Աշխարհականություն (անգլ.՝ secularism) , կյանքի փիլիսոփայություն, աշխարհայացքի տեսակ, որոշակի մտածողություն ու կենսակերպ, պետական հաստատությունների և յուրաքանչյուր կրոնական ուղղության և կառույցի իրարից տարանջատման հայեցակարգ։
Աշխարհականությունը իրատեսական վերաբերմունք ու տեսակետ է այս աշխարհի, դրանում մարդու տեղի ու դերի վերաբերյալ։ Այս գործընթացը արևմտյան քաղաքակրթության մեջ սկիզբ է առել Վերածննդի դարաշրջանից և Ռեֆորմացիայից։ Հասարակական կյանքի տարբեր ոլորտներ ազատագրվում էին եկեղեցու, աստվածաբանության, ու կրոնական գաղափարախոսության վերահսկողությունից և ազդեցությունից։
Այս աշխարհայացքի սկզբնավորման գործում(14-15-րդ դարեր) կարևոր դեր են խաղացել հավատի, կրոնական իդեալների և գիտության, արվեստի մեջ առաջացած հակասությունները, եկեղեցու հետ կապի թուլացումը և կրոնի հանդեպ քննադատական մոտեցման ձևավորումը[1]։ Ժամանակակից աշխարհականությունը իր ակունքներն է առնում անտիկ փիլիսոփաների (Էպիկուր և Մարկոս Ավրելիոս), միջնադարյան մուսուլման մտածողների (Իբն Ռուշդ) և Լուսավորության դարաշրջանի ներկայացուցիչների (Դենի Դիդրո, Վոլտեր, Թոմաս Ջեֆերսոն) աշխատություններից։Մյուս կարևոր հանգամանքը ֆեոդալական հասարակարգի խորտակումն էր և կապիտալիստական հասարակարգի առաջացումն ու սկզբնավորումը։
Այս գործընթացները թուլացրեցին կրոնի և եկեղեցու հիմքերը ու ազդեցության ոլորտները հասարակության մեջ։ Կրոնի մեջ ներթափանցեցին ոչ- կրոնական տարրեր, որոնք ջնջում էին կրոնականի և ոչ- կրոնականի սահմանները։ Աշխարհիկությունը մարդու հայացքը կենտրոնացնում է այս աշխարհի, նրանում իր տեղի և դերի, իր հոգսերի և խնդիրների լուծման վրա։ Աշխարհականության գործընթացը հաճախ անվանում են աշխարհականացում։ Աշխարհակացումը թափանցել է նաև աստվածաբանական մտածողության մեջ։ Կաթոլիկ աստվածաբան Հանս Ուրս ֆոն Վալտասարը նշում է «Կրոնն անհետանում է հասարակական կյանքից, եթե այն դեռ հիշատակվում է, ապա դա չի արվում այնպիսի ձևով, որ այն կարծես թե մի բան է, որից պետք է ամաչել»[2]։ Քրիստոնեության ներթափանցումն իր հերթին ևս աշխարհիկացման մի ձև էր ժամանակին ՝ հեթանոսակամ կրոնից «քրիստոնեական ձևով»[3]։
Իր հիմնադրման օրից քրիստոնեությունը ունեցել է հակասոցիալական և հակաաշխարհիկ բնույթ։ Քրիստոսը տարբեր առիթներով իր աշակերտների հետ զրույցում նշում է իր՝ այս աշխարհից չլինելը, դրան չպատկանելը՝ «որովհետև աշխարհից չեն, ինչպես ես էլ աշխարհից չեմ» (Հովհ․ ԺԷ 14)[4]։ Հենց սկզբնավորման պահից նկատելի էր քրիստոնյաների աշխարհամերժողական միտումը ։ Այս աշխարհն անընդունելի է քրիստոնյաների համար, քանի որ այն մերժեց Հիսուս Քրիստոսին։ Այս աշխարհը դիտվում է չարի և բացասականի մարմնավորում, և որի իշխանը սատանան է։ Այս աշխարհը, սոցիալական բարեկեցությունը մերժվում է հանուն այն աշխարհում հոգու երանության։
ժամանակակից հասարակության մեջ ժողովրդավարությունը աշխարհիկացման մի ձև է։ Դա պայմանավորված է կրոնի ազատությամբ։ Որոշ երկրներում կրոնական համոզմունքները էական դերակատարություն ունեն հասարակակակն շատ բնագավառներում (հատկապես իսլամադավան երկրներում)։
Աշխարհիկ հասարակության ձգտումները կարելի է բնութագրել որպես հասարակություն, որը
- հրաժարվում է իրեն դիտել որպես գերբնական, տիեզերական երևույթների մաս և այդ կերպ մեկնաբանել աշխարհը
- հանդուրժողականություն կրոնական բազմազանության հարցերում և լայն աշխարհայացք
- ամեն հասարակություն ունի որոշակի նպատակներ, ինչը ենթադրում է խնդրի լուծման ներհամաձայնեցված օրենքներ և մեթոդներ, աշխարհիկ հասարակության մեջ սրանք հնարավորինս սահմանափակ են
- խնդիրները լուծվում են ռացիոնալ եղանակով, փաստերի ուսումնասիրման միջոցով
- աշխարհիկ հասարակությունը չունի ընդհանուր սահմանված նպատակներ, խնդիրներ
- չկան հասարակական վարքագծի սահմանված, իդեալական ձևեր
- բոլոր մարդկանց հավասարություն
- հասարակական շերտավորման գաղափարի մերժում[5]
Hans Urs Von Balthasar. The God question and Moder Men, New York:The Seabury pres, 1967, p.75.
