քիմիական միացություն From Wikipedia, the free encyclopedia
Լորազեպամ, բենզոդիազեպինների շարքին պատկանող դեղորայք՝ Ատիվան վաճառքային անվամբ[2]։ Կիրառվում է տագնապային խանգարումները, քնի խանգարումները, ցնցումները, այդ թվում էպիլեպտիկ ստատուսը, ալկոհոլային զրկանքի համախտանիշը և քիմիոթերապիայից առաջացած սրտխառնոցը և փսխումը բուժելու նպատակով[2]։ Այն նաև կիրառվում է վիրահատությունների ժամանակ՝ խաթարելու տվյալ պահի մասին հիշողության ձևավորումը, իսկ արհեստական օդափոխության ապարատի տակ գտնվող անձանց սեդացիայի նպատակով[2][3]։ Երբեմն լորազեպամը կիրառվում է գերարտահայտված հուզմունքը վերացնելու նպատակով, չնայած տվյալ դեպքում նախընտրելի է միդազոլամը[2]։ Այլ դեղորայքի հետ մեկտեղ օգտագործվում է սուր կորոնար համախտանիշի բուժման նպատակով[2]։ Այն կարելի է կիրառել ներքին ընդունման դեղաձևի(per oral) կամ ներարկման եղանակով[2]։ Ներարկման եղանակով կիրառելիս ազդեցությունը հասունանում է 1-30 րոպե անց և պահպանվում է ամբողջ օրը[2]։
Լորազեպամ | |
---|---|
Քիմիական բանաձև | C₁₅H₁₀Cl₂N₂O₂ |
Մոլային զանգված | 5,3E−25 կիլոգրամ[1] գ/մոլ |
Քիմիական հատկություններ | |
Դասակարգում | |
CAS համար | 846-49-1 |
PubChem | 3958 |
EINECS համար | 212-687-6 |
SMILES | C1=CC=C(C(=C1)C2=NC(C(=O)NC3=C2C=C(C=C3)Cl)O)Cl |
ЕС | 212-687-6 |
ChEBI | 3821 |
Եթե հատուկ նշված չէ, ապա բոլոր արժեքները բերված են ստանդարտ պայմանների համար (25 °C, 100 կՊա) |
Հաճախակի դիտվող կողմնակի ազդեցություններից են թուլությունը, քնկոտությունը, թերճնշումը և թուլացած ջանքերը շնչելու համար[2]։ Ներերակային ճանապարհով ներմուծելիս անհրաժեշտ է որոշ ժամանակ այդ անձին հսկողության տակ պահել[2]։ Դեպրեսիայով տառապող անձանց մոտ կարող է մեծանալ ինքնասպանության ռիսկը[2]։ Կարող է զարգանալ և՛ ֆիզիկական, և՛ հոգեբանական կախյալություն[2]։ Եթե երկարատև կիրառումից հետո միանգամից դադարեցնել օգտագործումը կարող է զարգանալ բենզոդիազեպինային հանման համախտանիշ[2]։ Տարեց անձանց շրջանում կողմնակի ազդեցությունները ավելի հաճախ են դիտվում են[4] ու հիմնականում հանդիպում կոնքի կոտրվածքները և սայթաքումերը[5]։ Այս ամենը հաշվի առնելով լորազեպամը հիմնականում խորհուրդ է տրվում կիրառել 2-4 շաբաթ ժամկետով[6]։
Լորազեպամը հայտնաբերվել է 1963 թվականին և վաճառքի է հանվել ԱՄՆ-ում 1977 թվականին[7]։ Այն ընդգրկված է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական՝ կյանքի համար ամենաանհրաժեշտ և անվտանգ դեղերի ցանկում[8]։ Հասանելի են նաև գեներիկ տարբերակները[2]։ Զարգացող երկրներում մեծածախ վաճառքի արժեքը մեկ ստանդարտ դեղաչաձի համար 0.02-0.16 ԱՄՆ դոլար է 2014 թվականի տվյալներով[9]։ ԱՄՆ-ում 2015 թվականի տվյալներով մեկ ասմվա համար անհրաժեշտ դեղի գումարը չի գերազանցում 25 ԱՄՆ դոլարը[10]։ 2016 թվականի տվյալներով այն 57-րդ ամենահաճախ դուրս գրվող դեղորայքն է և արձանագրվել է տարեկան ավելի քան 14մլն դուրսգրում միայն ԱՄՆ-ում[11]։
