From Wikipedia, the free encyclopedia
Յուրի Միխայլովիչ Լոտման (Юрий Михайлович Лотман, 28 փետրվարի, 1922[14], Պետրոգրադ - 28 հոկտեմբերի, 1993, Տարտու), հայտնի նշանագետ, մշակութաբան և բանասեր, Տարտու-մոսկովյան նշանագիտության դպրոցի հիմնադիր։
Յուրի Լոտմանը ծնվել է Պետրոգրադում (Սանկտ Պետերբուրգ)։ Հայրը՝ Միխայիլ Լոտմանը, իրավաբան էր։ Նա զոհվել է 1942-ին Լենինգրադի շրջափակման ժամանակ։ Մայրը՝ Ալեքսանդրա (Սարա) Նուդելմանը, կրթություն է ստացել Փարիզի Սորբոնի համալսարանում և աշխատել որպես ատամնաբույժ։
Լոտմանը ընտանիքի կրտսեր երեխան էր և միակ տղան։ Նրա ավագ քույր Իննա Օբրազցովան կոմպոզիտոր էր և դասավանդում էր Նիկոլայ Ռիմսկի-Կորսակովի անվան երաժշտական դպրոցում։ Միջնեկ քույրը՝ Լիդիա Լոտմանը, գրականագետ էր, գիտությունների դոկտոր, որը երկար տարիներ աշխատել է «Պուշկինյան տանը»՝ Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիայի ռուսական գրականության ինստիտուտում։ Քույրերից կրտսերը՝ Վիկտորիան, բժիշկ-սրտաբան էր։
1930-1939 թթ Յուրի Լոտմանը սովորել է քաղաքի հնագույն Պետրիշուլե դպրոցում, այնուհետև ընդունվել Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի բանասիրության ֆակուլտետ, որտեղ նրան դասավանդել են Բորիս Էյխենբաումը, Վլադիմիր Պրոպը և այլ հայտնի գիտնականներ։ Առաջին կուրսը ավարտելուն պես նա զորակոչվել է Խորհրդային բանակ և ծառայել է Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ամբողջ ընթացքում։ Արժանացել է «Կարմիր աստղի» և «Հայրենական պատերազմի» շքանշանների, մի շարք մեդալների[15]։ Զորացրվել է 1946-ին։Պատերազմի ավարտից հետո վերադարձել է Լենինգրադ և շարունակել կրթությունը։ 1950 թ․ գերազանց ավարտել է համալսարանը, բայց տարածվող հակասեմականության պատճառով չի կարողացել ասպիրանտուրա ընդունվել և մեկնել է Էստոնիա՝ աշխատանքի ընդունվելով Տարտուի մանկավարժական ինստիտուտում։ Ռուսաց լեզու և գրականություն դասավանդելով էստոնական դպրոցների ուսուցիչներին, նա միառժամանակ շարունակում էր սեփական գիտական աշխատանքը և 1952 թ․ Տարտուի համալսարանում պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն «Ա․ Ն․ Ռադիշչևը Ն․ Մ․ Կարամզինի հասարակական-քաղաքական հայացքների և արքունական էսթետիկայի հետ պայքարում» թեմայով («А. Н. Радищев в борьбе с общественно-политическими воззрениями и дворянской эстетикой Н. М. Карамзина»)[16]: 1961 թ․ պաշտմանել է դոկտորական թեզը «Նախադեկաբրիստական շրջանի ռուս գրականության զարգացման ճանապարհները» թեմայով («Пути развития русской литературы преддекабристского периода»)[17]։ 1954 թ․ և մինչև կյանքի վերջ Լոտմանը դասավանդել է Տարտուի համալսարանում։ 1960-1977 թթ․ եղել է ռուս բանասիրության ամբիոնի վարիչ։
Լոտմանը Տարտուում նշանագիտության զարգացման հիմնադիրն է, նշանագիտության հնագույն գիտական ամսագրի՝ «Աշխատություններ նշանային համակարգերի վերաբերյալ» («Труды по знаковым системам»)[18] առաջին խմբագիրը։
