Հնագույն երաժշտություն

Հնագույն երաժշտությունը վերաբերում է երաժշտական այն համակարգերին, որոնք փոխարինել են նախապատմական երաժշտությանը և զարգացել են՝ Միջագետքի, Հնդկաստանի, Պարսկաստանի, Եգիպտոսի, Չինաստանի, Հունաստանի և Հռոմի վաղեմի քաղաքակիրթ մշակույթներում։ Հնագույն երաժշտությունը փոխանցվում էր բանավոր կամ գրավոր համակարգերով՝ հիմնականում նոտաների և գամմաների օգնությամբ։

Ծագում

Երաժշտության նոտագրությունները քաղաքակիրթ ու գրագետ հասարակության առաջին ապացույցն էր։ Երաժշտության նախապատմական ժամանակաշրջանում մարդիկ հիմնականում հակված էին իրենց երաշժտությունն ու գաղափարները փոխանցել բանավոր կերպով։ Այնուամենայնիվ դասակարգային կառուցվածքի զարգացման հետ մեկտեղ, բազում եվրոպական և ասիական հասարակություններ գրագիտությունը վեր դասեցին անգրագիտությունից, որի պատճառով մարդիկ սկսեցին գրի առնել իրենց երաժշտական նոտագրությունները։ Ի շնորհիվ սրա, երաժշտությունը զարգացավ՝ սկսած երաժշտությունն ուղակի լսելուց և բանավոր փոխանցելուց մինչև երաժշտական նյութի գրառումները և սեփական մեկնաբանությունները պահելուց։

Եգիպտոս

Անտիկ աշխարհից սկսած, երաժշտությունը եգիտպական մշակույթի անբաժանելի մասն էր։ Հին Եգիպտացիները աստվածուհի Բաթին էին վերագրում երաժշտության ստեղծումը, որ հետագայում միացրին Հաթոր աստվածուհուն։ Օսիրիսն օգտագործեց Հաթորի երաժշտությունը՝ աշխարհը քաղաքակրթելու համար։ Եգիպտական երաժշտական գործիքների վերաբերյալ ամենավաղ նյութական ու նկարագրական վկայությունները սկիզբ են առնում նախադինաստիկ ժամանակաշրջանից, սակայն Եգիպտոսի Հին թագավորության (մ.թ.ա. մոտ 2575–2134 թթ․) դամբարանների պատկերներն ավելի հուսալի վկայությունն են այն բանի՝ որ ժամանակին նվագել են տավիղներ, ֆլեյտա, և կլառնետի (մեկ եղեգնով) տեսակներից՝ մեկ և կրկնակի փողով կլառնետ։

Եգիպտացի լյուտնյա նվագողները։ Որմնանկար Հին Եգիպտոսի 18-րդ դինաստիայի ազնվական Նեբամունի գերեզմանից (մ.թ.ա. մոտ 1350 թ.):

Հարվածային գործիքներն ու լյուտնյաները նվագախմբերում ավելացան միայն Միջին թագավորության ժամանակաշրջանում։ Բրոնզե ծնծղաները սկիզբ առան մ.թ.ա. 30-ից 641 թվականներին՝ Հռոմեական ժամանակաշրջանում, որոնք հայտնաբերվել են Նաուկրատիս քաղաքի մերձակայքում գտնվող դամբարանում։ Սակայն, պահպանված եգիպտական եերաժշտական գործիքների վրա կատարվում են գիտափորձեր (ֆլեյտաների և շվիի խողովակների, ինչպես նաև քնարների, տավիղների և լյուտնյաների լարերի վերականգնման փորձեր են իրականացվում), միայն Թութանհամունի շեփորի և որոշ հարվածային գործիքների երաժշտությունները տվեցին որոշակի գաղափար, թե ինչպես են եգիպտական գործիքները հնչել։ Սակայն ձևակերպված բազում տեսություններից և ոչ մեկը չունեն հստակ հիմքեր։

