From Wikipedia, the free encyclopedia
Հանդբոլ կամ ձեռքի գնդակ (անգլ.՝ handball, hand - ձեռք և անգլ.՝ ball - գնդակ), թիմային սպորտային խաղ գնդակով, օլիմպիական խաղերի խաղային մարզաձև, որով զբաղվում են և՛ տղամարդիկ, և՛ կանայք առանց տարիքային սահմանափակումների։ Խաղում են 7 հոգանոց թիմերով։ Խաղի նպատակն է գնդակը հնարավորինս շատ նետել մրցակցի դարպասը[1]։
Հանդբոլ | |
---|---|
Տեսակ | թիմային մարզաձև և գնդակով խաղ |
Տարբերվում է | Handball? |
Պորտալ | Պորտալ:Հանդբոլ |
Handball Վիքիպահեստում |
Հնագույն խաղի՝ ձեռքի գնդակի մասին հիշատակումներ կան Հոմերոսի «Ոդիսական»-ում և հին հռոմեական բժիշկ Գալենի բանաստեղծություններում։ Միջնադարում նմանատիպ խաղին իր բանաստեղծությունները նվիրել է Վալտեր ֆոն դեր Ֆոգելվայդեն։ Հանդբոլն իր ներկայիս ձևով հորինել են դանիացի ֆուտբոլիստները 19-20-րդ դարերում՝ որպես ձմռանը ֆուտբոլին փոխարինող։ Հանդբոլի և ֆուտբոլի տարբերությունն այն է, որ հանդբոլը խաղում են ձեռքով, և յուրաքանչյուր թիմ կազմված է վեց խաղացողից և դարպասապահից։
Միջազգային սպորտային համակարգում խաղը գրանցված է հանդբոլ (ձեռքի գնդակ) անվանումով՝ սկսած 1898 թվականից, երբ դանիական Օրդրուպի դպրոցում ֆիզկուլտուրայի ուսուցիչ Հոլհեր Նիլսենն այդ խաղը ներկայացրեց կանանց խմբերի միջոցով։ Իմաստն այն է, որ թիմակիցները միմյանց փոխանցելով գնդակը պետք է այն հասցնեին դարպասին և նետեին դրա մեջ։
Վերջին տարիներին կատարված ուսումնասիրությունները հիմք են հանդիսանում ձեռքի գնդակի ծննդյան ամսաթիվը ավելի վաղ ժամանակներին վերագրելու համար։ 1890 թվականին Չեխիայում տարածվել էր գնդակով խաղի հայտնի ազգային տարբերակը «խազենա» անվանումով (նետել)[2]։ Սպորտաձևի կիրառությունը դադարեցվել էր գնդակի չկարգավորված տեղափոխության և այն առանց պայքարի խառը խմբերով նետելու պատճառով։ 1917 թվականին Բեռլինից ինչ-որ մեկը երկու խաղերից ստեղծեց նոր խաղ կանանց համար, որն ուներ ձեռքի գնդակ անվանումը։ Ոչ ոք չէր կարող պատկերացնել, որ այդ խաղը միջազգային ճանաչում կունենա։
1918 թվականին միջազգային սպորտի ցուցակում արդեն կար երկու հակառակ հոսանքների խաղ՝ չեխական խազենան (արևելքում) և գերմանական հանդբոլը (հյուսիսում և արևմուտքում)։ Արդեն 1920 թվականին Բեռլինում սկսվեցին գավաթի համար առաջին խաղերը և հանդբոլի Գերմանիայի առաջնությունը։ Իսկ 1923 թվականին նրանք ներկայացրին մրցակցության նոր կանոնները․ գնդակի չափերը նվազեցնելու, «երեք վայրկյան» և «երեք քայլ» կանոնների ստեղծումը մեծապես նպաստեցին խաղի տեխնիկայի բարելավմանը։ 1925 թվականին տեղի ունեցավ առաջին միջազգային հանդիպումը Գերմանիայի և Ավստրիայի միջև, որտեղ Գերմանիան 5:6 հաշվով պարտվեց։