Լորազեպամը ունի տագնապամարիչ ազդեցություն և ամենահաճախը հենց այս ազդեցության համար էլ կիրառվում է։ Իր արդյունավետությունը անփոխարինելի է արտահայտված տագնապի կարճաժամկետ բուժման համար։ ԱՄՆ-ի Սննդի և դեղերի ընդունման վերահսկողության վարչությունը (FDA) խորհուրդ չի տալիս կիրառել բենզոդիազեպինները, այդ թվում Լորազեպամը, ավելի քան 4շաբաթ ժամկետով[6][12]։ Այն արագ ազդող դեղամիջոց է և կարող է արդյունավետ լինել արագ զարգացող խուճապային գրոհը վերահսկելու գործում[13]։
Լորազեպամը նվազեցնում է գերհուզականությունը և նպաստում քնին, բացի այդ մեկ դեղաչափից հետո այդ ազդեցության պահպանման տևողությունը բավական ժամանակ պահպանվում է և այդ պատճառով էլ այն նպատակահարմար է կիրառել անքնության կարճաժամկետ բուժման համար, հատկապես եթե այդ զուգակցված է արտահայտված տագնապով և մղձավանջներով[14]։
Հանման համախտանիշի նշանները, ինչպիսիք են հետդեղորայքային անքնությունը և հետդեղորայքային տագնապը, ի հայտ են գալիս լորազեպամի կիրառությունը դադարեցնելուց 7 օր հետո[15]։
Կոմպուլսիվ էպիլեպտիկ ստատուսի բուժման առաջին ընտրության միջոցները կա՛մ ներերկակային լորազեպամը, կա՛մ դիազեպամն են[16]։ Լորազեպամը էպիլեպտիկ ստատուսի բուժման գործում ավելի էֆեկտիվ է, քան դիազեպամը և ֆենիտոինը, բացի դրանից ցնցումների կրկնման հավանականությունը և լրացուցիչ դեղորայքի կիրառման անհրաժեշոտությունը ավելի քիչ են[17]։ Այնուամենայնիվ, գոնե մեծահասակների համար ընտրության միջոցը շարունակում է մնալ ֆենոբարբիտալը, մյուս բոլոր դեղերի հետ համեմատ[18][19]։
Լորազեպամի հակացնցումային ազդեցությունը և ֆարմակոկինետիկ բնութագիրը, թույլ է տալիս այն ներերակային կիրառել սուր նոպաների ժամանակ՝ նոպան ավարտին հասցնելու համար, բայց այն հարուցում է երկարաձգված սեդացիա։ Ներքին ընդունման բենզոդիազեպինները, ներառյալ լորազեպամը, հազվադեպ կիրառվում են ռեզիստենտ աբսանսների երկարաժամկետ կանխարգելման նպատակով, սակայն քանի որ հակացնցումային ազդեցության նկատմամբ աստիճանաբար զարգանում է տոլեռանտություն, այս դեղերը չեն համարվում առաջին ընտրության պրեպարատներ[20]։
Լորազեպամի հակացնցումային և կենտրոնական նյարդային համակարգը ընկճող հատկությունների շնորհիվ այն նպատակահարմար է կիրառել ալկոհոլային զրկանքի համախտանիշի բուժման և կանխարգելման համար։ Այստեղ կարևոր է նաև այն, որ լորազեպամին չի հուզում լյարդի ոչ բավարար վիճակը, քանի որ նրա նյութափոխանակությունը չի պահանջում ո՛չ լյարդի, ո՛չ այլ հատվածների օքսիդացնող ֆերմենտներ[21][22]։
Լորազեպամը երբեմն կիրառվում է արհեստական շնչառության ապարատի տակ գտնվող անձանց մոտ սեդացիա հարուցելու նպատակով։ Բայց շատ ծանր վիճակում գտնվող հիվանդներին խորհուրդ է տրվում տալ պրոպոֆոլ, որն և՛ ավելի արդյունավետ է, և՛ ավելի մատչելի լորազեպամի հետ համեմատ[23]։
