Աղջիկ փախցնել

Աղջիկ փախցնել, հայտնի է նաև հարս փախցնել^[1] կամ ամուսնություն առևանգմամբ, ավանդույթ, երբ տղամարդը առևանգում է^[2] կնոջը, որի հետ ցանկանում է ամուսնանալ։ Աղջիկ փացնելու սովորույթը եղել է աշխարհի տարբեր մասերում և պատմական տարբեր ժամանակաշրջաններում։ Այս սովորույթը այժմ գործում է հիմնականում Կենտրոնական Ասիայում, Կովկասում և Աֆրիկայի որոշ մասերում։

Կին (աջ կողմից առաջինը) և չորս տղամարդ ձիերի վրա, որոնք պատրաստվում են առևանգել նրան։ Ղրղզական տափաստան, 1871-1872 թվականներ։

Շատ երկրներում աղջիկ փախցնելը համարվում է սեռական հանցագործություն, ոչ թե ամուսնության թույլատրելի տարբերակ։ Որոշ դեպքերում այն կարող է դիտարկվել որպես ստիպողաբար ամուսնության և պլանավորված ամուսնության միջև գտնվող երևույթ։ Եզրը նաև օգտագործվում է այն դեպքերի համար, երբ զույգը համաձայնեցված փախչում է և փորձում է ծնողների համաձայնությունը հետո ստանալ։ Սակայն, նույնիսկ եթե սովորույթը արգելված է օրենքով, որոշ շրջաններում իրավապահ մարմինները չեն միջամտում նման դեպքերին։ Աղջիկ փախցնելը հիմնականում տարածված է Կովկասում և Կենտրոնական Ասիայում^[3]։ Աղջիկ փախցնելը երբեմն (բայց ոչ միշտ) մանկական ամուսնության տարբերակ է^[4]։ Այն կարող է ամուսնանալու համար հարսնացուի ընտանիքին գումար տալու սովորության հետևանք լինել (վճարել չկարողանալու կամ չցանկանալու դեպքում)^[5]։

Աղջիկ փախցնելը տարբերվում է ռապտիոյից. առաջինը վերաբերում է մեկ տղամարդու (ընկերների և հարազատների օգնությամբ) կողմից մեկ կնոջ առևանգմանը, իսկ երկրորդը՝ մեծ թվով կանանց առևանգումն է տղամարդկանց խմբի կողմից (հաճախ պատերազմի ժամանակ)։

Որոշ մշակույթներ այժմ պահպանում են սիմվոլիկ աղջիկ փախցնելու ծիսակարգը՝ որպես ավանդական հարսանիքի մաս։ Ըստ որոշ աղբյուրների՝ մեղրամիսը աղջիկ փախցնելու հետևանք է, հիմնված այն սովորույթի վրա, երբ ամուսինը թաքնվում էր կնոջ հետ՝ նրա հարազատների հաշվեհարդարից խուսափելու համար, այն հույսով, որ ամսվա վերջում կինը կհղիանա^[6]։

Բենջամիները Շիլոհից աղջիկ են փախցնում։ 1860 թվականի փորագրություն փայտի վրա, հեղինակ՝ Յուլիս Շնոր ֆոն Կարոլֆելդ։ Գիբայի ճակատամարտից հետո ամուսնության համար բավարար ազատ կանայք չկային։

Պատմություն և պատճառներ

Չնայած աղջիկ փախցնելու դրդապատճառները տարբեր շրջաններում տարբեր են՝ նման ավանդույթ ունեցող մշակույթները սովորաբար հայրիշխանական են և ամուսնությունից դուրս սեռական հարաբերությունների կամ հղիության վերաբերյալ ուժեղ սոցիալական ստիգմաներ ունեն^[7]։

Որոշ դեպքերում զույգերը միանում են աղջկան փախցնելու քողի տակ՝ ծնողներին ներկայացնելով որպես արդեն կատարված և անշրջելի փաստ։ Սակայն հիմնականում նման միջոցի դիմող տղամարդիկ ունենում են սոցիալական ցածր կարգավիճակ՝ աղքատության, հիվանդության, վատ կերպարի կամ հանցագործության պատճառով^[8]։ Նրանք երբեմն անկարող են օրինական միջոցներով ամուսնանալ՝ կնոջ ընտանիքի ակնկալած վճարի պատառով (որոշ մշակույթներում ամուսնության համար փեսան պետք է հարսի ընտանիքին գումար վճարի։ Չշփոթել օժիտի հետ, որը վճարում է հարսի ընտանիքը)^[9]։։

Գյուղատնտեսական և հայրիշխանական հասարակություններում, որտեղ աղջիկ փախցնելը ամենատարածվածն է, երեխաները աշխատում են իրենց ընտանիքների համար։ Ամուսնությունից հետո կինը լքում է հայրական ընտանիքը (աշխարհագրորեն և տնտեսապես)՝ դառնալով ամուսնու ընտանիքի անդամ (տե՛ս հայրատեղային ամուսնություն)։ Այս կորստի պատճառով կանանց ընտանիքները չեն ցանկանում, որ աղջիկները վաղ տարիքում ամուսնանան, և ամուսնության դեպքում տնտեսական փոխհատուցում են պահանջում։ Սա հակասում է տղամարդկանց հետաքրքրություններին, որոնք ցանկանում են վաղ տարիքում ամուսնանալ, քանի որ ամուսնությունը նշանակում է սոցիալական դերի բարձրացում, ինչպես նաև փեսայի ընտանիքի հետաքրքրություններին, որոնք ամուսնության դեպքում տնտեսապես կշահեն^[10]։

