Շինուհայր

Շինուհայր, գյուղ Հայաստանի Սյունիքի մարզի Տաթև համայնքում^[1]։

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Շինուհայր (այլ կիրառումներ)

Գյուղ
Շինուհայր
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Սյունիքի մարզՍյունիքի մարզ
Համայնք	Տաթև (համայնք) | Տաթև համայնք[1]
Այլ անվանումներ	Շնհեր
Մակերես	30.56 կմ²
ԲԾՄ	1500 մ
Պաշտոնական լեզու	Հայերեն
Բնակչություն	2661[2] մարդ (2011)
Խտություն	94 մարդ/կմ²
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	Շինուհայրցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Փոստային դասիչ	3213
Շինուհայր (Հայաստան) Շինուհայր (Սյունիքի մարզ)
Շինուհայր Վիքիպահեստում

Անուն

Գյուղի պաշտոնական անունը Շինուհայր է^[1]։ Ռուսական կայսրության ժամանակաշրջանում հայտնի է եղել Շինհեր անունով։

Աշխարհագրություն

Գտնվում է Որոտան գետի ձախ կողմում՝ սարավանդի վրա, ծովի մակարդակից մոտ 1500 մետր բարձրության վրա։ Հեռավորությունը Սյունիքի մարզի մարզկենտրոն Կապան քաղաքից կազմում է մոտ 68 կմ։

Պատմություն

Շնհերը Հաբանդ գավառի հնագույն գյուղերից է, պատմական աղբյուրներում հիշատակվում է 10-րդ դարի սկզբից^[3]։ Ստ. Օրբելյանի՝ "Սյունիքի պատմություն" աշխատության մեջ Շնհերի հարկի չափը նշանակված է 24, որն ապացույց է, թե գյուղը ոչ միայն հաբանդ գավառի, այլև ամբողջ Սյունիքի մեծագույն գյուղերից մեկն է եղել իր ժամանակին^[4]։ Հավանաբար այդ հանգամանքը նկատի ունենալով՝ հետագայում ոմանք գրել են Շինու հայր և նույնիսկ Հայրաշեն ձևերով։ Սակայն Օրբելյանի մոտ կա միայն երկու ձև՝ Շնհեր և Շինոյ Հերք։ Արձանագրությունների մեջ ևս օգտագործված է Շնհեր անունը։

Շնհերը նախապես պատկանել է Սյունյաց իշխան Ֆիլիպեին, ապա նվիրել է Տաթևի վանքին, որը վերահաստատել է Տարսայիճ Օրբելյանը 1274 թ.։ Գյուղը վանքի սեփականությունը մնաց մինչև 19-րդ դարի սկիզբը։

Վրաստանից Հայաստան վերադառնալուց առաջինը Շնհերում հաստատվեց Դավիթ Բեկը։

Պատմամշակութային հուշարձաններ

Հիմնական հոդված՝ Շինուհայրի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկ (Սյունիքի մարզ)

Հին գյուղատեղիում պահպանվել է 18-րդ դարի Շնհեր ամրոցի հետքերը, հարավային կողմում՝ գտնվում է Շնհերի Սուրբ Աստվածածին անապատ համալիրը^[5] (1676), իսկ բուն գյուղում գտնվում են Սուրբ Ստեփանոս եռանավ եկեղեցին (17-րդ դար) և «Խաչեր» գերեզմանատունը (1261)։

Բնակչություն

Համաձայն 2011 թվականին Հայաստանում անցկացված մարդահամարի արդյունքների՝ Շինուհայրի մշտական բնակչությունը կազմել է 2661, առկա բնակչությունը՝ 1999 մարդ^[2]։ Գյուղը մշտապես բնակեցված է եղել հայերով, բացառությամբ որոշ ժամանակահատվածների, երբ հայերի հետ բնակվել են նաև ադրբեջանցիներ^[6]։ Ստորև ներկայացված է Շինուհայր գյուղի բնակչության թվային փոփոխությունն ըստ տարիների^[7].

