From Wikipedia, the free encyclopedia
Արաբա-իսրայելական պատերազմ, 1948-1949 թվականներին տեղի ունեցած ռազմական ընդհարում նորաստեղծ Իսրայելի և արաբական մի քանի երկրների միջև։ Պատճառը արաբների՝ Իսրայել պետության վերացման ցանկությունն էր և նրա տարածքների վերամիավորումը արաբական տարածքներին՝ դրանց վրա Պաղեստինի արաբական պետություն ստեղծելու նպատակով։ Պատերազմն ավարտվեց Իսրայելի հաղթանակով։ Այն ոչ միայն հաստատեց իր իշխանությունը Պաղեստինի իր հատվածում, այլև իրեն կցեց արաբական հատվածի կեսը։
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Արաբա-իսրայելական պատերազմ (այլ կիրառումներ)
Մերձավոր Արևելքը հայտնի է որպես երկրագնդի ամենալարված և պայթյունավտանգ տարածաշրջան։ Դրա գլխավոր պատճառն Արաբա-իսրայելական հակամարտությունն է։ Արաբներն ու հրեաներն անընդհատ կրկնվող պատերազմների, ինչպես նաև պատերազմների միջև ընկած հարաբերական խաղաղության ընթացքում տնտեսական, ֆինանսական և բարոյական մեծ կորուստներ են ունենում։ Կոնֆլիկտի չկարգավորված վիճակը խիստ բացասաբար է ազդում տարածաշրջանում բնակվող բոլոր ազգերի վրա։ Իրավիճակը խիստ լարված է նաև պաղեստինյան կուսակցությունների՝ Համաս-ի և Ֆաթհ-ի միջև։
Պաղեստինը տարածաշրջան է Առաջավոր Ասիայում՝ Միջերկրական ծովի արևելյան ափին։ Նրա տարածքը կազմում է մոտ 26 000 քառ. կիլոմետր։ Նրա պատմությունը հարուստ է բազմաթիվ պատմական իրադարձություններով, որոնք վկայում են այն մասին, որ ի սկզբանե այս տարածքը ենթարկվել է բազում ցնցումների, որոնք էլ իրենց հետքն են թողել այստեղ բնակվող մարդկանց կյանքի վրա։
Պաղեստինը այստեղ մարդկանց հայտնվելու առաջին իսկ օրից եղել է պայքարի թատերաբեմ։ Քանաանի վրա ուժեղացել էր այլ ցեղերի՝ փղշտացիների, ինչպես նաև ծագմամբ նրանց մոտ ցեղերի՝ ամովնացիների, եդովմացիների, մովաբացիների հարձակումները։ Մ.թ.ա. 10-րդ դարում Քանաան են ներթափանցում հին հրեական ցեղերը։ Այս ցեղերը չունեին կոնկրետ ուրվագծված հիերարխիկ կառավարման կարգ, քանի որ իրենցից չէին ներկայացնում միավորված հասարակություն, այլ պարզապես 12 ցեղերի ոչ մշտական միություն էին։ Այդ միության նպատակը ընդհանուր խնդիրների, գլխավորապես ռազմական և պաշտպանական բնույթի, լուծումն էր։ Այս ցեղերը հաճախ կոչվում էին մեկ ընդհանուր անունով՝ Իսրայել։ Ինչպես նշվում է Աստվածաշնչում, այս անունը տրվել է պատրիարք Հակոբին, երբ նա վերադառնում էր Քանաան՝ Միջագետքում երկար ժամանակ մնալուց հետո, և հետագայում այդ անունը տարածվեց Հակոբի բոլոր սերունդների վրա։
Այս տարածքը մեկ անգամ չէ, որ գրավվել է նախ բաբելոնացիների, ապա պարսիկների, հռոմեացիների կողմից։ Հենց հռոմեական իշխանության տարիներին տեղի գրեթե ողջ հրեական բնակչությունը սփռվեց ամբողջ աշխարհով մեկ։ Մնացած բնակչությունն արաբական արշավանքներից հետո իսլամ ընդունեց և մտավ հսկայածավալ արաբական խալիֆայության կազմի մեջ։ Արդեն Արաբական խալիֆայության փլուզման ժամանակ՝ 16-րդ դարում տեղի բնակչության մեծամասնությունն արաբներն էին կազմում։