Ստիպողական ամուսնության խնդրից բացի՝ աղջիկ փախցնելը կարող է այլ հետևանքներ ունենալ կնոջ և հասարակության վրա։ Օրինակ՝ առևանգվելու վախը որոշ դեպքերում դառնում է կրթական համակարգում աղջիկների ցածր մասնակցության պատճառ^[11]։

Աֆրիկա

Ռուանդա

Աղջիկ փախցնելը տարածված է Ռուանդայում^[12]։ Հաճախ առևանգողը փախցնում է կնոջը տնից կամ հետևում է նրան դրսում և առևանգում։ Հետագայում նա և իր ուղեկիցները կարող են բռնաբարել կնոջը, որպեսզի համոզված լինեն, որ կինը կհամաձայնվի ամուսնանալ^[13]։ Կնոջ ընտանիքը կամ պարտավորված է զգում համաձնություն տալ միությանը^[14] կամ ստիպված է լինում համաձայնվել, երբ պարզվում է, որ կինը հղի է։ Ամուսնությունը հաստատվում է առևանգումից մի քանի օր հետո տեղի ունեցող արարողությամբ։ Նման արարողությունների ժամանակ փեսան ներողություն է խնդրում հարսի ընտանիքից՝ իրենց աղջկան առևանգելու համար^[14] The man may offer a cow, money, or other goods as restitution to his bride's family.^[15]։

Իրավապաշտպանների զեկույցների համաձայն՝ աղջիկ փախցնող տղամարդկանց մեկ երրորդը հետագայում լքում է կնոջը^[14]։ Բացի դա, որոշ տղամարդիկ նախընտրում են հանդիսավոր կերպով չնշել հարսանիքը՝ կնոջը որպես հարճ պահելով^[14]։

Մասնավորապես աղջիկ փախցնելը անօրինական չէ Ռուանդայում, բայց բռնի առևանգումները պատժվում են ինչպես բռնաբարությունը։ Ըստ քրեական արդարադատության պաշտոնյաներից մեկի՝ աղջիկ փախցնելու դեպքերը գործնականում երբեք դատարան չեն հասնում. «Երբ մենք լսում ենք առջանգման մասին, բռնում և ձերբակալում ենք առևանգողներին, երբեմն նաև ամուսնուն։ Բայց մենք պարտավոր ենք նրանց մի քանի օր հետո բաց թողնել»^[14]։

Եգիպտոս

Արձանագրվել են դեպքեր, երբ ղպտի քրիստոնյա կանայք առևանգվել են, որից հետո ստիպողաբար փոխել են կրոնը և ամուսնացել մուսուլման տղամարդու հետ^[16][17]։

Եթովպիա

Աղջիկ փախցնելը տարածված է Եթովպիայում։ Ըստ Եթովպիայում ավանդական սովորույթների ազգային հանձնաժողովի 2003 թվականի հարցման՝ սովորույթի տարածվածությունը մոտ 69 տոկոս է (ամենաբարձրը Հարավային ազգերի, ազգությունների և ժողովուրդների շրջանում՝ 92 տոկոս)^[18][19]։ Տղամարդը ընկերների օգնությամբ կարող է առևանգել աղջկան կամ կնոջը՝ հաճախ փաուստի համար օգտագործելով ձի^[20]։ Որից հետո, առևանգողը թաքցնում է ապագա հարսին և բռնաբարում է նրան մինչև հղիանալը։ Որպես կնոջ երեխայի հայր տղամարդը կորղ է նրան համարել իր կինը^[21]։ Հետագայում, առևանգողը կարող է բանակցել գյուղի ավագների հետ՝ կնոջ ընտանիքին տրվող գումարի միջոցով ամուսնությունը օրինականացնելու համար^[21]։ Ամուսնության նպատակով առևանգվում են 11 և ավելի բարձր տարիքի աղջիկներ^[22]։ Չնայած Եթովպիան քրեականացրել է նման առևանգումները և բարձրացրել է ամուսնության նվազագույն տարիքը մինչև 18-ի (2014 թվականին), այս օրենքը ամբողջությամբ չի իրականացվել^[23]։ 2016 թվականի ՅՈՒՆԻՍԵՖ-ի ուսումնասիրությունների համաձայն (ըստ 2010-2013 թվականների տվյալների)՝ բարձր ռիսկային շրջաններում ամուսնությունների 10-13 տոկոսը կապված է առևանգման հետ իսկ ցածր ռիսկային շրջաններում՝ 1.4-2.4 տոկոս^[24]։

Ստիպողական ամուսնության հարսը կարող է տառապել ստիպողական սեռական գործողությունների և վաղ հղիության հետևանքով առաջացած հոգեբանական և ֆիզիկական խնդիրներից, ինչպես նաև վաղ ավարտել կրթությունը^[25]։

Քենիա

ԱՄՆ Պետական դեպարտամենտի զեկույցի համաձայն՝ Քենիայում երեխաները և դեռահաս աղջիկները (10 և ավելի բարձր տարիքի) երբեմն ամուսնանում են երկու տասնամյակ մեծ տղամարդկանց հետ^[26]։

Աղջիկ փախցնելու միջոցով ամուսնությունը եղել և որոշ առումով շարունակում է մնալ սովորական իրողություն կիսի էթնիկ խմբի համար։ Ըստ իրենց սովորույթի՝ տղամարդը առևանգում և բռնաբարում է կնոջը՝ հղիացնելու նպատակով։ Կինը այնուհետև ստպված է լինում ամուսնանալ առևանգողի հետ։ Չնայած նման ամուսնությունները ամենատարածվածն էին 19-րդ դարի վերջից մինչև 1960-ականները, այժմ նույնպես լինում են աղջիկ փախցնելու դեպքեր^[27]։

