From Wikipedia, the free encyclopedia
Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխություն (անգլ.՝ Jackson–Vanik amendment), 1974 թվականի ԱՄՆ-ի առևտրի մասին օրենքի (1974) փոփոխություն, որը սահմանափակում է առևտուրը այն երկրների հետ, որոնք խոչընդոտում են արտագաղթին, ինչպես նաև խախտում են մարդու այլ իրավունքները։ Առաջարկվել է կոնգրեսականներ Հենրի Ջեքսոնի և Չարլզ Վենիկի կողմից։ Փոփոխությունների տեքստի հեղինակներից մեկը, հնարավոր է, Ռիչարդ Փերլն է[1]։ Փոփոխությունն արգելում է առևտրում առավել բարենպաստության ռեժիմ, պետական վարկեր և վարկային երաշխիքներ տրամադրել այն երկրներին, որոնք խախտում են կամ լրջորեն սահմանափակում են իրենց քաղաքացիների՝ արտագաղթի, ինչպես նաև մարդու այլ իրավունքները։ Փոփոխությունը նախատեսում է նաև կիրառում՝ ոչ շուկայական տնտեսություն ունեցող երկրներից ԱՄՆ ներմուծվող ապրանքների նկատմամբ՝ խտրական սակագներ և վճարներ։
Պաշտոնապես այդ նորմը մտցվել է խորհրդային քաղաքացիների արտագաղթի սահմանափակումների պատճառով, այն գործել է նաև այլ երկրների՝ ՉԺՀ-ի, Վիետնամի և Ալբանիայի նկատմամբ։ Միայն 38 տարի անց՝ 2012 թվականի նոյեմբերի 21-ին, Ռուսաստանի նկատմամբ ուղղման գործողությունը (Մագնիտսկու ակտի ընդունման հետ միաժամանակ) պաշտոնապես չեղյալ է հայտարարվել Կոնգրեսի կողմից, իսկ դրանից վեց տարի առաջ՝ Ուկրաինայի նկատմամբ (2006)։
Ներկայում փոփոխությունը շարունակում է գործել մի շարք երկրների, այդ թվում՝ Ադրբեջանի, Բելառուսի, Ղազախստանի, Տաջիկստանի, Թուրքմենստանի և Ուզբեկստանի նկատմամբ[2][3][4]։
1972 թվականին, արաբա-իսրայելական հակամարտության ֆոնին Իսրայել արտագաղթի ավելացման պատճառով և հաշվի առնելով ԽՍՀՄ-ում ԳԴՀ-ի փորձը, հրաման արձակվեց, ըստ որի բարձրագույն կրթություն ունեցող ներգաղթյալները պարտավոր էին վճարել բուհերում իրենց ուսման համար պետության ծախսերը[5][6]։ Հրամանագիրը չեղյալ է հայտարարվել 1991 թվականի մայիսի 20-ին, սակայն փաստացի գումարի հավաքագրումը դադարեցվել էր ավելի վաղ։
Այդ միջոցը կոչված էր դժվարացնելու «ուղեղների արտահոսքը»՝ մտավոր էլիտայի արտագաղթը։
Խորհրդային իշխանությունների այս որոշումը բողոքի ալիք է բարձրացրել Արևմուտքում։ Նոբելյան մրցանակի քսանմեկերորդ դափնեկիրը հանդես է եկել հրապարակային հայտարարությամբ՝ խորհրդային ղեկավարությանը մեղադրելով «մարդու իրավունքների զանգվածային խախտումների» մեջ։ Շուտով դրամահավաքը չեղարկվել է, սակայն այն փոխարինվել է լրացուցիչ սահմանափակումներով, ինչը գրեթե նշանակում է արտագաղթի արգելք նույնիսկ ընտանիքների վերամիավորման համար։ Ներքին գործերի նախարարության (Օվիրայի) վիզաների և գրանցումների բաժանմունքները կարող էին տարիներ շարունակ դիտարկել մեկնման հայտարարությունները, այսպես կոչված, «մերժողների» համար արտագնա վիզաների տրամադրման մերժման ամենատարածված պատճառը «պետական գաղտնիքներին հասանելիությունն» էր։
Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխությունը չեղյալ է հայտարարվել ԱՊՀ-ի վեց երկրների համար․
2002 թվականի հունվարի 18-ին ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշը Կոնգրեսին առաջարկել է ամբողջությամբ դադարեցնել Ռուսաստանի և ԱՊՀ ևս ութ երկրների նկատմամբ փոփոխության գործողությունը, սակայն այդ առաջարկը չի ընդունվել։