Պաղեստինը Օսմանյան տիրապետության տակ գտնվում էր շատ ծանր վիճակում։ Հատկապես իրավիճակը բարդացավ 17-րդ դարում, կապված Օսմանյան կայսրությունում սկսած ճգնաժամի հետ։ Այդ ընթացքում խիստ ուժեղացան թուրք կառավարիչների ճնշումները, բարձրացան հարկերը, շատացան բեդվինների հարձակումները Պաղեստինի նստակյաց բնակչության վրա։ Այս ամենը հանգեցրեց Պաղեստինի տնտեսական կյանքի անկմանը։ Տեղի բնակչությունը աջակցում էր լիբանանյան էմիր Ֆախր ալ-Դին II-ի (1572-1635) և Հյուսիսային Պաղեստինի շեյխ Դահիրի (1686-1775 թթ.) հակաթուրքական պայքարին։
Միայն 19-րդ դարում սիոնիսզմի ստեղծման շնորհիվ ակտիվացավ հրեական ազգը։ Նա, զգալով իր գլխին կախված ձուլման և որպես ազգ վերացման վտանգը, որոշեց վերադառնալ նախնիների հայրենիք և այստեղ ստեղծել հրեական տուն։ Հրեաների շահերն այդ շրջանում համընկան գաղութային քաղաքականություն վարող գերտերությունների շահերի հետ։ Եվ առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո, Մեծ Բրիտանիան, ստանալով Պաղեստինի մանդատը, որոշեց համագործակցել հրեաների հետ՝ Պաղեստինում նրանց տալ օջախ, այդպիսով հենարան ստեղծելով իր համար։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո այդ ազգային օջախը դարձավ Իսրայել պետության հիմքը։ Իսկ Պաղեստինի համար հատկացված տարածքը չհռչակվեց անկախ պետություն, սկսվեց արաբա-իսրայելական պատերազմը և արդյունքում Պաղեստին պետության համար հատկացված տարածքի մի մասը գրավվեց Իսրայելի կողմից։
19-րդ դարի վերջում և 20-րդ դարի սկզբին Պաղեստինը դեռ գտնվում էր Օսմանյան կայսրության տիրապետության տակ, երբ մեծ թվով հրեաներ սկսեցին գաղթել Եվրոպայից և բնակություն հաստատել այնտեղ։ Դա ուներ իր պատճառները։ 19-րդ դարում հրեաների թիվն ամբողջ աշխարհում կազմում էր 10 միլիոն մարդ, որից 90 %-ը բնակվում էր Եվրոպայում։ Հատկապես մեծ թիվ էին կազմում Ռուսական և Ավստրո-Հունգարական կայսրություններում բնակվող հրեաները։ Իրենց բնակության վայրերում հրեաները զրկված էին մի շարք իրավունքներից, մասնավորապես, նրանց արգելված էր կիրակի օրերին լքել իրենց փողոցը, ամուսնանալ մինչև 25 տարեկան, հանգստյան օրերին նրանց թույլատրվում էր լքել իրենց փողոցը միայն երեկոյան ժամը 6-ից հետո։ Այսպիսի ծանր պայմաններից խուսափելու համար մեծ թվով հրեաներ դիմում էին ծայրահեղ քայլերի, ինչպես օրինակ կրոնափոխ էին լինում, բայց այս դեպքում էլ նրանք հալածանքների էին ենթարկվում իրենց համայնքների և ռավիների կողմից, ովքեր ամեն կերպ փորձում էին պահպանել համայնքի միասնականությունը։ Կրոնափոխ եղած հրեաների հանդեպ վատ վերաբերմունք էր ձևավորվում նաև քրիստոնյա տեղաբնիկների մոտ։ Նման հակասեմական վերաբերմունքը դրդեց հրեաներին միավորվել ընդհանուր վտանգի դեմ։