Քենիայի Թուրկանա ցեղի մոտ նույնպես ընդունված է աղջիկ փախցնելը։ Այս մշակույթում աղջիկ փախցնելը (akomari) տեղի է ունենում նախքան ամուսնության վերաբերյալ կնոջ ընտանիքի հետ որևէ համաձայնության գալու փորձ անելը։ Ըստ հետազոտողներից մեկի՝ հաջող առևանգումը համայնքում բարձրացնում է տղամարդու հեղինակությունը և թույլ է տալիս նրան կնոջ ընտանիքին ավելի փոքր գումար վճարել։ Եթե առևանգումը հաջող չի ստացվում, տղամարդը պարտավոր է կնոջ ընտանիքին վճարել գումար, հավելյալ նվերներ և վճարումներ, ինչպես նաև ամուսնանալ կնոջ հետ (akota)^[28]։

Հարավային Աֆրիկա

Նգունիերեն խոսող ցեղերի մոտ աղջիկ փաղցնելու սովորույթը հայտնի է ukuthwalwa կամ thwala անվամբ։ Բասոտոները այն անվանում են Tjhobediso։ Զուլուսների մոտ աղջիկ փախցնելը համարվում էր սիրահարված զույգերի համար ամուսնության ընդունելի տարբերակ, երբ իրենց ընտանիքները դեմ էին ամուսնությանը^[29]։

Կենտրոնական Ասիա

Կենտրոնական Ասիայի քաղաքական քարտեզ

Կենտրոնական Ասիայում աղջիկ փախցնելու սովորույթ կա Ղրղզստանում^[30], Ղազախստանում^[31], Թուրքմենստանում^[32] և Կարակալպակստանում (ինքնավար շրջան Ուզբեկստանում)^[33]։ Թեև շրջանում ավանդույթի ծագման հարցը վիճելի է^[34], Կենտրոնական Ասիայի որոշ երկրներում չհամաձայնեցված աղջիկ փախցնելու դեպքերի քանակը աճեց քաղաքական և տնտեսական փոփոխությունների հետ միասին^[35]։

Ղրղզստան

Հիմնական հոդված՝ Ալա կաչու

Չնայած անօրինական լինելուն^[36], շատ գյուղական բնակավայրերում աղջիկ փախցնելը (հայտնի է նաև ալա կաչու անվամբ) այն ամուսնության ընդունելի և տարածված միջոց է^[37]։ Ըստ 2015 թվականին արված հարցման՝ ամուսնացած կանանց 14 տոկոսը խոստովանել է, որ առևանգվել է, որոնցից երկու երրորդը եղել է համաձայնեցված. կինը և տղամարդը ճանաչել են իրար և պայմանավորվել են առևանգման մասին նախօրոք։ Սա նշանակում է, որ Ղրղզստանում ընտանիքների 5 տոկոսը ստեղծվել է անհամաձայնեցված աղջիկ փախցնելու արդյունքում^[38]։

Մեկ այլ աղբյուրի համաձայն՝ Ղրղզստանի ամուսնությունների գրեթե կեսը եղել են աղջիկ փախցնելու արդյունքում, որոնցից երկու երրորդը համաձայնեցված չեն եղել^[39]։ Ոչ պետական կազմակերպությունների հետազոտությունները առևանգմամբ ամուսնությունների վերաբերյալ տալիս են տարբեր թվեր՝ 40%-ից^[40] մինչև 68-75%^[41]։

Ղրղզստանում տարեկան մոտ 12,000 աղջիկ փախցնելու դեպքերից մոտ 2,000-ի դեպքում կինը նշել է, որ իրեն բռնաբարել են^[42]։ Բռնաբարության հիմնական նպատակը կնոջ վրա հոգեբանական ճնշում գործադրելն է, քանի որ եթե դրանից հետո նա չնդունի առևանգողին, ամուսնության համար պիտանի չի համարվի հասարակության կողմից։

Չնայած ավանդույթը անօրինական է Ղրղզստանում, աղջիկ փախցնողները հազվադեպ են հետապնդվում։ Օրենքը կիրառելու դժվարությունները մասմամբ պայմանավորված են նրանով, որ Ղրղզստանի գյուղերից շատերը դե ֆակտո կառավարում է ավագները և ակսակալները՝ ըստ ավանդական նորմերի, հեռու պետական իրավական համակարգից^[43]։ Շատ դեպքերում ակսակալները հրավիրվում են առևանգված աղջկա հարսանիքին և խրախուսում են հարսի ընտանիքին ընդունել ամուսնությունը^[44]։

Ղազախստան

Ղազախստանում աղջիկ փախցնելու (alyp qashu) համար օգատգործում են երկու եզր՝ kelisimsiz alyp qashu (փախցնել առանց համաձայնության) և kelissimmen alyp qashu (փախցնել համաձայնությամբ)^[45]։ Առևանգողների դրդապատճառը կարող է լինել հարսնացուի գնից խուսափելը, հարսանիքի արարողության ծախսից խուսափելը, կնոջ համաձայնությունը չստանալու վախը կամ վախը, որ կնոջը այլ տղամարդ կփախցնի^[46][47]։ Աղջկան տղայի տուն հասցնելուց հետո, տղայի կին հարազատներից մեկը նրան առաջարկում է գլխաշոր (oramal), որը հարսի համաձայնության խորհրդանիշ է։ Համաձայնեցված փախուստի դեպքում կինը քիչ երկմտանքից հետո համաձայնվում է կրել գլխաշորը, բայց չհամաձայնեցված առևանգման դեպքում նա կարող է օրեր շարունակ դիմադրել^[48]։ Հետո, առևանգողի հարազատները խնդրում են հարսին նամակ գրել իր ընտանիքին՝ ասելով, որ նա իր համաձայնությամբ է գնացել։ Ինչպես գլխաշոր կրելը, այս դեպքում նույնպես կինը կարող է համառորեն հրաժարվել^[49]։ Հետագայում, փեսայի ընտանիքը պաշտոնապես ներողություն է խնդրում հարսի ընտանիքից, որը ներառում է նամակ և փեսայի տան անդամներից կազմված պատվիրակություն։ Այս ժամանակ փեսայի ընտանիքը կարող է փոքր գումար առաջարկել՝ հարսնացուի գինը փոխհատուցելու համար։ Այս պատվիրակություններին կարող ընդունել ինչպես ջերմորեն, այնպես էլ բարկությամբ և բռնությամբ^[50]։ Ներողության պատվիրակությունից հետո հարսի ընտանիքը ուղարկում է «հետապնդողների» (qughysnshy) պատվիրակություն՝ աղջկան հետ բերելու կամ ամուսնությանը համաձայնություն տալու համար^[51]։