1926 թվականին հանդբոլի միջազգային ճանաչումը նոր շունչ տվեց սպորտի զարգացմանը։ Հանդբոլի ակումբներ բացվեցին Լուքսեմբուրգում, Շվեյցարիայում, Իսպանիայում և մի շարք այլ երկրներում։ 1928 թվականին Ամստերդամում ստեղծվեց Հանդբոլի միջազգային սիրողական ֆեդերացիան (ՀՄՍՖ), որը գործեց մինչև 1944 թվականը։ Դրա մեջ մտնում էր 11 երկիր, որոնք զբաղվում էին հանդբոլով։ 1936 թվականին խաղն առաջին անգամ կցվեց օլիմպիական խաղերին։ Կայացավ 11-րդ ամառային օլիմպիադան, որտեղ հաղթանակ տարավ Գերմանիան[3]։
Սպորտաձևը նոր վերելք ապրեց, երբ 1946 թվականին ստեղծվեց Հանբոլի միջազգային ֆեդերացիան (ՀՄՖ)։ Այն միավորում է ազգային 70, այդ թվում՝ ԽՍՀՄ (1958 թվականից) ֆեդերացիաները[4]։ Ֆեդերացիան հավանություն է տվել աշխարհի գավաթի վերափոխմանն ուղղված գործողությունների ծրագրին։ Վերջինս նախատեսված էր 11x11 ձևաչափով հանդբոլի աշխարհի առաջնության անցկացման համար և՛ կանանց, և՛ տղամարդկանց մասնակցությամբ։ 1949 թվականին Բուդապեշտում անցկացվեց կանանց մասնակցությամբ աշխարհի առաջնությունը, որտեղ առաջատարը Հունգարիայի հավաքականն էր։
Ընդհանուր առմամբ, 11 × 11 ձևաչափով անցկացվել է տղամարդկանց յոթ և կանանց երեք ձեռքի գնդակի առաջնություն։ 1966 թվականին անցկացվեց տվյալ ձևաչափով յոթերորդ և վերջին աշխարհի առաջնությունը։ Դրանով հիմք դրվեց 7x7 ձևաչափային հանդբոլի զարգացմանը։ 1954 թվականին առաջին անգամ այս ձևաչափով տղամարդկանց առաջնություն սկսեց Շվեդիան և հաղթանակ տարավ։ Կանայք անցկացրին 7 × 7 ձևաչափով հանդբոլի առաջին առաջնությունը 1957 թվականին Հարավսլավիայում։ Առաջին տեղը նվաճեց Չեխոսլովակիայի թիմը։
Խաղը տեղի է ունենում 40x20 մ չափերով ուղղանկյունաձև փակ վայրում։ Տարածքի շուրջն անպայման պետք է լինի անվտանգության գոտի կողմնային գծերի երկայնքով մոտ 1մ և դարպասի գծից առնվազն 2մ հեռավորությամբ։ Դաշտի երկար գծերը կոչվում են կողային գծեր, իսկ կարճ գծերը՝ դարպասի սյուների ներսում՝ դարպասի գծեր, դարպասի սյուներից դուրս՝ արտաքին դարպասային գծեր։
Յուրաքանչյուր դարպաս ունի հատկացված տարածք։ Դրանից 6 մ հեռավորությամբ ներս կանգնած է դարպասապահը, իսկ դուրս գտնվում է խաղացողներին հատկացված տարածքի սկզբնակետը (նրանք չեն կարող տրորել այդ գիծը)։ Դարպասի սահմանից դուրս՝ 3 մ հեռավորության վրա, գտնվում է ազատ նետումների գիծը (կամ 9 մ գիծը)։ Այս գիծը պատկերվում է կետագծերով, որոնց միջև հեռավորությունը 15 սմ է։ 6 մ գծից 7 մ հեռավորության վրա՝ դարպասի կենտրոնին զուգահեռ 7 մ գիծն է 3 մ երկարությամբ[5]։
Դարպասների գծի կենտրոնում տեղադրվում են դարպասները։ Դրանք պետք է առավելագույն չափով ամրացված լինեն հատակին։ Ընդունված չափսեր՝ 3 մ լայնություն, 2 մ բարձրություն։ Դարպասներին պետք է ամրացված լինեն ցանցեր։
Հանդբոլի գնդակը պատրաստվում է կաշվից կամ սինթետիկ նյութից։ Այն պետք է լինի կլոր։ Չպետք է լինի փայլուն կամ սայթաքուն։ Կա ընդունված 3 չափս.