Միջագետք

1986 թ.-ին Կալիֆոռնիայի համալսարանի (Բերկլի) հնագույն պատմության և Միջերկրածովյան հնագիտության պրոֆեսոր Էն Դրաֆկորն Քիլմերը հրապարակեց սեպագիր սալ իր վերծանմամբ․ մ․թ․ա 2000 թվականի Շումերական ամենահին քաղաք՝ Նիպուրից էր այդ սալը։ Նա պնդում է, որ նվագելու համար սալը պարունակում է երրորդային հարմոնիկի որոշակի համակագեր, և գրվել է օգտագործելով դիատոնական սանդղակ։ Ինչպես նշում է Կիլմմերը, մ․թ․ա 1250 թվականին առաջին սալի նոտագրությունները զարգացած չէին ինչպես Ուգարիտի խուռիական հետագա սեպագրերինը։ Նոտագրությունների համակարգի մեկնաբանությունները դեռևս խնդրահարույց են (հրապարակվել են առնվազն հինգ մրցակցային մեկնաբանություններ), սակայն պարզ է, որ նոտագրություններն իրենցից ներկայացնում են քնարի լարերի անունները, իսկ դրանց տոնայնությունները նկարագրվածծ են այլ սալերի վրա։ Այս սալերը պարունակում են մեղեդիների ամենահին արձանագրություններն ամբողջ աշխարհում։

Ուրի տավիղ

Հին Միջագետքի և ներկայիս Իրաքի տարածքում, 1929 թվականին Լեոնարդ Վուլլին հնամենի Ուր (քաղաք-պետություն) քաղաքի ավերակների պեղումների ժամանակ հայտնաբերեց չորս տարբեր տեսակի տավիղ։ Դրանք թվագրվում են մ․թ․ա․ 2750 թվական, և որոշները ներկայումս գտնվում են Փենսիլվանիայի համալսարանում, Լոնդոնի Բրիտանական թանգարան և Բաղդադում։ Փորձեր են իրականացվել վերականգնելու տարատեսակ գործիքներ, սակայն շատերի կողմից նկատելի է դարձել, որ դրանցից ոչ մեկ լիովին բավարար չէին փորձեր իրականցնելու համար։ Ըստ տարբեր տեսակետերի՝ դրանք կարող էին լինել քնար, այլ ոչ թե տավիղ, ինչպես օրինակ Բաղդադում ամենահայտնի ցլի գլխով տավիղը։ Սակայն, 2003 թվականի Իրաքի պատերազմը ցլի գլխով տավղի ոչնչացման պատճառ դարձավ։

Խուռիների երաժշտություն

Ուգարիտից հայտնաբերված Խուռիական ձեռագրերի շարքում կան երաժշտության գրավոր ամենահին հայտնի նյութեր, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա. մոտ 1400 թվին և էականորեն ներառում են մեկ ամբողջական երգ։ Տաղերի վերականգնված շարքերը ներկայացված են Urkesh վեբկայքում։

Հին Հնդկաստան

Հարապպայի քաղաքակրթության հնագիտական տեղանքներից գտնվել էին երաժշտական գործիքներից յոթ անցքանի ֆլեյտան ու տարատեսակ լարային գործքիներ։ Սամավեդան կազմված է շարականների շարքերից, հատվածներից և առանձին տներից, սակայն բոլորը վերցված են Ռիգվեդայից (Rigveda), որը, օգտագործելով Սամագանայի (Samagana) մեղեդիներ, Ուգաթարի քահանաները երգում են զոհաբերությունների ժամանակ, որի ընթացքում էլ տարբեր աստվածություններից հայտնի սոմա բույսից պատրաստված աստվածային ըմպելիքն էին մատուցում՝ մաքրված և խառնված կաթով ու այլ բաղադրամասերով։ Նատյա Շաստրան (Nātya Shastra) հին հնդկական կատարողական արվեստի՝ թատրոնի, պարարվեստի և երաժշտության մասին գիտական աշխատանք է։ Այն գրվել է դասական Հնդկաստանի ժամանակներում (մ.թ.ա. 200-ից մ․թ․ 200 թվականների միջև)։ Նատյա Շաստրան հիմված է 36,000 սլոկա պարունակող հին Նատյա Վեդաից (Natya Veda)։ Ցավոք, չկան Նատյա Վեդայի պահպանված ձեռագրեր։ Կան տեսաբանններ, ովքեր կարծում են, որ դրանք գրվել են տարբեր ժամանակներում տարբեր հեղիանկների կողմից։ Նատյա Շաստրայի վերաբերյալ ամենահեղինակավոր մեկնաբանությունը՝ Աբհինավա Գուպտայի () «Abhinavabharati»-ն է։ Նատյաշաստրայում երաժշտության քնարկման մեծ մասը կենտրոնանում է երաժշտական գործիքների վրա, այն նաև շեշտը դնում է բազում տեսական ասպեկտների վրա, որոնք հնդկական երաշժտության գլխավոր մասն են կազմում․