Ըստ 2018 թվականին արված հարցման՝ ամուսնացած կանանց 4 տոկոսը խոստովանել է, որ առևանգվել է, որոնցից երկու երրորդը եղել է համաձայնեցված. կինը և տղամարդը ճանաչել են իրար և պայմանավորվել են առևանգման մասին նախօրոք։ Սա նշանակում է, որ Ղազախստանում ընտանիքների 1-1.5 տոկոսը ստեղծվել է անհամաձայնեցված աղջիկ փախցնելու արդյունքում^[52]։

Ուզբեկստան

Ուսբեկստանի քարտեզ, Կարակալպակստանը ներկված է կարմիր գույնով։

Ուսբեկստանի Կարակալպակստան ինքնավար շրջանի ամուսնությունների մոտ մեկ հինգերորդը աղջիկ փախցնելու միջոցով է եղել^[53]։ Շրջանի ակտիվիստ խմբերը սա կապում են տնտեսական անկայունության հետ։ Հարսանիքները կարող են փեսայի համար չափից դուրս թանկարժեք լինել, մինչդեռ աղջիկ փախցնելու դեպքում նրանք խուսափում են և՛ հարսանիքի ծախսերից, և՛ հարսնացուի գնից^[54]։ Ըստ այլ հետազոտողների՝ վատ կրթություն ունեցող, ալկոհոլից կամ թմրանյութերից կախվածություն ունեցող տղամարդիկ ավելի հակված են աղջիկ փախցնելուն^[55][56]։

Կովկաս

Կովկասի էթնո-լեզվական կազմը

Քրդերի արշավանք

Աղջիկ փախցնելը տարազված երևույթ է Կովկասի երկրներում և շրջաններում՝ Վրաստանում^[57], Դաղստանում, Չեչնիայում և Ինգուշիայում^[58]։ Աղջիկ փախցնելու կովկասյան տարբերակում աղջկա ընտանիքը կարող է համոզել աղջկան մնալ առևանգողի տանը^[59]։

Դաղստան, Չեչնիա և Ինգուշիա

Խորհրդային Միության փլուզումից հետո Ռուսաստանի Դաղստան, Չեչնիա և Ինգուշիա շրջաններում աճել է աղջիկ փախցնելու դեպքերի քանակը^[60]։ Տղամարդու տանը մեկ գիշեր մնալու սոցիալական խարանը կարող է բավարար պատճառ դառնալ, որպեսզի կնոջը ստիպեն ամուսնանալ առևանգողի հետ^[61]։ Ըստ Ռուսական օրենքի՝ առևանգողը կարող է դատապարտվել 8-10 տարվա ազատազրկման, եթե հրաժարվի բաց թողնել կնոջը, բայց նա չի հետապնդվի, եթե բաց թողնի զոհին կամ ամուսնանա նրա հետ՝ աղջկա համաձայնության դեպքում^[62]։ Չեչնիայում աղջիկ փախցողները կարող են ստանալ մինչև 1 միլիոն ռուբլի տուգանք^[61]։ Սակայն, իշխանությունները սովորաբար խոսափում են նման դեպքերին միջամտելուց^[63]։

Ադրբեջան

Ադրբեջանում տարածված է և՛ չհամաձայնեցված (qız qaçırmaq), և համաձայնեցված (qoşulub qaçmaq) աղջիկ փախցնելու սովորույթը^[64]։ Անկախ նրանից՝ բռնաբարություն է տեղի ունենում, թե ոչ, կնոջ հարազատները նրան հիմնականում անմաքուր են համարում, հետևաբար՝ ստիպում են ամուսնանալ առևանգողի հետ^[65]։ 2015 թվականին Ադրբեջանում քրեականացվել է աղջիկ փախցնելը, բայց սովորույթը շարունակում է կանանց խոցելի սոցիալական իրավիճակի մեջ դնել^[66]։ Առևանգված աղջիկները երբեմն դառնում են առևանգողի ընտանիքի ստրուկ^[67]։

Վրաստան

Վրաստանում աղջիկ փախցնելու սովորույթը տարածված է երկրի հարավային մասում^[68]։ Ըստ ոչ առավարական կազմակերպությունների՝ տարեկան առևանգվում և ստիպողաբար ամուսնանում են հարյուրավոր աղջիկներ^[69]։ Առևանգումներին երբեմն հաջորդում է բռնաբարություն և կարող է խարան լինել կնոջ վրա, քանի որ ենթադրվում է, որ նա սեռական հարաբերություններ է ունեցել առևանգողի հետ^[70]։ Զոհի հարզատները կարող են խայտառակություն համարել, եթե աղջիկը առևանգումից հետո վերադառնա տուն^[71]։ Այլ դեպքերում առևանգումը համաձայնեցված է^[72]։ Ըստ Human Rights Watch-ի զեկույցի՝ դատախազները հաճախ հրաժարվում են առևանգողների դեմ մեղադրանք առաջադրել^[73]։ Համապատասխան օրենքի կիրառումը կարող է խնդիր լինել նաև այն պատճառով, որ աղջիկ փախցնելու դեպքերը չեն հրապարակվում՝ զոհի և իր ընտանիքի ահաբեկման պատճառով^[74]։