Թիմը կազմված է 14 անդամից, որից միաժամանակ կարող են խաղադաշտ դուրս գալ միայն յոթը, իսկ մնացած յոթ խաղացողները համարվում են պահեստային խաղացողներ։ Խաղադաշտի յոթ խաղացողներից մեկը դարպասապահն է։ Խաղի սկզբից յուրաքանչյուր թիմում պետք է լինի հինգից ավելի մարդ։ Խաղի ընթացքում պահեստային խաղացողը շատ հեշտ կարող է մտնել խաղի մեջ, երբ այն խաղացողը, որին կփոխարինի, կհայտնվի խաղադաշտից դուրս։
Խաղն անցկացվում է երկու իրավահավասար մրցավարների հսկողության ներքո։ Անհամաձայնությունների դեպքում քննարկումից հետո ընդունվում են համատեղ որոշումներ։ Եթե երկու մրցավարները նկատել են նույն խախտումը, սակայն նշանակել են տարբեր պատիժներ, ապա դրանցից ընդունվում է ամենախիստը։
Յուրաքանչյուր խաղակես 16 տարեկանից բարձր խաղացողների համար տևում է 30 րոպե՝ 15 րոպեանոց ընդմիջումով։ 8-12 տարեկանների համար խաղի յուրաքանչյուր խաղակեսը տևում է 20 րոպե, 12-16 տարեկանների համար՝ 25 րոպե։ Ընդմիջումից հետո խաղադաշտերը փոխվում են։ Եթե անհրաժեշտ է պարզել հաղթողին, լրացուցիչ ժամանակ է ավելացվում։ Եթե առաջին լրացուցիչ ժամանակը չի բացահայտում հաղթողին, ապա 5 րոպեից հետո նույն պայմաններում երկրորդ լրացուցիչ ժամանակն է ավելացվում։ Եթե երկրորդ լրացուցիչ ժամանակն է ավարտվում ոչ-ոքի, ապա կատարվում են 7 մետրանոց հարվածներ։
Ժամանակի հաշվարկը չի դադարեցվում խաղի կարճաժամկետ ընդհատման դեպքում (օրինակ՝ եթե գնդակը դուրս է գալիս կողային գծից)։ Ավելի տևական դադարի անհրաժեշտության դեպքում մրցավարները կարող են վայրկյանաչափ օգտագործել։ Մասնավորապես, դա հարկավոր է խաղացողի հեռացման, մրցավարների խորհրդակցության ժամանակ։
Յուրաքանչյուր թիմ մեկ անգամ իրավունք ունի 1 րոպեով դադարեցնել խաղը, որի ժամանակ կանգնում է նաև խաղի հիմնական ժամանակը։ Դա կարելի է անել այն ժամանակ, երբ տվյալ թիմը գնդակով է։
Դարպասապահի գործողությունները կարգավորվում են հատուկ կանոններով.
Կա տուգանքի 3 հիմնական ձև․
Այդ տուգանքները կարող են նշանակվել ինչպես խաղացողներին, այնպես էլ թիմի պաշտոնական ներկայացուցիչներին։
Նախազգուշացում տրվում է հակառակորդի նկատմամբ որևէ խախտում կատարելու դեպքում (տրվում է մրցավարի կողմից), օրինակ՝ 3 մ հեռավորությունը նետումի ժամանակ խախտելու համար։ Նախազգուշացումն ուղեկցվում է դեղին քարտով[6] ։
Առավելագույն նախազգուշացումների քանակը մեկ խաղի ընթացքում․
Առավելագույն քանակի նախազգուշացումներ ստանալուց հետո կիրառվում են ավելի խիստ տուգանքներ՝ 2 րոպեով հեռացում դաշտից կամ որակազրկում։
Խաղադաշտից 2 րոպեով հեռացնում են, երբ խաղացողն իրեն վատ է դրսևորել հակառակորդ թիմի խաղացողի նկատմամբ (հրել, հարվածել կամ գնդակը նետել նրա վրա)։
Հեռացումն ուղեկցվում է մրցավարի ժեստով՝ վեր է բարձրացնում ձեռքը, ձեռքի մատներով ցույց տալիս երկու թիվը, որից խաղացողը հասկանում է, որ պետք է լքի խաղադաշտը 2 րոպեով։ Թիմն այդ երկու րոպեն խաղում է ոչ լիարժեք կազմով։ Այդ 2 րոպեն հեռացված խաղացողը անց է կացնում իր թիմի պահեստայինների նստարանին։ Եթե այս տուգանքը կիրառվել է մարզչի նկատմամբ, ապա նա նստում է պահեստայինների նստարանին, նրան փոխարինում է օգնական մարզիչը կամ պահեստային խաղացողներից որևէ մեկը։
Որակազրկում տեղի է ունենում այն ժամանակ, երբ խաղացողը կոպիտ խախտում է կատարել (հարվածել է խաղացողի գլխին, թռիչքի ժամանակ հրել է նրան կամ վիճել մրցավարի հետ)։
Որակազրկմանը հաջորդում է կարմիր քարտով խաղից և նույնիսկ խաղադաշտից հեռացումը։
Հայաստանում հանդբոլով սկսել են զբաղվել 1922 թվականից։ Հանրապետության առաջնությունները սկսել են կազմակերպվել 1956 թվականին։ 1992 թվականին հիմնադրվել է Հայաստանի հանդբոլի ֆեդերացիան[7]։ Նույն թվականին այն անդամագրվել է Հանդբոլի միջազգային ֆեդերացիային։
1956 թվականից կազմակերպվում են հանդբոլի հանրապետական առաջնություններ, իսկ 1957 թվականից Հայաստանի թիմերը մասնակցում են համամիութենական առաջնության և միջազգային մի շարք մրցումների։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.