1. Շադյայի ստեղծումը, որպես առաջին, սանդղակի և գրամայի բնորոշող նոտա։
2. Համահունչության երկու սկզբունք․ առաջին սկզբունքը, կայանում է նրանում, որ երաժշտական սանդղակի վրա կա մի գլխավոր նոտա՝ Ավինաշին (अविनाशी) և Ավիլոպին (अविलोपी), որ մշտապես առկա ու անփոփոխ նոտա է։
3. Նատյաշաստրանն առաջարկում է նաև լադ կամ «jati» հասկացությունները, որոնք համարվում են ժամանակակից մեղեդային կառույցների՝ հայտնի որպես «raga»-ների աղբյուրներ։ Շեշտադրված է նաև սրանց դերը հույզեր արթանցնելու գործում․ երաժշտական ստեղծագործությունները, որոնք շեշտում են «gandhara» և «rishabha» նոտաները, ասում են որ կապված են ողբերգության հետ (karuna rasa), մինչդեռ «rishabha»-ն շեշտելով՝ հերոսություն են արթնացնում։

«Jati»-ները, հորինված գրեթե նույն ժամանակահատվածում ինչ Նատյաշաստրան, մանրամասն մշակված են «Dattilam»-ի շարքերում։

Հին Չինաստան

Լեգենդը պատմում է, որ Ցիսյանցինի (Guqin) ստեղծման գործում իրենց ներգրավվածությունն են ունեցել Չինաստանի՝ Ֆու Սի (Fuxi), Շենոն (Shennong ) և Հուան Դի՝ Դեղին Կայսր (Huang Di, the Yellow Emperor) նախապատմական գործիչները^[1]։ 20-րդ դարից առաջ գրված ցիսյանցինի (Guqin) բազում գրքերը և երաժշտական աղյուսակները հաստատում են, որ ցիսյանցինի (Guqin) ծագումն այսօր կարող է դիտարկվել որպես դիցաբանություն։

Հանրահայտ Թան (դինաստիա), ի "Jiu Xiao Huan Pei" ցիսյանցինը

Չինական գրականության մեջ ցիսյանցինը (Guqin) գրեթե 3000 տարվա պատմություն ունի, միչդեռ երաժշտական գործիքների օրինակներ հայտնաբերվել էին դամբարաններում, որոնք ունեին 2000 տարվա պատմություն։ Սակայն հնագույն գրականությունը տալիս է ցիսյանցինի (Guqin) սկզբնավորման թիվը, իսկ դրա ծագման թեման վերջին տասնամյակների ընթացքում դեռևս բանավեճի առարկա է։

Հին Հունաստան

Հին հույն երաժիշտները երաժշտական նոտագրության իրենց սեփական ուժեղ համակարգը զարգացրին։ Հույն երաժիշտների կողմից այդ համակարգը լայնորեն չէր օգտագործվել, սակայն, այունամենայնիվ նոտագրված երաժշտության ամենապարզ ժողովածուն՝ Հին Հունաստանինն ու Հռոմինն է։