Գրականություն

Գրքեր

• Adekunle, Julius. Culture and Customs of Rwanda, Greenwood Publishing Group (2007).
• Kovalesky, Maxime. Modern Customs and Ancient Laws of Russia, London: David, Nutt & Strand (1891).
• Pamporov, Alexey. Romani everyday life in Bulgaria, Sofia: IMIR (2006). (in Bulgarian)

Հոդվածներ

• Ayres, Barbara "Bride Theft and Raiding for Wives in Cross-Cultural Perspective", Anthropological Quarterly, Vol. 47, No. 3, Kidnapping and Elopement as Alternative Systems of Marriage (Special Issue) (July 1974), p. 245
• Barnes, R. H. "Marriage by Capture." The Journal of the Royal Anthropological Institute, Vol. 5, No. 1. (March 1999), pp. 57–73.
• Bates, Daniel G. "Normative and Alternative Systems of Marriage among the Yörük of Southeastern Turkey." Anthropological Quarterly, 47:3 (Jul. 1974), pp. 270–287.
• Evans-Grubbs, Judith. "Abduction Marriage in Antiquity: A Law of Constantine (CTh IX. 24. I) and Its Social Context" The Journal of Roman Studies, Vol. 79, 1989, pp. 59–83.
• Handrahan, Lori. 2004. "Hunting for Women: Bride-Kidnapping in Kyrgyzstan." International Feminist Journal of Politics, 6:2 (June), 207–233.
• Herzfeld, Michael "Gender Pragmatics: Agency, Speech, and Bride Theft in a Cretan Mountain Village." Anthropology 1985, Vol. IX: 25–44.
• Kleinbach, Russ and Salimjanova, Lilly (2007). "Kyz ala kachuu and adat: non-consensual bride kidnapping and tradition in Kyrgyzstan", Central Asian Survey, 26:2, 217 — 233.
• Kleinbach, Russell. "Frequency of non-consensual bride kidnapping in the Kyrgyz Republic." International Journal of Central Asian Studies. Vol 8, No 1, 2003, pp. 108–128.
• Kleinbach, Russell, Mehrigiul Ablezova and Medina Aitieva. "Kidnapping for marriage (ala kachuu) in a Kyrgyz village." Central Asian Survey. (June 2005) 24(2), 191–202. available in .
• Kowalewsky, M. "Marriage among the Early Slavs", Folklore, Vol. 1, No. 4 (Dec. 1890), pp. 463–480.
• Light, Nathan and Damira Imanalieva. "Performing Ala Kachuu: Marriage Strategies in the Kyrgyz Republic".
• McLaren, Anne E., "Marriage by Abduction in Twentieth Century China", Modern Asian Studies 35(4) (Oct. 2001), pp. 953–984.
• Pamporov, Alexey "Sold like a donkey? Bride-price among the Bulgarian Roma" Journal of the Royal Anthropological Institute (N.S.) 13, 471–476 (2007)
• Rimonte, Nilda "A Question of Culture: Cultural Approval of Violence against Women in the Pacific-Asian Community and the Cultural Defense'", Stanford Law Review, Vol. 43, No. 6 (Jul. 1991), pp. 1311–1326.
• Stross, Brian. "Tzeltal Marriage by Capture." Anthropological Quarterly. 47:3 (July 1974), pp. 328–346.
• Werner, Cynthia, "Women, marriage, and the nation-state: the rise of nonconsensual bride kidnapping in post-Soviet Kazakhstan", in The Transformation of Central Asia. Pauline Jones Luong, ed. Ithaca, New York: Cornell University Press, 2004, pp. 59–89.
• Yang, Jennifer Ann. "Marriage By Capture in the Hmong Culture: The Legal Issue of Cultural Rights Versus Women's Rights", Law and Society Review at UCSB, Vol. 3, pp. 38–49 (2004).

Զեկույցներ

• Amnesty International, Georgia—Thousands Suffering in Silence: Violence Against Women in the Family Արխիվացված 2015-01-04 Wayback Machine, AI Index: EUR 56/009/2006, September 2006 (last accessed 18 Aug 2011).
• Georgian Young Lawyers' Association & OMCT, Violence Against Women in Georgia: Report submitted on the occasion of the 36th session of the UN Committee on the Elimination of Discrimination Against Women, August 2006 (last accessed 18 Aug 2011).
• Human Rights Watch, Reconciled to Violence: State Failure to Stop Domestic Abuse and Abduction of Women in Kyrgyzstan Արխիվացված 2013-07-31 Wayback Machine, Vol. 8, No. 9, September 2006 (last accessed 28 Jan 2009).
• Ireland: Refugee Documentation Centre, "Georgia: Bride-kidnapping in Georgia", 8 June 2009 (last accessed 18 Aug 2011).
• Pusurmankulova, Burulai, "Bride Kidnapping. Benign Custom Or Savage Tradition?", Freedom House, 14 June 2004 (last accessed 18 Aug 2011).
• U.S. Department of State, Rwanda: Country Reports on Human Rights Practices – 2007, 11 March 2008 (last accessed 28 Jan 2009).
• OSCE, Building the Capacity of Roma Communities to Prevent Trafficking in Human Beings, 12 June 2007, (last accessed 9 Mar 2012).