Եղել է Բրիտանական ակադեմիայի (1977) թղթակից-անդամ, Էստոնիայի գիտությունների ազգային ակադեմիայի (1990), Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիայի (1987) և Շվեդիայի գիտությունների թագավորական ակադեմիայի (1989) անդամ։
Խորհրդային միության Վերակառուցման շրջանում ակտիվ մասնակցություն է ցուցաբերել Էստոնիայի քաղաքական կյանքին։ 1988-ին ընտրվել է Էստոնիայի ժողովրդական ճակատի (Eestimaa Rahvarinne) հանձնաժողովի անդամ[19]։
Մահացել է 1993 թ․։ Թաղված է Տարտուի Ռաադի գերեզմանատանը։
Կինը՝ Զառա Մինցը, հայտնի գրականագետ էր, Ալեքսանդր Բլոկի ստեղծագործությունների և ռուսական սիմվոլիզմի հետազոտող։ Մինցը, ինչպես և Լոտմանը, երկար տարիներ դասավարդել է Տարտուի համալսարանում
Զույգը երեք որդի ուներ։ Ավագ զավակը՝ Միխայիլ Լոտմանը (ծնված 1952 թ․) Տալլինի համալսարանի նշանագիտության և գրականության տեսության պրոֆեսոր է, Էստոնիայի խորհրդարանի՝ Ռիյգիկոգուի անդամ (2003-2007; 2019-) և Տարտուի քաղաքային խորհրդի նախագահ (2011-2013)։ Գրիգորի Լոտմանը (ծնված 1953 թ․) նկարիչ է, իսկ Ալեքսեյ Լոտմանը (ծնված 1960 թ․)՝ կենսաբան, Ռիյգիկոգուի անդամ (2003-2007 թթ․):
Լոտմանը եղել է Տարտու-մոսկովյան նշանագիտության դպրոցի հիմնադիրն ու ակտիվ անդամը։ Իր գործունեությունը սկսելով որպես գրականագետ՝ նա ժամանակի ընթացքում ավելի ու ավելի խորն է զբաղվել նշանագիտությամբ՝ դառնալով մշակույթի նշանագիտության կարևորագույն հետազոտողը։ Լոտմանի՝ մշակույթին վերաբերող հետազոտությունների կարևոր մաս է կազմում տեքստի հասկացողությունը։ Նրա գիտական ժառանգության մեջ առանցքային է ինքնահաղորդակցության (ավտոկոմունիկացիայի) եզրը, սեմիոսֆերայի գաղափարը, «Մշակույթը և պայթյունը» աշխատությունը։
Բորիս Ուսպենսկու հետ հրապարակած «Մշակույթի նշանագիտական մեխանիզմի մասին» հոդվածում, ինչպես նաև «Հիշողությունը մշակութաբանական տեսանկյունից» հոդվածում Լոտմանը առաջ է քաշել «հավաքական հիշողություն» տերմինը։ Հիմնվելով այս աշխատանքների վրա՝ գերմանացի գիտնականներ Ալեյդա և Յան Ասսմանները ստեղծել են մշակութային հիշողության իրենց տեսությունը[20]։ Հենց Լոտմանն է, սակայն, որ առաջինը նկարագրել է մշակույթը որպես ոչ ժառանգական, հավաքական հիշողություն.
«С точки зрения семиотики, культура представляет собой коллективный интеллект и коллективную память, т. е. надындивидуальный механизм хранения и передачи некоторых сообщений (текстов) и выработки новых. В этом смысле пространство культуры может быть определено как пространство некоторой общей памяти, т. е. пространство, в пределах которого некоторые общие тексты могут сохраняться и быть актуализированы». Юрий Лотман. «Память в культурологическом освещении». Избранные статьи. Таллинн: Александра, 1992[21]
Հայաստանում Լոտմանի գաղափարները ազդել են բանասեր, հասարակական գործիչ և հրապարակախոս Սուրեն Զոլյանի վրա, ով նաև եղել է Լոտմանի և նրա գործընկերների ջանքերով կազմակերպվող Երկրորդական մոդելավորող համակարգերի ամառային դպրոցի մասնակիցներից։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.