Բիաս (գետ)

Բիաս^[1] (հինդի՝ ब्यास, Бьяс^[2]; ա.-փենջ.` ਬਿਆਸ; ուրդու՝ بیاس‎; սանսկրիտ՝ विपाशा; անգլ.՝ Beas), կարևորությամբ երկրորդ գետն է Փենջաբիում, Սաթլեջի վտակն է. հինգ գետերից մեկն է, որոնցով Փենջաբին (հինգ գետերի շրջան) ստացել է իր անվանումը։ Մնացած վեց գետերի հետ (Սարասվատի, Սինդհու, Շատադրու, Վիտաստա, Պարուշնի, Ասիկնի) կազմում է վեդայական յոթ գետերի շրջան։ Գետը հոսում է Հիմալայներից Հնդկաստանի Կենտրոնական Հիմաչալ-Պրադեշ քաղաքում, հոսում է 470 կմ դեպի Սաթլեջ և միաձուլվում դրա հետ Հնդկական Փենջաբիում։

Բիաս
Բնութագիր
Երկարություն	470 կմ
Ավազանի մակերես	20 303 կմ²
Գետաբերանի տեղակայում	Սաթլեզ
Կոորդինատներ	32°21′12″ հս․. լ. 77°05′27″ ավ. ե.HGЯOL
Հոսող հոսքեր	Parvati River?, Kali Bein? և Chakki River?
Երկրամաս	Հիմաչալ-Պրադեշ և Փենջաբ
Ջրահավաք	Ինդոսի ավազան

Ստուգաբանություն

Գետը նաև անվանում են Արջիկուջա Վեդաներում կամ Վիպաշա հին հնդկական տեքստերում և Գիֆասիս հին հույների մոտ^[3]։

Ժամանակակից Բիաս անունը հավանաբար առաջացել է սանսկրիտական Վիպաշ անվան փոփոխությունից։ Գետը կոչվում է վի-փաշա, սանսկրիտի փաշա բառից, այսինքն՝ առասպելը նրան կապում է Վասիխշտայի հետ։ Վասիշտան, սգալով 100 որդիների մահը, կապել է իրեն և ցատկել այդ գետը։ Բայց հենց նա ընկել է գետը, բոլոր կապերն արձակվել են, և նա չի մահացել։ Գետը երբեմն կոչում են նաև Վիպաշա Հիմաչալայում, հատկապես գիտնականները։

Գետը երևի կոչվում է Վյասա (Բ և Վ տառի փոփոխությունը և վերջավորությունների կրճատումը բնորոշ են Հյուսիսային հնդկական լեզուներին)՝ ի հիշատակ վեդական Վյասի, որը կոչում են գետի հովանավոր սուրբ և ասում են, որ նա ստեղծել է Վյաս Կունդ լճից^[4]։

Աշխարհագրություն

Գետն ու լեռները․ տեսարան Վան Վիհարից, Մանալի

Գետը սկիզբ է առնում Հիմաչալ Պրադեշ նահանգի Ռոխթանգ Լա քաղաքից և միաձուլվում է Սաթլեջի հետ Հարիկե Պատանի մոտ՝ Փենջաբի Ամրիցարեից հարավ։ Սաթլեջը հոսում է Պակիստանի Փենջաբով և միանում Չինաբի հետ Ուչայի մոտ՝ Բահավալպուրի մոտ միաձուլվելով Փանջնադի հետ և վերջապես Մինտխանկոտի մոտ թափվում է Ինդ գետը։ Ռավիի, Բիասի (Վիպաշի) և Սաթլեջի (հայտնի է նաև որպես Շատադրու) ջրերը Հնդկաստանին են հատկացվել Հնդկաստանի և Պակիստանի միջև ստորագրված Ինդոսի ջրերի պայմանագրով։

• Գետի միջին հոսանքում գտնվում է Բիասի մեծ ջրամբարը և հիդրոէլեկտրակայանը (անգլ.՝ Pong Dam կամ անգլ.՝ Beas Dam) 31°58′16″ հս․. լ. 75°56′54″ ավ. ե.^HGЯOL։
• Վերին հոսանքում գետի վրա գտնվում է ջրամբար և հիդրոէլեկտրակայան (անգլ.՝ Pandoh Dam) 31°40′17″ հս․. լ. 77°04′01″ ավ. ե.^HGЯOL.

Պատմություն

Գետը, որը հույներին հայտնի է որպես Հիֆասիս (հին հունարեն՝ Ὕφασις)^[5], նշում է Ալեքսանդր Մակեդոնացու նվաճումների արևելյան սահմանը մ.թ.ա. 326 թվականին։

Ըստ Ռաջասեկհարի «Կավյամիմանսայի»^[6]՝ Մահիպալա I-ի օրոք Գուրջար-Պրատիհարի թագավորության հողերը ընդարձակվել են դեպի հյուսիս-արևմուտքում գտնվող գետի վերին թեքությունը^[7]։

Ծանոթագրություններ

1. Արտասահմանյան երկրների աշխարհագրական անվանումների բառարան / խմբ․ Ա․ Մ․ Կոմիկով. — 3֊րդ հրատարակություն. — Մոսկվա: Նեդրա, 1986. — С. 48.
2. Инструкция по передаче на картах географических названий с хинди. — М.: ЦНИИГАиК, 1959. — С. 22.
3. «Beas». dsal.uchicago.edu (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին. The Imperial Gazetteer of India, v. 7, p. 138.
4. Wasini Pandey, Bindhy The Upper Bias Basin // Geoenvironmental Hazards in Himalaya: Assessment and Mapping (the Upper Beas Basin). — Mittal Publications, 2002. — С. 58. — 430 с. — ISBN 978-8170998648 «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2022 թ․ մայիսի 29-ին. Վերցված է 2023 թ․ հուլիսի 11-ին.
5. Индика (Арриан), л.4
6. Kavyamimansa of Rajasekhara, ch. XVII, P. 94
7. Rama Shankar Tripathi History of Kanauj: To the Moslem Conquest. — Motilal Banarsidass Publ, 1989. — С. 262—264.

Արտաքին հղումներ

• «Химачал-Прадеш» (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 14-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
• «География Ригведы». www.tri-murti.com (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ հունվարի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.
• «Новое озеро в Гималаях». www.indiasnews.com (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին.
• «Фото Beaskund — где начинается Биас». www.panoramio.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունվարի 17-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունվարի 17-ին.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Բիաս (գետ)» հոդվածին։