Լրատվական հոդվածներ և ռադիոհաղորդումներ

• Aminova, Alena, "Uzbekistan: No Love Lost in Karakalpak Bride Thefts" Արխիվացված 2016-03-03 Wayback Machine, Institute of War and Peace Reporting, 14 June 2004
• Armstrong, Jane, "Rage or Romance?" Արխիվացված 2016-01-12 Wayback Machine, Globe and Mail (Canada), 26 April 2008
• BBC, "Ethiopia: Revenge of the Abducted Bride", 18 June 1999
• Brooks, Courtney & Amina Umarova, "Despite Official Measures, Bride Kidnapping Endemic in Chechnya", Radio Free Europe, 21 October 2010
• Kokhodze, Gulo & Tamuna Uchidze, "Bride Theft Rampant in Southern Georgia", Institute of War and Peace Reporting, 15 June 2006
• Najibullah, Farangis, "Bride Kidnapping: A Tradition or a Crime?", Radio Free Europe, 21 May 2011
• Isayev, Ruslan, "In Chechnya, Attempts to Eradicate Bride Abduction", Prague Watchdog, 16 Nov 2007
• Kiryashova, Sabina, "Azeri Bride Kidnappers Risk Heavy Sentences", Institute of War and Peace Reporting, 17 November 2005
• McDonald, Henry, "Gardai Hunt Gang Accused of Seizing Roma Child Bride", The Guardian, UK, 3 September 2007
• NPR Weekend Edition Sunday, "Kidnapping Custom Makes a Comeback in Georgia", 14 May 2006
• Rakhimdinova, Aijan, "Kyrgyz Bride Price Controversy", Institute of War and Peace Reporting, 22 Dec 2005
• Rodriguez, Alex, "Kidnapping a Bride Practice Embraced in Kyrgyzstan", Augusta Chronicle, 24 July 2005
• Ruremesha, Jean, "RIGHTS-RWANDA: Marriage by Abduction Worries Women's Groups", Inter Press Service, 7 Oct 2003
• Smith, Craig S., "Abduction, Often Violent, a Kyrgyz Wedding Rite", NY Times, 30 April 2005

Ատենախոսություններ և գիտական աշխատություններ

• Moua, Teng, "The Hmong Culture: Kinship, Marriage & Family Systems", University of Wisconsin–Stout (May 2003)
• Pamporov, Alexey, Roma/Gypsy Population in Bulgaria as a Challenge to Policy Relevance (2006)