Arend Th. van Leeuwen. Christianity in world History, p. 332.
The Idea of a Secular Society, D. L. Munby, London, Oxford University Press, 1963, pp. 14–32.
- Асад Т. Что могла бы представлять собой антропология секуляризма? // Логос. 2011. № 3.
- Mohammad Golam Nabi Mozumder. Interrogating Post-Secularism: Jürgen Habermas, Charles Taylor, and Talal Asad. University of Pittsburgh, 2011.
- Kosmin, Barry A. Contemporary Secularity and Secularism. / Secularism & Secularity: Contemporary International Perspectives. Ed. Barry A. Kosmin and Ariela Keysar. Hartford, CT: Institute for the Study of Secularism in *Society and Culture (ISSSC), 2007.
- Berlinerblau, Jacques (2005) "The Secular Bible: Why Nonbelievers Must Take Religion Seriously" ISBN 0-521-61824-X
- Berlinerblau, Jacques (2012) "How to be Secular: A Call to Arms for Religious Freedom" ISBN 978-0-547-47334-5
- Boyer, Pascal (2002). Religion Explained: The Evolutionary Origins of Religious Thought. ISBN 0-465-00696-5
- Cliteur, Paul (2010). The Secular Outlook: In Defense of Moral and Political Secularism. ISBN 978-1-4443-3521-7
- Dacey, Austin (2008). The Secular Conscience: Why belief belongs in public life. ISBN 978-1-59102-604-4
- Holyoake, G.J. (1898). The Origin and Nature of Secularism. London: Watts & Co., Reprint: ISBN 978-1-174-50035-0
- Jacoby, Susan (2004). Freethinkers: a history of American secularism. New York: Metropolitan Books. ISBN 0-8050-7442-2
- Nash, David (1992). Secularism, Art and Freedom. London: Continuum International. ISBN 0-7185-1417-3 (paperback published by Continuum, 1994: ISBN 0-7185-2084-X)
- Royle, Edward (1974). Victorian Infidels: the origins of the British Secularist Movement, 1791–1866. Manchester: Manchester University Press. ISBN 0-7190-0557-4 Online version
- Royle, Edward (1980). Radicals, Secularists and Republicans: popular freethought in Britain, 1866–1915. Manchester: Manchester University Press. ISBN 0-7190-0783-6
- Asad, Talal (2003). Formations Of The Secular: Christianity, Islam, Modernity. Stanford University Press. ISBN 0-8047-4768-7
- Taylor, Charles (2007). A Secular Age. Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press. ISBN 978-0-674-02676-6
- Adıvar, Halide Edip (1928). The Turkish Ordeal. The Century Club. ISBN 0-8305-0057-X
- Benson, Iain (2004). Considering Secularism in Farrows, Douglas(ed.). Recognizing Religion in a Secular Society McGill-Queens Press. ISBN 0-7735-2812-1
- Berlinerblau, Jacques (2012) "How to be Secular: A Call to Arms for Religious Freedom" ISBN 978-0-547-47334-5
- Blancarte, Roberto (2006). Religion, church, and state in contemporary Mexico. in Randall, Laura (ed.). Changing structure of Mexico: political, social, and economic prospects. [Columbia University Seminar]. 2nd. ed. M.E. *Sharpe. Chapter 23, pp. 424–437. ISBN 978-0-7656-1405-6.
- Cinar, Alev (2006). Modernity, Islam, and Secularism in Turkey: Bodies, Places, and Time. University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-4411-X
- Cliteur, Paul (2010). The Secular Outlook: In Defense of Moral and Political Secularism. ISBN 978-1-4443-3521-7
- Juergensmeyer, Mark (1994). The New cold war?: religious nationalism confronts the secular state. University of California Press. ISBN 0-520-08651-1
- Schmitt, Karl M. (1962). Catholic adjustment to the secular state: the case of Mexico, 1867–1911. Catholic Historical Review, Vol.48 (2), July, pp. 182–204.
- Urban, Greg (2008). The circulation of secularism. International Journal of Politics, Culture and Society, Vol. 21, (1–4), December. pp. 17–37.