Այսպիսի պայմաններում առաջացավ սիոնիզմը՝ շարժում, որի մասնակիցները դարձան Եվրոպայում բնակվող հրեաները։ Սիոնիզմ տերմինն առաջին անգամ օգտագործել է Նաթան Բիրնբաումը 1892 թվականի հունվարի 23-ին Վիեննայում, իսկ արդեն որպես քաղաքական տերմին օգտագործվել է Թեոդոր Հերցլի «Հրեական պետություն» գերմ.՝ Der Judenstaat աշխատության մեջ։ Սիոնիզմ եզրույթն արտացոլում է հրեաների՝ դեպի Պաղեստին վերադառնալու գաղափարը։ Շարժումն իր անվանումն ստացել է Երուսաղեմում գտնվող Սիոն լեռան անունից, որտեղ, ըստ աստվածաշնչյան լեգենդի, կառուցված է եղել հրեաների կրոնական գլխավոր տաճարը։ 1897 թվականին Բազելում (Շվեյցարիա) տեղի է ունենում Առաջին սիոնիստական կոնգրեսը, որի ժամանակ հաստատվում է Սիոնիստական կազմակերպությունը։ Այն կոչված էր միավորելու բոլոր սիոնիստներին, ինչպես նաև տեղափոխել նրանց Պաղեստին և ստեղծել այնտեղ անկախ Հրեական հանրապետություն։ Կազմակերպության առաջին նախագահ դարձավ Թեոդոր Հերցլը։
1901 թվականին մեծահարուստ հրեաների կողմից ստեղծվեց Հրեական ազգային ֆոնդը, որը կազմակերպում էր հրեաների մասսայական տեղափոխությունը Պաղեստին՝ այնտեղ մշտական բնակություն հաստատելու նպատակով։ Շուտով սկսեցին ի հայտ գալ առաջին հրեական բնակավայրերը, այդ թվում և գյուղատնտեսական կոմուննաները՝ կիբուցները։ Պատերազմի նախաշեմին Պաղեստին էին տեղափոխվել մեծ թվով հրեաներ։ Մինչև առաջին մեծ գաղթը՝ «ալիան» Պաղեստինում բնակվում էր մոտ 25 հազար հրեա, մինչդեռ արդեն 1914 թվականին նրանց թիվը հասել էր 85 հազարի։
Դեռևս մինչև առաջին համաշխարհային պատերազմի սկիզբը սիոնիստական ղեկավարությունը փորձում էր Օսմանյան ղեկավարության հետ համաձայնության գալ Պաղեստինի տարածքը հրեաներով բնակեցնելու օրինական իրավունք ստանալու համար։ Դրա դիմաց սիոնիստները առաջարկում էին ֆինանսական օգնություն ճգնաժամային իրավիճակում գտնվող Օսմանյան կայսրությանը։ Սակայն ակնհայտ է, որ Թուրքիան չէր պատրաստվում իր տարածքը տրամադրել սիոնիստներին։ Նրանք թուրքական սուլթանից ձախողում կրելով Պաղեստինը ձեռք բերելու հարցում, այդուհանդերձ չհրաժարվեցին Պաղեստին տեղափոխվելու և այնտեղ հրեական տուն ստեղծելու գաղափարից։ Հետագայում, հատկապես առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտին և նրան հաջորդած տարիներին, նրանք իրեց բոլոր ջանքերը կենտրոնացրել էին այդ խնդրի վրա։ Բայց պատերազմից հետո տեղի էր ունեցել մի կարևոր փոփոխություն։ Եթե սիոնիստական ղեկավարները քաղաքական սիոնիզմի ձևավորման սկզբնական շրջանում Պաղեստինը ձեռք բերելու հարցում իրենց ամբողջ հույսը դրել էին թուրքական սուլթանի վրա և ձգտում էին նրա օգնությամբ իրագործել իրենց ծրագրերը, ապա պատերազմի ընթացքում և նրան հաջորդած տարիներին նրանք իրենց հայացքը ուղղեցին դեպի Մեծ Բրիտանիա։
Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում Պաղեստինը վերածվել էր մի կողմից Գերմանիայի և Թուրքիայի, մյուս կողմից Մեծ Բրիտանիայի զորքերի միջև պայքարի գոտու։ Արդյունքում այն նվաճվեց Մեծ Բրիտանիայի կողմից։ Նրա և Անտանտի անդամ երկրների նպատակներից մեկը արաբական երկրները Օսմանյան կայսրության կազմից հանելն ու այնտեղ իրենց տիրապետությունը հաստատելն էր։ 1915 թվականի Մակ-Մահոն-Հուսեյն համաձայնությամբ, Մեծ Բրիտանիան խոստացել էր անկախություն արաբական երկրներին, այդ թվում և Պաղեստինին։ Իսկ 1916 թվականի մայիսի 9-16-ին Լոնդոնում կնքված Սայքս-Պիկոյի պայմանագրով Մեծ Բրիտանիան և Ֆրանսիան պայմանավորվում են Օսմանյան կայսրության ասիական մասի բաժանման շուրջ։ 1917 թվականի նոյեմբերի 2-ին հրատարակվում է Բալֆուրի հռչակագիրը։ Նրանում Մեծ Բրիտանիան պաշտոնապես կողմ է արտահայտվում Պաղեստինում հրեական ազգի համար «Ազգային տուն» ստեղծելու գաղափարին։