Լորազեպամի նոր հիշողությունների ձևավորման կանխումը[24], ինչպես նաև տագնապայնությունը և գերհուզականությունը նվազեցնող հատկությունները, թույլ են տալիս նրան կիրառել պրեմեդիկացիայի(նախադեղատոգորման) համար։ Այն տրվում է ընդհանուր անզգայացումից առաջ, նվազեցնելու համար անհրաժեշտ անէսթետիկի քանակը, կամ տհաճ գրծողություններից առաջ, օրինակ՝ էնդոսկոպիկ, ատամնաբուժական միջամտություններից, որպեսզի նվազեցնեն տագնապայնությունը և նպաստեն այդ պահերը մոռանալուն(ավելի ճշգրիտ՝ չհիշելուն)։ Լորազեպամը ներքին ընդունման դեղաձևի տեսքով տրվում է միջամտությունից 90-120 րոպե առաջ, իսկ ներերակային՝ 10 րոպե առաջ[25][26][27]։ Երբեմն, պալիատիվ նպատակներով սեդացիայի հասնելու համար միդազոլամի փոխարեն օգտագործվում է լորազեպամը[28]։ Ինտենսիվ թերապիայի բաժանմունքում լորազեպամը, որոշ դեպքերում կիրառում են հիպնոսի, ամնեզիայի և տագնապի վերացման նպատակով[29]։
Լորազեպամը, երբեմն, կիրառվում է հալոպերիդոլի փոխարեն, եթե անհատը գտնվում է խիստ հուզական կամ ագրեսիվ վիճակում՝ արագ սեդացիայի հասնելու նպատակով[30], բայց հալոպերիդոլ և պրոմեթազին կոմբինացիան շարունակում է մնալ նախընտրելի, քանի որ լորազեպամը բացասաբար է ազդում շնչական կենտրոնի վրա[31]։ Բացի դրանից, լորազեպամի այնպիսի կողմնակի էֆեկտ, ինչպիսին է վարքային ապաարգելակումը, դարձնում է բենզոդիազեպինների կիրառումը ոչ ցանկալի որոշ սուր փսիխոտիկ վիճակում գտնվող անձանց մոտ[32]։ Չնայած որոշ դեպքերում սուր դելիրիումը բուժվում է լորազեպամով, այն կարող է հարուցել պարադոքսալ էֆեկտներ և այդ պատճառով նածընտրելի է կիրառել այն հալոպերիդոլի հետ զուգակցված[33]։ Լորազեպամը դժվար է ներծծվում միջմկանային եղանակով կիրառելիս, իսկ վերջինս սուր դեպքերում ամենահաճախ կիրառվող ներմուծման ուղին է։
Կատատոնիան, որը զուգակցվում է խոսելու անկարողության հետ ենթարկվում է լորազեպամով բուժանը։ Ախտանիշները կարող են կրկնվել, այդ պատճառով բուժումը շարունակում են մի քանի օր։ Կատատոնիան, որը զարգացել է բենզոդիազեպինների կտրուկ դադարեցումից և կապված է բենզոդիազեպինների հանման համախտանիշի հետ ևս արձագանքում է լորազեպամով բուժմանը[34]։ Քանի որ լորազեպամը կարող է ունենալ պարադոքսալ էֆեկտներ, խորհուրդ է տրվում միաժամանակ կիրառել նաև հալոպերիդոլ[33][35]։
Երբեմն կիրառվում է նաև քիմիոթերապիայի ժամանակ, ի հավելումս հակափսխումային և սրտխառնոցը վերացնող այլ դեղորայքի, քանի որ հաճախ փսխման պատճառը կենտրոնական սենսիտիզացիան է հիվանդ լինելու մտքից[36]։ Լորազեպամը նաև կիրառվում է ցիկլիկ փսխումային համախտանիշի բուժման նպատակով։