Տարի	1831	1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2004	2011
Բնակիչ	244	1517	1282	1343	1146	1306	1896	2645	2593	2590	2661

Տնտեսություն

Բնակչությունը զբաղվում է բանջարաբուծությամբ, հացահատիկի և կերային կուլտուրաների մշակությամբ։

Հայտնի մարդիկ

• Արշակ Շիրինյան (1883-1920), հայ քաղաքական գործիչ, Հայաստանի Հանրապետության Խորհրդարանի 2-րդ գումարման պատգամավոր^[8]։
• Իվան Վարդանյան (1888-1937), հայ հակացարական ելույթների մասնակից (1905-1907), կարմիրբանակային, Հայկական դիվիզիայի կոմիսար, Հայաստանի Կենտգործկոմի անդամ (1931, 1935)։
• Ասատուր Խուրշուդյան (1896-1971), հայ իրավաբան, հեղափոխական շարժման մասնակից, Կարմիրբանակային պարտիզան (1920-1921)։
• Սուրեն Թովմասյան (1910-1980), հայ կուսակցական և պետական գործիչ, դիվանագետ, ՀԿԿ Կենտկոմի առաջին քարտուղար (1953-1960), արտակարգ և լիազոր դեսպան։
• Խիկար Բարսեղյան (1918-1996), հայ պատմաբան, լրագրող, պատմական գիտությունների դոկտոր (1964), պրոֆեսոր (1966), ՀԽՍՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ (1987)^[9]։
• Նիկոլայ Մարգարյան (1919-?), հայ մանկավարժ, Հայրենական մեծ պատերազմի մասնակից։
• Լենո Աբգարյան (1925-2017), հայ բժիշկ-թոքաբան, բժշկական գիտությունների թեկնածու^[10]։
• Լենդրուշ Խուրշուդյան (1927-1999), հայ պատմաբան, պատմական գիտությունների դոկտոր (1966), ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս (1996)^[11]։
• Հրաչիկ Սիմոնյան (1928-2016), հայ պատմաբան, պատմական գիտությունների դոկտոր (1970), պրոֆեսոր (1971), ՀՀ ԳԱԱ ակադեմիկոս (1996)^[12]։
• Առաքել Աբգարյան (1956-1992), հայ ազատամարտիկ, Արցախյան պատերազմի մասնակից^[13]։
• Արմեն Գասպարյան (1974-2016), հայ ազատամարտիկ, Արցախյան ազատամարտի մասնակից^[14]։
• Շանթ Հովհաննիսյան (1974), հայ դերասան, Հայաստանի վաստակավոր արտիստ (2014)։

Պատկերասրահ

• 
  Վանական համալիր Կուսանաց անապատ
• 
  Խոյաձև հուշարձան
• 
  Խաչքար
• 
  Սուրեն Թովմասյանի կիսանդրին Շինուհայրի դպրոցի բակում, բացվել է 2007 թվականին

Ծանոթագրություններ

1. Տեղեկություններ Տաթև համայնքի մասին Սյունիքի մարզի մարզպետարանի կայքում, (արխիվացված 12․01․2024 թվական)։
2. 2011 թ Հայաստանի մարդահամարի արդյունքները
3. Բարխուդարյան, Ս. Գ. (1960). Դիվան հայ վիմագրության, հատոր. Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ. էջ 55.
4. Օրբելյան, Ստեփանոս (1986). Սյունիքի պատմություն. Երևան: Սովետական գրող հրատարակչություն.
5. ՇՆՀԵՐԻ ԿՈՒՍԱՆԱՑ ԱՆԱՊԱՏ
6. Զավեն Կորկոտյան, «Խորհրդային Հայաստանի բնակչությունը վերջին հարյուրամյակում (1831-1931)»
7. Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան, հ. 5, էջ 10
8. Հայաստանի Հանրապետության նիստերի արձանագրություններ։ 191-1920թթ. (խմբ. Գլխավոր խմբագիր և կազմող՝ Ա. Վիրաբյան), Երևան, «Հայաստանի ազգային արխիվ», 2009 — 593-597, էջեր 593-597 — 616 էջ. — 1000 հատ, ISBN 978-99941-878-3-6։
9. «Zarkfoundation - Խիկար Բարսեղյան». zarkfoundation.com.
10. «Գորիսի հանրագիտարան», Էդուարդ Զոհրաբյան, Համլետ Միրզոյան, Երևան, 2008, էջ 4.
11. «ՀՀ գիտությունների ազգային ակադեմիայի իսկական անդամներ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 28-ին.
12. «Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի իսկական անդամներ». Վերցված է 2023 թ․ հունիսի 27-ին.
13. «Գորիսի հանրագիտարան», Էդուարդ Զոհրաբյան, Համլետ Միրզոյան, Երևան, 2008, էջ 3.
14. «Yerevan.Today | Հակառակորդի կրակոցից զինծառայող է զոհվել». Վերցված է 2018 թ․ օգոստոսի 12-ին.

Արտաքին հղումներ

• Էջը Սյունիքի մարզպետարանի կայքում Արխիվացված 2014-01-29 Wayback Machine

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Շինուհայր» հոդվածին։