Ակ-Կոյունլուներ

Աղ-Ղոյունլուներ (հայկական աղբյուրներում Աղ–Օղլու, թուրքական սպիտակախոյեր, «աղ»–«սպիտակ» և «ղոյուն»–«ոչխար» բառերից), թուրքմեն–օղուզների քոչվոր ցեղախումբ, որ հաստատվել էր Տիգրիսի վերին հոսանքում, XIV-XV դարերում։

Դրոշ

Ազգատոհմ

Ցեղախմբի տիրող ազգատոհմը Բայանդուրի հարստությունն էր, որը իշխանություն էր հաստատել Հայաստանի Ամիդ քաղաքից մինչև Սեբաստիա ընկած ընդարձակ տարածքի վրա։ Երկարատև պայքարում Ակ-կոյունլուների առաջնորդ Ուզուն–Հասանը հաղթեց (1467) Կարա–Կոյունլուներին և իշխանությունը տարածեց Հայաստանի, Ատրպատականի, Իրանի և Իրաքի վրա՝ կենտրոն ունենալով Թավրիզը։ Նրա գահակալության վերջին տարիներին և հաջորդների ժամանակ հպատակ ժողովուրդների կեղեքումը մեծ չափերի հասավ։

1473 թվականին Ուզուն–Հասանը պարտություն կրեց օսմանյան թուրքերից և կորցրեց իր տիրապետության տակ գտնվող Արևմտյան Հայաստանի մեծ մասը։ Ուզուն–Հասանին հաջորդեց որդին՝ Յաղուբ–բեկը, որի օրոք (1478–1490) իշխանությունը փաստորեն անցավ քոչվոր ցեղերի զորեղ առաջնորդներին, որոնք պատերազմներ մղեցին Վրաստանի (1484) և Ղզլբաշ ցեղերի դեմ (1488)։

Նրա ժամանակ ծանրացավ հատկապես հարկային լուծը և ուժեղացավ կրոնական անհանդուրժողականությունը քրիստոնյաների նկատմամբ։ Նրա մահից հետո երկրում ծայր առան գահակալական արյունահեղ պատերազմներ, որոնք տևեցին մինչև Ակ-կոյունլուների վերջնական պարտությունը։ 1502 թվականին Սեֆեյան շահ Իսմայիլ I գրավեց Ակ-կոյունլուների տիրապետությանը ենթարկված երկրամասերը։

Ցանկ

Կոչում	Անուն	Կառավարման տարիներ
Բեյ بیگ‎	Տուռ Ալի իբն Փահլևան طور علی پہلوان‎	1340 - 1360
Բեյ بیگ‎ Ֆախր-ալ-Դին فخر الدین‎	Կութլուղ իբն Տուռ Ալի قتلغ بن طور علی‎	1360 - 1378/79
Բեյ بیگ‎	Ահմեդ իբն Կութլուղ احمد بن قتلغ ‎ 1396 - 1403	1389 - 1403
Բեյ بیگ‎ Բահա-ալ-Դին بھا الدین‎	Կարա Յուլոք Օսման قرا یولک عثمان‎	1403 - 1435
Բեյ بیگ‎ Ջալալ-ալ-Դին جلال الدین‎	Ալի իբն Կարա Յուլոք Օսման علی بن قرا یولک عثمان‎	1435 - 1438
Բեյ بیگ‎ Նուր-ալ-Դին نور الدین‎	Համզա իբն Կարա Յուլոք Օսման حمزہ بن قرا یولک عثمان ‎	1438 - 1444
Բեյ بیگ‎ Մուիզզ-ալ-Դին معز الدین ‎	Ջհանգիր իբն Ալի جہانگیر بن علی‎	1444 - 1451/52
Բեյ بیگ‎	Կիլիջ Արսլան իբն Ալի قلچ ارسلان بن احمد‎	1451/52 - 1457
Բեյ بیگ‎ Աբու ալ-Նասր ابو النصر‎	Ուզուն Հասան իբն Ալի اوزون حسن بن علی‎	1457 - 1478
Բեյ بیگ‎ Աբու ալ-Ֆաթհ ابو الفتح‎	Սուլթան Խալիլ իբն Ուզուն Հասան سلطان خلیل بن اوزون حسن ‎	1478
Բեյ بیگ‎ Աբու ալ-Մուզաֆֆար ابو المظفر‎	Յակուբ իբն Ուզուն Հասան یعقوب بن اوزون حسن ‎	1478 - 1490
Բեյ بیگ‎ Աբու ալ-Ֆաթհ ابو الفتح‎	Բայսոնկոր իբն Յակուբ بایسنقر بن یعقوب ‎	1490 - 1491
Բեյ بیگ‎ Աբու ալ-Մուզաֆֆար ابو المظفر‎	Ռուստամ իբն Մակսուդ իբն Ուզուն Հասան رستم بن مقصود بن اوزون حسن‎	1493 - 1497
Բեյ بیگ‎ Աբու ալ-Ֆաթհ ابو النصر‎	Ահմեդ Գովդե իբն Ուղուրլու  ?‎	1497
Ակ-Կոյունլուներ

• Դեղին գույնով ակ-Կոյունլուների հիմնադիրներն են
  • Կապույտ գույնով կիսանկախ կառավարիչները

Դիարբեքիր	Ատրպատական	Միջագետք	Իրան
Բեյ بیگ‎ Աբու ալ-Մուզաֆֆար ابو المظفر‎ Ալուանդ իբն Յուսուֆ իբն Ուզուն Հասան الوند بن یوسف بن اوزون حسن‎ 1497 - 1502		Բեյ بیگ‎ Աբու ալ-Մուքարրամ ابو المکرم‎ Մուհամմադ իբն Յուսուֆ իբն Ուզուն Հասան محمد بن یوسف بن اوزون حسن‎ 1497 - 1500
Բեյ بیگ‎ Զեյն ալ-Աիբիդին Ահմեդ իբն Ուղուրլու Մուհամմադ]] زین العابدین بن احمد‎ 1504 - 1508	շահ Իսմաիլ شاہ اسماعیل‎		Բեյ بیگ‎ Աբու ալ-Մուզաֆֆար ابو المظفر‎ սուլթան Մուրադ իբն Յակուբ իբն Ուզուն Հասան الوند بن یوسف بن اوزون حسن‎ 1500 - 1508
1508 թվականին ակ-Կոյունլուների դինաստիան ընդհատվում է, տիրույթներն անցնում են Սեֆյան Իրանին

Տես նաև

• Ակ-Կոյունլուների պետություն

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 1, էջ 224)։