Լորազեպամի ազդեցությունները, որոնք շատ դեպքերում օգտակար են համարվում, օրինակ՝ սեդատիվը, միոռելաքսացնողը, տագնապամարիչը և ամնեստիկը, այն դեպքերում, երբ ցանկալի չեն դառնում են կողմնակի[24]։ Կողմնակի ազդեցություններից են սեդացիան և արյան ցածր ճնշումը։ Լորազեպամի կողմնակի ազդեցությունները պոտենցվում են, եթե նրանք օգտագործվում են կենտրոնական նյարդային համակարգը ընկճող այլ դեղերի հետ միասին[16][37]։ Այլ կողմնակի էֆեկտներից են շփոթվածությունը, ատաքսիան, նոր հիշողություները ձևավորելու դժվարությունները և հետխնջույքային վիճակ հիշեցնող ազդեցությունը։ Բենզոդիազեպինների երկարատև կիրառումից հետո դադարեցնելիս, թե որքանով են վերականգնվում կոգնիտիվ ֆունկցիաները դժվար է հստակ ասել։ Կոգնիտիվ դեֆիցիտը դիտվում է բենզոդիազեպինների կիրառումը դադարեցնելու հետագա վեց ամիսների ընթացքում և ևս վեց ամիս է անհրաժեշտ կոգնիտիվ ֆունկցիաների լրիվ վերականգնման համար։ Համարվում է, որ հիշողության ձևավորման վրա լորազեպամը ունի ավելի արտահայտված ազդեցություն, քան մյուս բենզոդիազեպինները[38][39]։ Մեծահասակների մոտ բենզոդիազեպինների կիրառման ֆոնին ավելի հաճախ են նկատվում սայթաքումները և դրա հետ կապված վնասվածքները, բացի դրանից կողմնակի ազդեցությունները ավելի արտահայտված են այս տարիքում և ի հայտ են գալիս ավելի ցածր դեղաչափերից։ Բենզոդիազեպինները կարող են հարուցել կամ վատթարացնել դեպրեսիան։ Կարող են դիտվել նաև պարադոքսալ էֆեկտներ, ինչպիսիք են ցնցումային նոպաների ընթացքի վատացումը, պարադոքսալ գերհուզականությունը՝ մեծահասակների, երեխաների, ալկոհոլային կախյալություն, ագրեսիվ, գերարտահայտված զայրույթ ունեցող անձանց մոտ[4]։ Լորազեպամի ազդեցությունները դեղաչափ կախյալ են, այսինքն ինչքան բարձր է դեղաչափը այնքան արտահայտված են և՛ ցանկալի, և՛ կողմնակի էֆեկտները։ Ցանկալի արդյունք ստանալու համար անհրաժեշտ մինիմալ դեղաչափի կիրառումը հնարավորություն է տալիս նվազեցնել կողմնակի ազդեցությունների զարգացման ռիսկը։ Սեդատիվ դեղերը և քնաբեր հաբերը, ներառյալ լորազեպամը՝ կապված են մահվան ավելի բարձր ռիսկի հետ[40]։
Լորազեպամ օգտագործող անձանց մոտ հանդիպող ամենահաճախակի կողմնակի էֆեկտը սեդացիան է։ Տագնապի դեմ բուժվող 3500 անձանցից կազմված ընտրանքում ամենահաճախակի կողմնակի ազդեցություններից են եղել սեդացիան(15.9%), գլխացավը (6.9%), թուլությունը (4.2%) ոտքի վրա կանգնելու անկարողությունը(պահի տակ ոտքերը կարծես թուլանում են) (3.4%)։ Սեդացիան և մարմինը պահելու անկարողությունը տարիքին զուգընթաց ավելի շատ են հանդիպում[41]։ Այլ գանգատներից կարող են լինել կոգնիտիվ խանգարումները, վարքային ապարգելակումը, շնչական կենտրոնի ճնշումը և զարկերակային ցածր ճնշումը[29][32]։
Լորազեպամի բարձր դեղաչափով երկարաձգված ներերակային կիրառումը երբեմն կապված է պրոպիլեն գլիցերոլով թունավորման հետ[29][52]։
Լորազեպամի կիրառումից պետք է խուսափեն այն անձինք, ովքեր ունեն