Ծանոթագրություններ

1. «'Bridenapping': a growing hidden crime». The Independent (անգլերեն). 2011 թ․ հոկտեմբերի 9. Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.
2. «Captured Hearts». www.nationalgeographic.org. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.
3. «Police swoop on fake 'bride kidnapping'» (բրիտանական անգլերեն). 2016 թ․ սեպտեմբերի 2. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.
4. «One in five girls and women kidnapped for marriage in Kyrgyzstan:...». Reuters (անգլերեն). 2017 թ․ օգոստոսի 1. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.
5. Smith, Craig S. (2005 թ․ ապրիլի 30). «Abduction, Often Violent, a Kyrgyz Wedding Rite». The New York Times (ամերիկյան անգլերեն). ISSN 0362-4331. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.
6. See, e.g., William Shepard Walsh, Curiosities of Popular Customs and of Rites, Ceremonies, Observances, and Miscellaneous Antiquities, (J.B. Lippincott Co., 1897), p. 654; John Lubbock, The Origin of Civilisation and the Primitive Condition of Man: Mental and Social Condition of Savages, (Appleton, 1882), p. 122. Curtis Pesmen & Setiawan Djody, Your First Year of Marriage (Simon and Schuster, 1995) p. 37. Compare with Edward Westermarck, The History of Human Marriage (Allerton Book Co., 1922), p. 277 (refuting the link between honeymoon and marriage by capture).
7. See Brian Stross, "Tzeltal Marriage by Capture", Anthropological Quarterly, Vol. 47, No. 3, Kidnapping and Elopement as Alternative Systems of Marriage (Special Issue) (Jul. 1974), pp. 328–346 (describing Tzeltal culture as patriarchal with a few opportunities for "pre-marital cross-sex interaction")[hereinafter Stross, Tzeltal Marriage by Capture]; Sabina Kiryashova, "Azeri Bride Kidnappers Risk Heavy Sentences", Institute of War and Peace Reporting, 17 November 2005 (discussing the shame brought on Azeri kidnap victims who spend a night outside of the house); Gulo Kokhodze & Tamuna Uchidze, "Bride Theft Rampant in Southern Georgia", (discussing the Georgian case, where "great social stigma attaches to the suspicion of lost virginity."). Compare with Ayres, Barbara (1974). «Bride Theft and Raiding for Wives in Cross-Cultural Perspective». Anthropological Quarterly. 47 (3): 238–252. doi:10.2307/3316978. JSTOR 3316978. «There is no relationship between bride theft and status distinctions, bride price, or attitudes toward premarital virginity. The absence of strong associations in these areas suggests the need for a new hypothesis.»
8. See Stross, Tzeltal Marriage by Capture (Tzeltal culture); Scott, George (1986). The Migrants Without Mountains: The Sociocultural Adjustment Among the Lao Hmong Refugees In San Diego (PhD). University of California, San Diego. էջեր 82–85. OCLC 34162755. (Hmong culture); Alex Rodriguez, Kidnapping a Bride Practice Embraced in Kyrgyzstan, Augusta Chronicle, 24 July 2005 (Kyrgyz culture);
9. See Stross, Tzeltal Marriage by Capture, pp. 342–343; Smith, Craig S. (2005 թ․ ապրիլի 30). «Abduction, Often Violent, a Kyrgyz Wedding Rite». Նյու Յորք Թայմս.
10. Human Rights Watch, Reconciled to Violence: State Failure to Stop Domestic Abuse and Abduction of Women in Kazakhstan, Vol. 8, No. 9, September 2006, p. 117 ("Families in Kyrgyzstan generally exploit the labor of new brides as a way of adding to the resources and productivity of the household with little cost to the family.Families in Kyrgyzstan generally exploit the labor of new brides as a way of adding to the resources and productivity of the household with little cost to the family."); Sabina Kiryashova, "Azeri Bride Kidnappers Risk Heavy Sentences", Institute of War and Peace Reporting, 17 Nov 2005, ("Even more sinister are reports of kidnapped brides being taken abroad or used as slaves at home. "There have been cases when girls were abducted and used as housekeepers", said Saida Gojamanli from the Human Rights and Legislation Protection Bureau.")
11. Save the Children, Learning from Children, Families and Communities to Increase Girls' Participation in Primary School Արխիվացված 17 Դեկտեմբեր 2008 Wayback Machine
12. Julius Adekunle, Culture and Customs of Rwanda, Published by Greenwood Publishing Group, 2007, p. 106
13. Tom Streissguth, Rwanda in Pictures, p. 39; Jean Ruremesha, RIGHTS-RWANDA: Marriage by Abduction Worries Women's Groups Արխիվացված 25 Մայիս 2011 Wayback Machine, Inter Press Service, 7 October 2003.
14. Ruremesha, RIGHTS-RWANDA: Marriage by Abduction Worries Women's Groups Արխիվացված 2011-05-25 Wayback Machine.
15. Streissguth, p. 39.
16. Abrams, Joseph (2010 թ․ ապրիլի 21). «House Members Press White House to Confront Egypt on Forced Marriages». foxnews.com. Արխիվացված օրիգինալից 2010 թ․ նոյեմբերի 23-ին. Վերցված է 2010 թ․ նոյեմբերի 8-ին.
17. «Christian minority under pressure in Egypt». BBC News. 2010 թ․ դեկտեմբերի 17. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մարտի 22-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունվարի 1-ին.
18. «UNICEF supports fight to end marriage by abduction in Ethiopia». reliefweb.int. 2004 թ․ նոյեմբերի 9. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 29-ին.
19. «ETHIOPIA: Surviving forced marriage». IRIN. Վերցված է 2015 թ․ մարտի 20-ին.
20. BBC, "Ethiopia: Revenge of the Abducted Bride", 18 June 1999.
21. BBC, "Ethiopia: Revenge of the Abducted Bride"
22. UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, ETHIOPIA: Surviving forced marriage
23. UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, ETHIOPIA: Surviving forced marriage; State Department Human Rights Report – Ethiopia
24. «Child marriage in Ethiopia» (PDF). UNICEF.org. 2016 թ․ մարտ. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2017 թ․ նոյեմբերի 7-ին. Վերցված է 2017 թ․ նոյեմբերի 6-ին.
25. UN Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, ETHIOPIA: Surviving forced marriage
26. United States State Department, Kenya: Country Reports on Human Rights Practices – 2007, 11 March 2008
27. Immigration and Refugee Board of Canada, "Kenya: Information on Kisii marriage customs and whether women are, at times, abducted and coerced into marriage",
28. Emley, E. D. (1927). «The Turkana of Kolosia District». Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. 57: 157–201. doi:10.2307/2843681. JSTOR 2843681.
29. Dixon, Robyn (2012 թ․ հուլիսի 12). «Bride Abductions 'a distortion' of South Africa's Culture». Los Angeles Times.
30. Human Rights Watch, Reconciled to Violence
31. Werner, Cynthia, "Women, marriage, and the nation-state: the rise of nonconsensual bride kidnapping in post-Soviet Kazakhstan Արխիվացված 6 Մարտ 2016 Wayback Machine", in The Transformation of Central Asia. Pauline Jones Luong, ed. Ithaca, New York: Cornell University Press, 2004, pp. 59–89