1920 թվականի ապրիլի 19-26-ին Սան Ռեմոյում տեղի ունեցած կոնֆերանսի ժամանակ Անտանտի Գերագույն Խորհուրդը Պաղեստինի մանդատը հանձնեց Մեծ Բրիտանիային, ինչը 1922 թվականի հունիսի 24-ին հաստատվեց Ազգերի Լիգայի կողմից։ Մանդատի տեքստում ներառվեց նաև Բալֆուրի հռչակագիրը։ Դրանով, փաստորեն, հրեաների ներգաղթն ու հաստատվելը Պաղեստինում թևակոխեց նոր՝ գործնական փուլ, գաղթը վերսկսվեց, նրա մասշտաբները ակներև մեծացան։ Այսպես, երրորդ և չորրորդ ալիաների ընթացքում Պաղեստին եկան մեծ թվով հրեաներ հիմնականում Արևելյան Եվրոպայից, որտեղ վերջին շրջանում ուժեղացել էին հակասեմական տրամադրությունները։
1930-ականներին, կապված Գերմանիայում նացիստների իշխանության գալու հետ, 1933 թվականին հրեական գաղթը Պաղեստին նոր թափ ստացավ։ Դա արդեն թվով V ալիան էր (1933-1939) ։ Պաղեստինում բնակվող հրեաների թիվ անընդհատ աճում էր և 1939 թվականին այն արդեն հասել էր 467 հազարի։ Հրեաները արաբներից գնում էին լավագույն հողերը, ապա ուժով վռնդում այնտեղից արաբ ֆելլահին։ 1920-1939 թվականներին Մեծ Բրիտանիայի գաղութային քաղաքականությունը հիմանականում հենվում էր սիոնիստների հետ համագործակցության վրա։ Նման պայմաններում Պաղեստինում մի քանի անգամ տեղի ունեցան հուզումներ՝ ուղղված անգլիական գաղութային քաղաքականության դեմ։ Հաճախ այս հուզումները վեր էին ածվում բախման արաբների և հրեաների միջև։ Այսպիսի հուզումներ են տեղի ունեցել 1920, 1929, 1933 և 1936-1939 թվականներին։ Նման պայմաններում Մեծ Բրիտանիան գնում է զիջումների և հրատարակում սպիտակ թղթեր։
Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի սկսվելուն պես նրանց հարաբերությունները կրկին բարելավվեցին։ Այն վտանգը, որ հիտլերյան զորքերը կարող են գրավել Պաղեստինը և հարևան արաբական երկրները, սթափեցրեց հրեաներին և նրանք կրկին սկսեցին համագործակցել Մեծ Բրիտանիայի հետ, որն այդ ճգնաժամային պահին իսկապես ուներ համագործակցության և օգնության կարիք։ Բանն այն է, որ Ֆրանսիայի կրած պարտությունից և Իտալիայի՝ ֆաշիստական ուժերին միանալուց հետո, լուրջ վտանգ էր սպառնում Մերձավոր Արևելքում բրիտանական դիրքերին։ 1942 թվականի մայիսի 6-11 Նյու-Յորքի «Բալտիմոր» հյուրանոցում տեղի է ունենում միջազգային սիոնիստական կազմակերպությունների վեհաժողով, որտեղ որոշվում է, հակառակ նոր «Սպիտակ գրքի» սահմանած ներգաղթողների քանակի, կազմակերպել իր մասշտաբներով աննախադեպ հրեական ներգաղթ Պաղեստին։ Միևնույն ժամանակ ԱՄՆ սկսեցին ճնշում գործադրել Մեծ Բրիտանիայի վրա, որպեսզի վերջինս փոխի հրեաների ներգաղթի վերաբերյալ իր տեսակետը։