Կախյալությունը, որը համարվում է հանման համախտանիշի բաղադրիչներից մեկը ի հայտ է գալիս լորազեպամով 4 շաբաթից ավել բուժվողների 1/3-ի մոտ։ Ինչքան բարձր է դեղաչափը և երկար է կիրառման տևողությունը, այդքան մեծ է բենզոդիազեպինային կախյալության զարգացման հավանականությունը։ Ուժեղ ազդեցությամբ(high-potnecy) բենզոդիազեպինները, ինչպիսիք են լորազեպամը, ալպրազոլամը և տրիազոլամը, ավելի մեծ հավանականությամբ կառաջացնեն կախյալություն[4]։ Տոլեռանտությունը բենզոդիազեպինների նկատմամբ որպես կանոն զարգանում է կանոնավոր ու տևական օգտագործման պայմաններում։ Այս փաստը ցանկալի է ամնեստիկ և սեդատիվ էֆեկտներ, անցանկալի` տագնապամարիչ, հիպնոտիկ և հակացնցումային ազդեցությունների տեսանկունից։ Կիրառմանը զուգընթաց պացիենտները զգում են դրական արդյունքը՝ անքնության և տագնապի նվազում, բայց ինչ-որ պահի ախտանիշները կրկին հետ են գալիս, անքնությունը ավելի շուտ ու տագնապը ավելի ուշ ժամկետներում։ Բենզոդիազեպինների արդյունավետությունը զգալիորեն նվազում է 4-6 ամիս կանոնավոր օգտագործումից հետո։
Եթե այնուամենայնիվ կարիք կա 4-6 ամսից երկարատև կիրառելու անհրաժեշտ է դեղաչափը մեծացնել ցանկալի արդյունքին հասնելու համար, բայց երբեմն դա էլ բավարար չէ ու այս դեպքում չպետք է մոռանանք, որ բուժմանը կայուն ախտանիշները կարող են բենզոդիազեպինների հանման համախտանիշի դրսևորումներ լինել[59]։ Հակացնցումային ազդեցության նկատամամբ տոլեռանտության զարգացման պատճառով բենզոդիազեպինները խորհուրդ չի տրվում կիրառել էպիլեպսիայի երկարատև հսկման նպատակով։ Դեղաչափի մեծացումը կարող է հաղթահարել տոլեռանտությունը, բայց հետագայում կարող է այդ ավելի բարձր դեղաչափերի նկատամամբ զարգանա տոլեռանտություն ու բացի դրանից դիտվեն ավելի արտահայատված կողմնակի ազդեցություններ։ Տոլեռանտության զարգացման մեխանիզմը բազմաբաղադրիչ է և բավական բարդ, այն ներառում է GABAA ընկալիչների վար կարգավորումը(downregulation), GABAA ընկալիչների եթնամիավորների կոնֆիգուրացիաների փոփոխումը, ինչպես նաև այս ընկալիչները կոդավորող գեների էքսպրեսիայի փոփոխումը[4]։
Եթե համեմատենք այլ բենզոդիազեպիների հետ՝ լորազեպամի դեպքում կախյալության զարգացման հվանականությւոնը ավելի բարձր է։ Լորազեպամը շիճուկում ունի բավականին կարճ կիսատրոհման պարբերություն։ Լորազեպամի թակարդումը(տեղաբաշխումը) անոթային հունում, շիճուկում կարճ կիսատրոհման պարբերությունը, ինակտիվ մետաբոլիտները կարող են հանգեցնել միջանկյալ(երկու դեղաչափերի կիրառման միջև ընկած ժամանակահատվածում զարգացող) հանման համախտանիշի և հաջորդ դեղաչափ ստանալու փափագի(անհամբեր սպասում հաջորդ դեղաչափին) առաջացմանը, որը ավելի է խորացնում հոգեբանական կախյալության երևույթները։ Հոգեբանական կախյալության ռիսկը նվազագույնի հասցնելու համար անհրաժեշտ է լորազեպամը կիրառել կարճաժամկետ և նվազագույն էֆեկտիվ դեղաչափերով։ Ցանկացած բենզոդիազեպին երկարատև օգտագործելուց հետո, եթե ցանկանում են դադարեցնել, անհրաժեշտ է դեղաչափը իջեցնել աստիճանաբար շաբաթների, ամիսների ընթացքում, որպեսզի կախյալության զարգացման հավանականությունը նվազի։