2006 թվականի մարտի 9-ին Մոսկվայում ԱՄՆ դեսպան Ուիլյամ Բերնսը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ վարչակազմը մտադիր է հասնել Ռուսաստանի նկատմամբ Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխության չեղարկմանը։ Հաղորդագրության մեջ ասվում էր, որ փոփոխւթյունը ոչ մի գործնական գործողություն չունի Ռուսաստանի նկատմամբ։ 2007 թվականի փետրվարի 21-ին Մոսկվայում տեղի ունեցած մամուլի ասուլիսի ժամանակ ամերիկյան խորհրդարանի միջազգային կոմիտեի նախագահ Թոմ Լանտոսը հայտարարել էր[9], որ ԱՄՆ Կոնգրեսը պատրաստ է չեղարկել այդ փոփոխությունը նաև Ռուսաստանի համար։ Այդ ուղղումը չեղյալ հայտարարելու ԱՄՆ-ի վարչակազմի մտադրության մասին արտահայտվել է 2007 թվականի ապրիլի 4-ին և ԱՄՆ-ի առևտրի նախարար Կառլոս Գուտյերեսը։ ԱՄՆ վարչակազմի տարբեր ներկայացուցիչների բազմաթիվ այլ հայտարարություններ հակասական բնույթ էին կրում։ Այսպես, 2007 թվականի ապրիլի 10-ին ԱՀԿ-ին Ռուսաստանի անդամակցության շուրջ առևտրային բանակցություններում ԱՄՆ-ի առևտրային ներկայացուցիչ Սյուզան Շվաբը հայտարարեց, որ առայժմ ԱՄՆ-ն պատրաստ չէ չեղարկել Ռուսաստանի նկատմամբ այդ փոփոխությունը[10]։
2009 թվականի հուլիսի 7-ին Մոսկվայում կայացած ռուս-ամերիկյան գործարար համաժողովում ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբամային հարցեր են ուղղվել Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխությանը նրա վերաբերմունքի մասին։ Ռուսաստանի արտաքին գործերի նախարար Սերգեյ Լավրովը, մասնավորապես, հայտարարել է, որ «ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման խոստովանել է, որ դա ամերիկյան կողմի խնդիրն է, հասկանում է ամբողջ անշնորհքությունը և հավաստիացրել է, որ փոփոխությունը հանելը կլինի իր վարչակազմի գերակայություններից մեկը»[11]։
2010 թվականի դեկտեմբերին Ռուսաստանի Դաշնության խորհրդի միջազգային գործերի կոմիտեի ղեկավար Միխայիլ Մարգելովը հայտնել էր, որ ԱՄՆ-ն կարող է չեղարկել Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխությունը Ռուսաստանի հետ հարաբերությունների «թարմացման» արդյունքում[12]։
2011 թվականի ապրիլի 19-ին ԱՄՆ դատարան հայց է ներկայացվել ուղղման անօրինականության մասին[1]։
2011 թվականի նոյեմբերի 28-ին ԱՄՆ դեսպան Ջոն Բայերլին Մոսկվայում կայացած մամուլի ասուլիսում հայտարարել էր, որ 2012 թվականին ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբամայի հիմնական խնդիրներից մեկը կդառնա Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխության չեղարկումը[13][14]։
2012 թվականի մարտին ամերիկացի սենատորները՝ հանրապետական Ջոն Մաքքեյնի գլխավորությամբ, հանդես եկան Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխության չեղյալ հայտարարելու օգտին՝ Կոնգրեսի կողմից «Մագնիտսկու ցանկի» ընդունման դիմաց[15]։
2012 թվականի օգոստոսի 22-ին Ռուսաստանն անդամակցեց ԱՀԿ-ին, սակայն այդ կազմակերպության արձանագրած առևտրի նորմերը չեն կարող կիրառվել Ռուսաստանի և ԱՄՆ-ի միջև առևտրում Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխության պատճառով[16]։
2012 թվականի հոկտեմբերի 24-ին Միացյալ Նահանգների նախագահի օգնական Մայքլ Ֆրոմանը հայտարարել էր, որ ԱՄՆ-ն 2012 թվականի նոյեմբերի 6-ի նախագահական ընտրություններից հետո կչեղարկի Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխությունը[17]։
2012 թվականի նոյեմբերի 16-ին ԱՄՆ Կոնգրեսի ստորին պալատը հավանություն տվեց օրինագծին, որն իր մեջ ներառում էր Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխության չեղարկումը և «Մագնիտսկու ցանկով» պատժամիջոցներ սահմանելու մասին դրույթը[18][19]։ Դեկտեմբերին օրենքը, որը համատեղում է «Մագնիտսկու օրենքը» և նախագահին թույլ է տվել չեղարկել Ռուսաստանի և Մոլդովայի նկատմամբ փոփոխությունը, ընդունվել Է Սենատի կողմից։ 2012 թվականի դեկտեմբերի 20-ին ԱՄՆ նախագահ Բարաք Օբաման ստորագրել է այդ օրենքը[20]։
«Նարնջագույն հեղափոխության» հաղթանակից հետո բարձրացվել է Ուկրաինայի համար փոփոխությունը չեղարկելու անհրաժեշտության հարցը։ 2005 թվականի նոյեմբերի 18-ին փոփոխության չեղարկմանն աջակցել է ԱՄՆ Սենատը։ 2006 թվականի մարտի 9-ին Ուկրաինայի նկատմամբ Ջեքսոն-Վենիկի փոփոխության գործողությունը չեղարկեց ԱՄՆ Կոնգրեսի Ներկայացուցիչների պալատը։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.