Պատերազմի ավարտից հետո՝ 1946-1947 թվականներին Պաղեստինում կրկին գլուխ բարձրացրեցին արաբների և հրեաների բողոքները ուղղված բրիտանական մանդատին։ Հատկապես դժգոհ էին արաբները, որոնք ականատես էին լինում, թե ինչպես Բրիտանիան չի կարողանում վերահսկել գաղթողների՝ իր իսկ կողմից սահմանված քանակի խախտումները։ 1946 թվականի հուլիսի 22-ին Երուսաղեմում՝ «Դավիթ Թագավոր» հյուրանոցում, որտեղ գտնվում էին բրիտանական մանդատային կենտրոնական վարչությունը և անգլիական զորքերի շտաբը, տեղի ունեցավ ահաբեկչություն։ Որոշ տվյալների համաձայն պայթյունի արդյունքում զոհվեց մոտ 100 մարդ, իսկ 250 ծանր վիրավորվեցին։
Մեծ Բրիտանիան այլևս ի վիճակի չէր հսկողությունը պահպանել Պաղեստինում և որոշեց Պաղեստինի հետագա ստատուսի հարցը փոխանցել միջազգային կազմակերպության ներկայացուցիչների ուսումնասիրման ի դեմս Միավորված Ազգերի Կազմակերպության։ 1947 թվականի ապրիլի 2-ին ՄԱԿ-ը ստացավ Մեծ Բրիտանիայի համապատասխան դիմումը գումարել ՄԱԿ-ի գլխավոր Ասամբլեայի նստաշրջան՝ դիտարկելու պաղեստինյան հարցը, որի ակտուալության հարցն այդ ժամանակ ոչ ոքի մոտ կասկած չէր առաջացնում։ 1947 թվականին մայիսին գումարվեց Գլխավոր Ասամբլեայի առաջին հատուկ նիստը, որտեղ ընդունվեց որոշում ստեղծել ՄԱԿ-ի հատուկ հանձնաժողով Պաղեստինյան հարցերի շուրջ։
ՄԱԿ-ի Գլխավոր Ասամբլեան 1947 թվականի նոյեմբերի 29-ին 2/3 ձայներով ընդունեց հանրահայտ № 181 (II) բանաձևը։ Այդ բանաձևով նախատեսվում էր վերացնել բրիտանական մանդատը Պաղեստինում և այնտեղ ստեղծել երկու անկախ պետություն՝ արաբական և հրեական։ Հրեական պետությանը հատկացվում էր 14 100 քառ. կմ կամ Պաղեստինի տարածքի 56%-ը։ Արաբական պետությանը տրվում էր 11 100 քառ. կմ, որն էլ կազմում էր Պաղեստինի տարածքի 43%-ը։ Պաղեստինի բնակչությունը, որի թիվը հասնում էր 1 միլիոն 845 հազ. Մարդ, պետք է տեղաբաշխվեր հետևյալ կերպ՝ արաբական պետությունում՝ 725 000 արաբներ և 10 000 հրեաներ, հրեական պետությունում- 498 000 հրեաներ և 407 000 արաբներ։ Ինչ վերաբերում է Երուսաղեմին, որը կազմում էր Պաղեստինի տարածքի 1%-ը, ապա այն վեր էր ածվում ինքնուրույն վարչական միավորի՝ միջազգային հատուկ ռեժիմով, պահպանելու համար Երուսաղեմում հուդայականության, քրիստոնեության և իսլամի սրբատեղիները։ Այստեղ պետք է ապրեր 100 000 արաբ և 100 000 հրեա։
1948 թվականի մայիսի 15-ին ավարտվում էր Մեծ Բրիտանիայի մանդատը Պաղեստինում, իսկ զորքերի դուրսբերումը Պաղեստինից՝ օգոստոսի 1-ին։ Սակայն Բրիտանիան հաշվի առնելով օրեցօր մեծացող հուզումները, զորքերը դուրս բերեց մայիսի 14-ին։ Այսպիսով, 28 տարի (1920-1948) տևած բրիտանական մանդատը Պաղեստինում ավարտվեց։ Միաժամանակ, 1948 թվականի մայիսի 14 գիշերը, լույս 15-ի առավոտյան Թել Ավիվում միակողմանի հռչակվեց անկախ Հրեական պետությունը՝ Իսրայելի Հանրապետությունը։