Ամփոփելով, կարող ենք ասել, որ լորազեպամի երկարատև կիրառումը ցանկալի է աստիճանաբար փոխարինել դիազեպամի էքվիվալենտ դեղաչափով, ստաբիլ կիրառել այդ դոզայով և հետո դադարեցնելուց հանել աստիճանաբար։ Այս ամենի իմաստը կայանում է նրանում, որ դիազեպամի դեղաչափ նվազեցնելը ավելի մեղմ և ոչ կտրուկ է ընթանում, քանի որ այն ունի ավելի երկար կիսատրհոման պարբերություն(20-500ժամ), իսկ նյութափոխանակության արգասիրքները ակտիվ են[60]։
Լորազեպամի կիրառման կտրուկ դադարեցումը ուղեկցվում է տագնապով և բենզոդիազեպինների, ինչպես նաև բարբիտուրատների, ալկոհոլի հանման համախտանիշի կլինիկական դրսևրումներով։ Լորազեպամի նկատմամբ զարգանում է ֆիզիկական և հոգեկան կախյալություն։ Ինչքան բարձր է դեղաչափը կամ կիրառման տևողությունը, այդքան բարձր է հանման համախտանիշի ժամանակ դիտվող տհաճ էֆեկտների զարգացման ռիսկը։ Այնուամենայնիվ, զրկանքի համախտանիշի դրսևրումներ կարող են դիտվել նաև ստանդարտ դեղաչափերով և կարճաժամկետ բուժման պայմաններում։ Բենզոդիազեպինների կիրառումը պետք է աստիճանաբար դադարեցնել, քիչ-քիչ և հատուկ ռեժիմով նվազեցնելով դեղաչափերը[61] Հետդադարային էֆֆեկտները(Rebound effects) հիմնականում ներառում են մինչ այդ եղած հիվանդության վերադրսևորումը, բայց ավելի ծանր և արտահայտված, որը հաճախ դժվար է ախտորոշվում։ Հանման համախտանիշի դրսևրումները կարող են տատանվել շատ լայն շրջանականերում՝ թեթև տագնապայնությունից ու անքնությունից մինչև ցնցումներ և փսիխոզ։ Ավելի ծանր ախտանիշների առաջացման հավանականությունը բարձրանում է երկարատև, բարձր դեղաչափերով կիրառելիս, կտրուկ և շատ արագ դադարեցնելիս և այլ պատճառներով։ Կարճ ազդող բենզոդիազեպինները, ինչպիսիք են լորազեպամը ավելի մեծ հավանականությամբ կառաջացնեն հանման համախտանիշի ծանր դրսևորումներ, քան երկար ազդող բենզոդիազեպինները[4]։
Հանման համախտանիշի ախտանիշները կարող են դրսևորվել Ատիվանի թերապևտիկ դեղաչափի մեկշաբաթյա կիրառումից հետո։ Ախտանիշներից են գլխաղացավերը, տագնապը, լարավածությունը ընկճախտը, անքնությունը, անհնագստությունը, շփոթմունքը, գերքրտնարտադրությունը, դյուրագրգռվածությունը, դիսֆորիան, գլխապտույտը, դեռեալիզաիան, դեպերսոնալիզացիան, վերջույթների թմրածությունը, լուսազգայունությունը, գերզգայունությունը ձայների և հոտերի նկատամանբ, պերցեպցիայի խանգարումները, սրտխառնոցը, փսխումը, լուծը, ախորժակի կորուստը, պատրանքները, դելիրիումը, ցնցումները, դողը, ստամոքսի ցավը, մկանային ցավը, ագիտացիան, տախիկարդիան, խուճապային գրոհը, կարճաժամկետ հիշուղության կորուստը և հիպերթերմիան։ Լորազեպամը օրգանիզմից դուրս է բերվում 18-36 ժամվա ընթացքում[62]։ Լորազեպամի նկատմամաբ կախյալության մասին այնքան շատ էր խոսվում, որ այն իր տեղն է գտել անգամ հեռուստատեսությունում՝ 1980ականներին BBC-ի կողմից հեռարձակվող That's Life հեռուստասերիալում։
