան։
- Մակար Բարխուդարյան, Արցախ, «Ամարաս» տպարան - Երևան 1996, էջ 258-261։
- Շահեն Մկրտչյան, Լեռնային Ղարաբաղի պատմաճարտարապետական հուշարձանները, «Հայաստան» հրատարակչություն, Երևան 1985, էջ 46-47։
- Կիրակոս Գանձակեցի, Հայոց Պատմություն, գլուխ ԽԸ։
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