Հրեական պետություն՝ Իսրայելի Հանրապետություն ստեղծելու հայտարարությունից ժամեր անց Մերձավոր Արևելքում բռնկվեց առաջին արաբա-իսրայելական պատերազմը։ 1948 թվականի մայիսի 15-ին նոր կազմավորված Իսրայել Հանրապետության տարածք, այն վերացնելու նպատակով, ներխուժեցին Իսրայելի հարևան արաբական երկրների՝ Եգիպտոսի, Անդրհորդանանի, Սիրիայի և Լիբանանի զորքերը։ Բացի այդ, Իսրայելի հետ արդեն պատերազմի մեջ էր գտնվում Իրաքը, որի զորքերը մասնակցեցին Իսրայելի դեմ մղվող մարտերին, ինչպես նաև Սաուդյան Արաբիան և Եմենը, որոնք պատերազմ էին հայտարարել Իսրայելին, սակայն պատերազմական գործողություններին չմասնակցեցին։
Մայիսի 15-ին արաբական զորքերը Ալլենբիի կամուրջով հատեցին Անդրորդանանը և շարժվեցին դեպի Երուսաղեմ։ Հին քաղաքում հրեական զորքերին չհաջողվեց իրենց ձեռքերում պահել հրեական թաղամասը։ Այն մայիսի 28-ին գրավվեց արաբական զորքերի կողմից։ Թել Ավիվ-Երուսաղեմ մայրուղին փակվեց, մի քանի օր շարունակ չէր գործում Երուսաղեմը առափնյա շրջանների հետ հետ կապող ջրմուղը։ Քաղաքը հայտնվեց շրջափակման մեջ։ Երուսաղեմի գրավումը Անդրհորդանանի թագավորի գլխավոր նպատակներից էր։ Այդպիսով նա փորձում էր կոմպենսացնել Սաուդյանների՝ իր հորից՝ շերիֆ Հուսեյնից, Մեքքան և Մադինան խլելը։
Ստեղծված պայմաններում Մերձավոր Արևելքի իրադրությանը միջամտեց ՄԱԿ-ը։ Նա քննադատեց արաբական երկրների գործողությունները, դրանք բնորոշելով որպես ագրեսիա, ինչի մասին էլ հայտարարեց ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Տրյուգվե Լին։ ՄԱԿ-ը իր ներկայացուցիչ շվեդ Բերնադոտին նշանակեց երկու հակամարտող կողմերի միջնորդ։ Նրա միջնորդության շնորհիվ 1948 թվականի հունիսի 11-ին հաջողվեց հրադադարի համաձայնության գալ։ Արդյունքում, առաջին արաբա-իսրայելյան պատերազմի սկզբից մի քանի շաբաթ անց մարտերը դադարեցվեցին ի շնորհիվ հաշտության, որին ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը կոչ էր արել 1948 թվականի մայիսի 29-ին։ Առաջին հրադադարի ընթացքում Բերնադոտը, ելնելով ճակատում առաջացած իրավիճակից, մշակեց իր սեփական ծրագիրը և ներկայացրեց այն 1948 թվականի հունիսի 27-ին։ Ելնելով այն փաստից, որ նա գտնում էր, որ ԳԱ № 181/II բանաձևը թերի է և անիրագործելի, նա առաջարկում էր հետևյալը.
Արաբները և հրեաները շատ վատ վերաբերվեցին Բերնադոտի առաջարկներին։ Այս առաջարկները չէին համապատասխանում կողմերից և ոչ մեկի մակսիմալիստական դիրքորոշմանը և պահանջում էին նրանցից փոխզիջումներ սկզբունքային հարցերում։ Անդրհորդանանի թագավոր Աբդալլահը միակն էր, ում դուր եկավ ծրագիրը։
Հուլիսի 8-ից Իսրայելի և արաբական երկրների միջև պայքարը վերսկսվեց։ Հետագա 10 օրվա ընթացքում Իսրայելը բավական հաջող հարձակումներ իրականացրեց արաբական ուժերի դեմ, որոնք արդեն ստիպված էին անցնել պաշտպանության։ Մասնավորապես, պատերազմի սկզբում կրելով մի քանի պարտություն, Իսրայելը շուտով կարողացավ կանգնեցնել արաբական զորքերի առաջխաղացումը, ապա կատարեց մի շարք էֆեկտիվ գործողություններ, որոնց արդյունքում գրավվեց Պաղեստինի մեծ մասը։ Իսրայելը ոչ միայն կարողացավ պաշտպանել սեփական տարածքը, այլև լրացուցիչ գրավեց 6 700 քառ. կմ տարածք։ Դրանք այն տարածքներն էին, որոնք, համաձայն 1947 թվականի բանաձևի, պետք է մտնեին արաբական պետության կազմի մեջ։
