From Wikipedia, the free encyclopedia
Տզեղիճ (լատին․՝ Ricinus), (պարսկ.գերչակ), իշակաթնուկազգիների ընտանիքի բազմամյա, ծառանման բույսերի ցեղ։ Մշակության մեջ հայտնի է սովորական տզկանեփ (R․ communis), որն ստորաբաժանվում է մի քանի ենթատեսակների։
Տզկանեփ | |
Տզկանեփ | |
Դասակարգում | |
Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
Կարգ | Մալպիգիածաղկավորներ (Malpighiales) |
Ընտանիք | Իշակաթնուկազգիներ (Euphorbiaceae) |
Ենթաընտանիք | Acalyphoideae |
Տրիբա | Acalypheae |
Ենթատրիբա | Ricininae |
Ցեղ | 'Ricinus' |
Տեսակ | Տզկանեփ (R. communis) |
Միջազգային անվանում | |
Ricinus communis | |
Տարածվածություն | |
Տաքսոնի տարածվածությունը |
Վերջին տարիներին ՀՀ-ում լայնորեն կիրառվում է կանաչապատման մեջ՝ որպես գեղազարդիչ բույս։ Տզկանեփը ջերմա-, լուսա-, խոնավասեր է։
Հայրենիքում՝ Հյուսիս-Արևելյան Աֆրիկայում, տզկանեփը․ թուփ է կամ ծառ՝ մինչև 10 մ բարձրությամբ։ Այստեղ, ինչպես նաև արևադարձային կամ մերձարևադարձային այլ շրջաններում, մշակվում է որպես երկամյա, եռամյա կամ միամյա, իսկ բարեխառն կլիմա ունեցող շրջաններում (Իտալիա, Չինաստան, Աֆղանստան, Հյուսիսային Ամերիկա)՝ միայն միամյա կուլտուրա։
Տզկանեփի լավագույն նախորդներն են աշնանացան ցորենը, գարին, հատիկաընդեղեն բույսերը։
Սովորական Տզկանեփը․ ունի առանցքային արմատ։ Ցողունը սնամեջ է՝ ուժեղ ճյուղավորված, տերևները բլթակավոր են, ծաղկաբույլը՝ ողկույզ, ծաղիկները՝ բաժանասեռ։ Արական ծաղիկները դասավորված են ողկույզի առանցքի ներքևի, իգականները՝ վերևի մասում։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է, ծաղիկները՝ բաժանասեռ։ Պտուղը երկբուն տուփիկ է, յուրաքանչյուր բնում՝ 1 սերմ։ Սերմերը ձվաձև են։ 1000 սերմի զանգվածը 70-1000 գ է։
Բույսի բոլոր մասերը պարունակում են ռիցին սպիտակուց և ռիցինին ալկալոիդ, ճարպայուղեր, որոնք թունավոր են մարդկանց և կենդանիների համար։
Տզկանեփը ջերմասեր, լուսասեր, խոնավասեր բույս է։ Սերմերը ծլում են 15 °C ջերմաստիճանի պայմաններում։ Ծիլերը ցրտահարվում են - 1 °C սառնամանիքից։ Հողերի նկատմամբ պահանջկոտ է։ Խաչաձև փոշոտվող է։ Փոշոտումը՝ քամու միջոցով։
Դաշտը պարարտացվում է գոմաղբով (15-20 in/հա), ֆոսֆորով (60 կգ/հա), ազոտով (45 կգ/հա)։ Ցանքի նորման խոշորասերմի համար՝ 50-60, մանրասերմի համար՝ 20-30 կգ/հա։ Ցանքը կատարվում է 70x70 սմ սնման մակերեսով։ Բնում թողնում են 2-3 բույս, 8-10 սմ խորությամբ։ Բերքը հավաքում են ԿԿԱ-6 կոմբայնով։
Տզկանեփի սերմերից ստանում են գերչակաձեթ (48-55%), որն օգտագործվում է բժշկության, ավիացիայի, մանուֆակտուրային, կաշվի, օճառի, ներկերի արտադրության մեջ։ Տզկանեփի քուսպը լավ պարարտանյութ է և վնասազերծումից հետո պիտանի է որպես կեր։
Բժշկության մեջ գերչակաձեթն օգտագործում են որպես լուծողական, իսկ գերչակաձեթ պարունակող քսուքներով ու բալզամներով բուժում են վերքերը, այրվածքներն ու խոցերը։
Տզկանեփ |
Տզկանեփ արտադրող 10 երկրների թոփ տասնյակը - 2013 | ||||
---|---|---|---|---|
Երկիր | Արտադրությունn (Տոննա) | Ծանոթագրություն | ||
1,644,000 | ||||
60,000 | * | |||
60,000 | F | |||
13,000 | * | |||
12,000 | * | |||
11,953 | ||||
11,000 | * | |||
6,200 | F | |||
6,000 | * | |||
6,000 | * | |||
World |
1,854,775 | A | ||
No symbol = official figure, F = FAO estimate, * = Unofficial/Semi-official/mirror data, A = Aggregate (may include official, semi-official or estimates); Source: Food And Agricultural Organization of United Nations: Economic And Social Department: The Statistical Division Արխիվացված 2012-06-19 Wayback Machine |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։ |
Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տզկանեփ» հոդվածին։ |
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Տզկանեփ» հոդվածին։ |
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից (հ․ 11, էջ 692)։ |
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.