32. United Nations Population Fund, "Bride Kidnapping Fact Sheet"
33. "Uzbekistan: No love lost in Karakalpak bride thefts" Արխիվացված 14 Հունվար 2009 Wayback Machine,
34. See Kleinbach, Russ; Salimjanova, Lilly (2007). «Kyz ala kachuu and adat: Non-consensual bride kidnapping and tradition in Kyrgyzstan». Central Asian Survey. 26 (2): 217–233. doi:10.1080/02634930701517466; Handrahan, Lori (2004). «Hunting for Women». International Feminist Journal of Politics. 6 (2): 207–233. doi:10.1080/1461674042000211308.
35. See Handrahan, p. 208 (Kyrgyzstan); Kleinbach & Salimjanova, p. 218 (Kyrgyzstan); Werner, pp. 82–84.
36. Bride kidnapping is criminalized in Article 155 of the Criminal code. See Kleinbach, Russ; Salimjanova, Lilly (2007). «Kyz ala kachuu and adat: Non-consensual bride kidnapping and tradition in Kyrgyzstan». Central Asian Survey. 26 (2): 217–233. doi:10.1080/02634930701517466.
37. United States State Department, Kyrgyz Republic: Country Reports on Human Rights Practices – 2007, 11 March 2008
38. «Information and data from Kyrgyzstan – International Crime Victims Survey (ICVS)» (ամերիկյան անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 4-ին. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.
39. Kleinbach, Russ; Salimjanova, Lilly (2007). «Kyz ala kachuu and adat: Non-consensual bride kidnapping and tradition in Kyrgyzstan». Central Asian Survey. 26 (2): 217–233. doi:10.1080/02634930701517466.
40. Noriko Hayashi/Panos (2013 թ․ նոյեմբերի 12). «Grab and Run: Kyrgyzstan's Bride Kidnappings». Newsweek.
41. Farangis Najibullah, Bride Kidnapping: A Tradition or a Crime?, Radio Free Europe (21 May 2011)
42. «Footage of 'bride kidnappings' makes for truly disturbing viewing». NewsComAu. 2017 թ․ նոյեմբերի 17. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.
43. See Beyer, Judith (2006). «Kyrgyz Aksakal Courts: Pluralistic Accounts of History». Journal of Legal Pluralism and Unofficial Law. 38 (53–54): 141–176. CiteSeerX 10.1.1.526.170. doi:10.1080/07329113.2006.10756601; Handrahan, pp. 212–213.
44. Human Rights Watch, Reconciled to Violence, p. 106
45. Werner, Cynthia (2004). «The Rise of Nonconsensual Bride Kidnapping in Post-Soviet Kazakhstan». In Luong, Pauline Jones (ed.). The Transformation of Central Asia: States and Societies from Soviet Rule to Independence. Cornell University Press. էջ 70. ISBN 978-0-8014-4151-6.
46. Werner, pp. 71–72.
47. Werner, pp. 72–73.
48. Werner, pp. 73–74.
49. Werner, pp. 74–75.
50. Werner, pp. 75–76.
51. Werner, p. 76.
52. Van Dijk, J.J.M., Van Kesteren, J.N., Trochev, A. & Slade, G. (2018 final draft) Criminal Victimization in Kazakhstan in an international perspective; new findings from the International Crime Victims Survey. NI-CO, Astana, Belfast. https://sites.google.com/view/icvs-crime/homepage/recentadditions/kazakhstan Արխիվացված 2020-10-03 Wayback Machine
53. Alena Aminova, "Uzbekistan: No Love Lost in Karakalpak Bride Thefts" Արխիվացված 2016-03-03 Wayback Machine, Institute of War and Peace Reporting, 14 June 2004
54. See Aminova; Jamila Sujud and Rashid Musayev, "Bride Kidnapping Returns in Central Asia, Central Asia Online, 18 January 2010
55. Jamila Sujud and Rashid Musayev, "Bride Kidnapping Returns in Central Asia", Central Asia Online, 18 January 2010
56. Alena Aminova, "Only a Few Are Aware That Bride Kidnapping is A Criminal Offense" Արխիվացված 6 Մարտ 2009 Wayback Machine, CaucAsia: Traditions and Gender (international coalition of gender journalists), vol. 5 (2005)
57. NPR Weekend Edition Sunday, "Kidnapping Custom Makes a Comeback in Georgia", 14 May 2006,
58. "Bride kidnapping tradition on the rise in North Caucasus"
59. See Sabina Kiryashova, "Azeri Bride Kidnappers Risk Heavy Sentences", p; Gulo Kokhodze & Tamuna Uchidze, "Bride Theft Rampant in Southern Georgia"
60. "Dagestan Reports Sudden Surge in Bride-Snatching" Արխիվացված 26 Հոկտեմբեր 2007 Wayback Machine; Courtney Brooks, Amina Umarova, "Despite Official Measures, Bride Kidnapping Endemic in Chechnya", Radio Free Europe, 21 October 2010
61. Courtney Brooks, Amina Umarova, "Despite Official Measures, Bride Kidnapping Endemic in Chechnya", Radio Free Europe, 21 October 2010
62. Ruslan Isayev, "In Chechnya, Attempts to Eradicate Bride Abduction", Prague Watchdog, 16 November 2007.
63. Jane Armstrong, "Rage or Romance?" Արխիվացված 2016-01-12 Wayback Machine, Globe and Mail (Canada), 26 April 2008,
64. Farideh Heyat, Azeri Women in Transition: Women in Soviet and Post-Soviet Azerbaijan (Routledge 2002), p. 63.
65. Azeri Bride Kidnappers Risk Heavy Sentences
66. U.S. State Department, Country Reports on Human Rights Practices – 2006, Azerbaijan
67. Sabina Kiryashova, "Azeri Bride Kidnappers Risk Heavy Sentences" Արխիվացված 2014-10-19 Wayback Machine
68. U.S. Department of State, 2010 Human Rights Report: Georgia; Gulo Kokhodze & Tamuna Uchidze, Bride Theft Rampant in Southern Georgia, Institute of War and Peace Reporting, 15 June 2006
69. Gulo Kokhodze & Tamuna Uchidze, Bride Theft Rampant in Southern Georgia, Institute of War and Peace Reporting, 15 June 2006; Ireland: Refugee Documentation Centre, "Georgia: Bride-kidnapping in Georgia", 8 June 2009
70. Violence Against Women in Georgia, «Archived Document» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2008 թ․ հոկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2008 թ․ սեպտեմբերի 24-ին.; Ireland: Refugee Documentation Centre, "Georgia: Bride-kidnapping in Georgia", 8 June 2009)
71. «Institute for War and Peace Reporting». Institute for War and Peace Reporting (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.
72. U.S. Department of State, 2010 Human Rights Report: Georgia
73. «Human Rights Watch World Report 2002: Europe & Central Asia: Georgia». www.hrw.org. Վերցված է 2019 թ․ հուլիսի 25-ին.
74. United States State Department, Country Reports on Human Rights Practices: Georgia; Amnesty Int’l, "Georgia—Thousands Suffering in Silence: Violence Against Women in the Family", AI Index: EUR 56/009/2006, September 2006, at 11.

Արտաքին հղումներ

• The Kidnapped Bride: A documentary by Petr Lom
• Dedicated to Understanding Ala Kachuu (bride-kidnapping in Kyrgyzstan) and Preventing Non-Consensual Marriage
• Spotlight on: Violence Against Girls in Ethiopia – Marriage by Abduction and Rape
• Rights-Rwanda: Marriage by Abduction Worries Women's Groups
• Article on the kidnap of a young girl for marriage in Kyrgyzstan
• BBC documentary about stolen brides in Chechnya Aired August 2010.
• Captured Hearts: An epidemic of bride kidnappings may at last be waning in Kyrgyzstan - National Geographic, Paul Salopek

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Աղջիկ փախցնել» հոդվածին։