Հիմնականում Իսրայելի հաջողությունը պայմանավորված էր այն աջակցությամբ, որը նա ստանում էր երկու գերհզոր տերություններից՝ ԱՄՆ-ից և ԽՍՀՄ-ից։ Այս երկու պետություններն էլ ընդունել էին Իսրայել պետության գոյությունը 1948 թվականի մայիսի 15-ին։
Այդ ընթացքում, ՄԱԿ-ի Անվտանգության Խորհուրդը 1948 թվականի հունիսի 15-ին ընդունեց մի բանաձև, որտեղ ասվում էր, որ իրադրությունը Պաղեստինում վտանգ է ներկայացնում ամբողջ աշխարհի համար։ Նաև կոչ արեց դադարեցնել կրակը, և որ կրակի չդադարեցումը կարող է դիտվել որպես խաղաղության խախտում, որը, համապատասխան ՄԱԿ-ի սահմանադրության 7-րդ գլխի, կարող է բերել հարկադրական քայլերի գործադրման։
Այս բանաձևի շնորհիվ 1948 թվականի հուլիսի 18-ին սկսվեց երկրորդ զինադադարը, որը, ի տարբերություն առաջինի, չուներ սահմանված ժամկետ։
Սեպտեմբերի 16-ին պաղեստինյան խնդրում ՄԱԿ-ի միջնորդ Բերնադոտը առաջարկեց նոր ծրագիր։ Այս մեկը նախորդի համեմատ ավելի հավասարակշռված էր։ Հավանաբար միջնորդը հաշվի էր առել նախորդ ծրագրի անհաջողության պատճառները։ Իր ծրագրում նա նշում էր, որ Իսրայելը որպես պետություն արդեն կայացած իրողություն էր և որ այժմ Պաղեստինի տարածքում մեկ այլ հրեա-արաբական կառույցի ձևավորումը անհավանական է և դատապարտված է ձախողման։ Հավանաբար միջնորդի առաջին ծրագիրը այնքան վատ տպավորություն էր գործել բոլորի վրա, որ այս անգամ էլ արձագանքը խիստ բացասական էր, չնայած որ ծրագիրը այդքան էլ վատը չէր։ Հատկապես խիստ արձագանքեցին իսրայելցիները, որոնք միջնորդի քայլերը դիտարկում էին որպես իրենց շահերը նվազեցնելու փորձ։ Իսրայելի ղեկավարները, հավանաբար, սահմանափակվեին միայն բողոքի ցույցերով, բայց ձախակողմյան ուժերը հարցը լուծեցին յուրովի։ Սեպտեմբերի 17-ին Բերնադոտը և նրա գործընկերներից մեկը սպանվեցին։ Սպանության կասկածը ընկավ «Լեհի» ընդհատակյա կազմակերպության վրա, և կառավարությունը հրաման արձակեց ձերբակալել նրա անդամներին, որոնք բանտում մնացին մինչև պատերազմի վերջը։ Դրանից հետո, ՄԱԿ-ի միջնորդի դերը ստանձնեց Ռալֆ Բանչը։
Զինադադարը խախտվեց հոկտեմբերի 15-ին։ Ռազմական գործողություններ վերսկսվեցին։ Դա տեղի ունեցավ հետևյալ կերպ։ 1948 թվականի աշնանը Նեգևի մեծ մասը գտնվում էր Եգիպտոսի տիրապետության տակ։ Իսրայելը ծրագրում էր լայնամասշտաբ հարձակում գործել և ետ վերցնել Նեգևը։ Դրա համար հոկտեմբերի 14-ին նա հասավ այն բանին, որ ՄԱԿ-ը թույլ տվեց իսրայելցիներին պատերազմի արդյունքում Նեգևի հրեական բնակչության համար մեքենա ուղարկել՝ լի սննդամթերքով և դեղորայքով։ Ֆալուջիի շրջանում մեքենան պայթեց։ Իսրայելցիները, ՄԱԿ-ի դիտորդներից աննկատելի կերպով մեքենայի մեջ տեղադրել էին պայթուցիկ։ Եգիպտական դիրքերի վրա հարձակման պատրվակն արդեն պատրաստ էր։ Հոկտեմբերի 20-ին եգիպտական բանակը, շուրջ 35 հազար մարդ, շրջափակման մեջ հայտնվեց Ֆալուջիի շրջանում։ Հոկտեմբերի 22-ին կնքվեց նոր համաձայնագիր կրակի դադարեցման վերաբերյալ և եգիպտացիները սկսեցին տարհանել իրենց զորքերը։ Այս ռազմական գործողությունների արդյունքում Իսրայելը գրավեց արաբական պետությանը հատկացված նոր տարածքներ։