Խրախճանքի տեսարան, մ․թ․ա 490 թվական

Հոմերոսի էպոսներն ի սկզբանե երգվել են գործիքային նվագակցությամբ, սակայն հայտնի չեն Հոմերոսի ոչ մի նշանագրված մեղեդիներ։ Հին հունական երաժշտական նոտագրություններում գոյություն ունեն մի քանի ամբողջական երգեր։ Ձեռագրերում գոյություն ունեն Կրետեյի Մեսոմեդեսի երեք ամբողջական շարականները (մ.թ. 2-րդ դար)։ Բացի այդ, գոյություն ունեն հունական երաժշտության պահպանված շատ հատվածներ, ինչպես՝ հատվածներ ողբերգությունից, օրինակ՝ Եվրիպիդեսի «Օրեստ» երգչախմբային երգը և Սոֆոկլեսի «Այաս» գործիքային ինտերմեցցոն^[1]։

Հունական երաժշտության որոշակի հատվածներ, ինչպես օրինակ «Օրեստի» հատվածը, հստակ ցույց են տալիս, որ միանգամից միայն մեկ նոտա չէ, որ հնչում է։ Հունական աղբյուրները երբեմն անդրադառնում են միաժամանակ մեկից ավելի նոտայով նվագելու տեխնիկային։ Բացի այդ, ներդաշնակությունը գոյություն է ունեցել, որը ցույց են տալիս բոլոր ժամանակների երաժշտական տեխնիկան նկարագրած՝ կրկնակի շվիները, որոնք օգտագործել են հույներն ու պարսիկները, հին պարկապզուկները, ինչպես նաև ծաղկամանների ու պատերի վրայի հին նկարազարդումները։

Հին Հռոմ

Հին Հռոմի երաժշտությունը մեծապես փոխառված էր Հռոմեական կայսրության կողմից գրավված տարածքների մշակույթներից՝ Հունաստանից, Եգիպտոսից և Պարսկաստանից։ Ռազմական, հռոմեական թատրոնում ժամանցի համար, կրոնական արարողություններում, այլ գործունեություննում և համարյա բոլոր հասարակաքաղաքական միջոցառումներում ու ոլորտներում՝ երաժշտությունը հռոմեացիների կյանքի անբաժանելի մաս էր կազմում^[1][2]։

Փիլիսոփա, երաժշտական տեսաբան Բոետիոս մի շարք հունական տրակտատներ թարգմանեց լատիներեն և ժողովածուներ կազմեց դրանցից, որոշներն էլ երաժշտության մասին էին։ Նրա աշխատանքներից՝ Երաժշտության սկզբունքերը (առավել հաըտնի որպես De institutione musica) բաժանված է երեք տեսակի՝ Տիեզերքի երաժշտություն (Musica mundana), Մարդկության երաժշտություն (musica humana) և Գործիքային նվագակցությամբ երաժշտություն (musica instrumentalis)։

Ծանոթագրություններ

1. «Classical Music Timeline: Prehistoric period». music-world (ռուսերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 19-ին.
2. «Ancient Music Timeline: Prehistoric period» (PDF). music-world (անգլերեն). Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 24-ին.(չաշխատող հղում)