Իսրայելը վստահ հաղթանակ տարավ արաբական պետությունների նկատմամբ։ Այդ մասին է վկայում այն, որ 1948-1949 թվականների պատերազմի ավարտին Իսրայելի հսկողության տակ էին անցել արաբական պետությանը հատկացված տարածքների մեծ մասը, ինչպես նաև Երուսաղեմի արևմտյան հատվածը։ Այդպես էլ չստեղծված արաբական պետության մնացած տարածքը անցել էր Անդրհորդանանի և Եգիպտոսի վերահսկողության տակ, մասնավորապես, Եգիպտոսին՝ Ղազայի շրջանը, իսկ Անդրհորդանանին՝ Հորդանան գետի արևմտյան ափը։
Արդյունքում, 1949 թվականի հունվարի 13-ին հունական Հռոդոս կղզում սկսվեցին բանակցություններ Իսրայելի և նրա հետ հակամարտող արաբական պետությունների միջև։ Բանակցություններին մասնակցում էր նաև Բանչը։ 1949 թվականի փետրվարի 24-ին Իսրայելը զինադադար կնքեց Եգիպտոսի, մարտի 23-ին՝ Լիբանանի, հուլիսի 20-ին՝ Սիրիայի հետ։
Հռոդոսի բանակցությունները իրենցից ներկայացնում էին մի յուրօրինակ ձևաչափ։ Այս բանակցությունների ընթացքում ընդունված բոլոր համաձայնագրերը կրում էին ժամանակավոր բնույթ։ Նրանցում սահմանվում էին սահմանազատման գոտիները, որոնք ոչ մի դեպքում չպետք է դիտվեին որպես քաղաքական կամ տարածքային սահմաններ։ Այդուհանդերձ, այդ գոտիները, որոնք ստացել էին «կանաչ գոտիներ» անվանումը, փաստացի դարձան Իսրայելի սահմանները։
Առաջին արաբա-իսրայելական պատերազմը ավարտվեց ժամանակավոր հաշտության համաձայնագրերի կնքմամբ, որոնք բնավ համարժեք չէին խաղաղության պայմանագրերի։ Պաղեստինյան պետություն այդպես էլ չստեղծվեց. նրան հատկացված տարածքի մի մասը՝ Արևմտյան Գալիլեան, Արևմտյան Նեգևը և Երուսաղեմի մի մասը՝ Նոր քաղաքը, լրացուցիչ 6 700 քառ. կմ տարածք անցավ Իսրայելին, այսինքն Պաղեստին պետությանը հատկացված տարածքի մոտ 74 %-ը։ Գազայի շրջանը՝ մոտ 378 քառ. կմ, անցավ Եգիպտոսի վարչական ղեկավարման ներքո, իսկ Արևմտյան ափը և Հին քաղաքը, 5.5 հազար կմ², կցվեցին Անդրհորդանանին։ Անդրադառնալով զոհերին, պետք է նշել, որ պատերազմում ամենամեծ կորուստները կրեցին պաղեստինցի արաբները։ Պատերազմի դաշտում զոհվեցին 16 հազար, վիրավորվեցին 14 հազար մարդ։ Արաբական մյուս երկրները միասին 2500 զոհ տվեցին, իսկ հրեաների կորուստները կազմում էին 6 հազար սպանված։ Այսպիսով, ՄԱԿ-ի 1947 թվականի նոյեմբերի 29-ին № 181/II բանաձևով արաբական Պաղեստին պետության համար հատկացված ամբողջ տարածքը բաժանվեց Իսրայելի, Անդրհորդանանի և Եգիպտոսի միջև։
Իսրայելի համար առաջին արաբա-իսրայելական պատերազմը անկախության համար մղվող պայքար էր, որն ի վերջո ավարտվեց հրեաների հաղթանակով։ Նրանք ոչ միայն կարողացան պահպանել սեփական տարածքը, այլև ընդարձակել այն 22 %-ով՝ ի հաշիվ այդպես էլ չստեղծված Պաղեստին պետության տարածքի։
 |
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Արաբա-իսրայելական պատերազմ (1948-1949) կատեգորիայում։ |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