Աղբյուրներ

• Anderson, Robert, Salwa El-Shawan Castelo-Branco, and Virginia Danielson. "Egypt, Arab Republic of (Jumhuriyat Misr al-Arabiya)". The New Grove Dictionary of Music and Musicians, second edition, edited by Stanley Sadie and John Tyrrell. London: Macmillan Publishers, 2001.
• Anon. "Music in Ancient Egypt". Music in Roman Egypt: An Exhibition at the Kelsey Museum of Archaeology 19 March–19 December 1999 (accessed 28 June 2014).
• Anon. «Music of Ancient Rome». Georgia Regents University Augusta (2001). Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունիսի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ մայիսի 28-ին.
• Anon. "Cymbals: UC 33268". University College London website, 2003 (accessed 28 June 2014).
• Anon. "Ancient Iraqi Harp Reproduced by Liverpool Engineers". University of Liverpool website (28 July 2005). Archive from 1 July 2010 (Accessed 21 May 2013).
• Anon. «Indian Music – Music In India – Indian Music Styles – Indian Music History». www.culturalindia.net. Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
• Campbell, Patricia . "Orality, Literacy, and Music's Creative Potential: A Comparative Approach". Bulletin of the Council for Research in Music Education 101 (Summer 1989): 30–40 (accessed 3 March 2020).
• cpotts. "Language of Music: The Languages of Berkeley: An Online Exhibition". University of California Berkeley Library Update (16 December 2019; accessed 28 April 2020).
• David, A. Rosalie. The Egyptian Kingdoms: The Making of the Past. New York: Peter Bedrick Books, 1998. 978-0872263000. Կաղապար:Registration
• Ghosh, Manomohan (ed.), Natyasastra: Ascribed to Bharata-Muni [II,]1 Translation. Chapters 1–27: "A Treatise on Ancient Indian Dramaturgy and Histrionics, Completely Translated for the First Time from the Original Sanskrit with an Introduction, Various Notes, and Index". The Chowkhamba Sanskrit Studies 118 [part 3] (Varanasi: Chowkhambha Sanskrit Series Office2002). 81-7080-076-5.
• Haslam, Andrew. Ancient Egypt. New York: Thomson Learning, 1995. 9781568471402. Կաղապար:Registration
• Hays, Jeffrey. «Traditional Indian Music | Facts and Details». factsanddetails.com (անգլերեն). Վերցված է 2019 թ․ հոկտեմբերի 1-ին.
• Hickmann, Hans. "Un Zikr Dans le Mastaba de Debhen, Guîzah (IVème Dynastie)." Journal of the International Folk Music Council 9 (1957): 59–62.
• Hickmann, Hans. "Rythme, mètre et mesure de la musique instrumentale et vocale des anciens Egyptiens." Acta Musicologica 32, no. 1 (January–March 1960): 11–22.
• Kilmer, Anne Draffkorn. "The Strings of Musical Instruments: their Names, Numbers, and Significance". Studies in Honor of Benno Landsberger = Assyriological Studies 16 (1965), 261–68.
• Kilmer, Anne Draffkorn, and Miguel Civil. "Old Babylonian Musical Instructions Relating to Hymnody". Journal of Cuneiform Studies 38 (1986), 94–98.
• Manniche, Lise. Ancient Egyptian Musical Instruments. University of California: Deutscher Kunstverlag, 1975. 9783422008274.Կաղապար:Verify source
• Popley, Herbert (1921). The Music of India. National Council of YMCA India, Burma and Ceylon.
• Prajnanananda, Swami (1963). A History of Indian Music. Ramakrishna Vedanta Math, Calcutta.
• Pulver, Jeffrey. "The Music of Ancient Egypt". Proceedings of the Musical Association 48 (1921): 29–55 Կաղապար:Issn Կաղապար:Jstor doi:10.1093/jrma/48.1.29.
• Rankin, Susan (2018 թ․ հոկտեմբերի 31). Writing Sounds in Carolingian Europe: The Invention of Musical Notation (անգլերեն). Cambridge University Press. ISBN 978-1-108-38178-9.
• Roda, Allen. "Musical Instruments of the Indian Subcontinent". www.metmuseum.org (2009; accessed 1 October 2019).
• Shaaban, Mohamed. "What Would Ancient Egyptian Music Sound Like, If We Could Hear It?". Raseef 22 رصيف website (22 April 2017) (accessed 1 October 2019).
• West, M. L. "The Babylonian Musical Notation and the Hurrian Melodic Texts". Music & Letters 75, no. 2 (May 1994), 161–79.
• Yin, Wei. Zhongguo Qinshi Yanyi 【中国琴史演义.Կաղապար:Full

Արտաքին հղումներ

• Reconstructed bone flutes, sound sample and playing instructions.
• International Study Group on Music Archaeology
• Musica Romana: Ensemble for ancient music
• Ensemble Kérylos, a music group led by scholar Annie Bélis and dedicated to the recreation of ancient Greek and Roman music.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հնագույն երաժշտություն» հոդվածին։