Լորազեպամով գերդոզավորումը սովորաբար ֆատալ(մահացու) չէ, բայց ալկոհոլի հետ կիրառելիս կարող է հանգեցնել շնչական կենտրոնի մահացու ընկճման։ Այս զուգակցումը ուժեղացնում է երկու դեղերի ամնեստիկ և ապաարգելակիչ ազդեցությունները և հանցանքներին նպաստող պոտենցիալ գործոն է։ Որոշ հետազոտողներ համարում են, որ լորազեպամ կիրառողներին լրիվ արգելված է ալկոհոլային խմիչքների կիրառումը[24][63], մինչդեռ որոշներն էլ գտնում են, որ սա դոգմա չէ և ունիվերսալ հակացուցում չէ բոլորի համար[64]։ Սիներգիստական կողմնակի ազդեցություններ նաև դրսևորվում են օպիոիդների և հիպնոտիկ դեղերի հետ համատեղ կիրառման ժամանակ[58]։ Լորազեպամը նաև փոխազդում է ռիֆաբուտինի հետ[65]։ Վալպրոատը ընկճում է լոևազեպամի նյութափոխանակությունը, իսկ կրբամեզեպինը, լամոտրիջինը, ֆենոբարբիտալը, ֆենիտոինը և ռիֆամպւնը հակառակը նպաստում են մետաբոլիզմին։ Որոշ հակադեպրեսանտներ, հակաէպիլեպտիկ դեղեր, ինչպիսիք են ֆենոբարբիտալը, ֆենիտոինը ու կարբամեզեպինը, սեդատիվ հակահիստամինային դեղորայքները, օպիատները, հակափսիխոտիկները և ալկոհոլը, լորազեպամի հետ կիրառելիս պոտենցում են սեդատիվ էֆեկտները[4]։
Այն դեպքերում, երբ կասակածվում է լորազեպամով գերդոզավորում կարևոր է իմանալ, արդյոք այդ անհատը լորազեպամ կամ բենզոդիազեպին կանոնավոր օգտագործում է թե ոչ։ Շատ կարևոր է նաև ճշտել այլ միացությունների լորազեպամի հետ համատեղ կիրառումը։
Գերդոզավորման ախտանիշները տատանվում են լայն սահմաններում՝ շփոթվածություն, դիզարտրիա, պարադոքսալ էֆեկտներ, քնկոտություն, հիպնոտիկ վիճակ, կոմա, սիրտանոթային կենտրոնի, շնչական կենտրոնի դեպրեսիա և մահ։
Գերդոզավորման նախանշաններ ունեցող պացիենտների վաղ բուժումը իրենից ներկայացնում է փսխեցուցիչների ու ակտիվացրած ածուխի կիրառում, ստամոքսի լվացում։ Կարևոր է ընդհանուր զննումը, կենսական ցուցանիշների գնահատումը և աջակցող բուժումը, իսկ ներերկակային ֆլումազենիլի կիրառումը ցուցված է միայն անհրաժեշտ դեպքերում։
Պացիենտների համար պետք է ապահովել բարի, չհիասթափեցնող և չֆրուստրացնող մթնոլորտ, քանի որ բարձր դեղաչափերը հանգեցնում են պարադոքսալ ռեակցիաների։ Եթե պացիենտը համակրում է անձնակազմին, բուժումը արդյունավետ կազմակերպելը ավելի հեշտ է լինում, իսկ հակառակ դեպքում ագրեսիվ է տրամադրվում, ինչը խանգարում է բուժման կազմակերպմանը[66]։ Օպորտունիստական խորհրդատվությունը այս դեպքում իմաստ չունի, քանի որ զարգանում է անտերոգրադ ամնեզիա։
Լորազեպամի մակարդակը որոշվում է արյան մեջ և պլազմայում, որպեսզի հաստատվի հոստիպալացված պացիենտների լորազեպամով թունավորումը, այդ վիճակում մեքենա վարողների արգելանքի ճշմարտացիությունը և դատաբժշկական փորձաքննությունում հայտնաբերվի մահվան պատճառը։ Ստուգման ենթարկված մարդկանց մոտ արյան մեջ դեղի կոնցենտրացիան միջինում 10-300միկրոգրամ/լ ի սահմաններում է լինում։ Սուր գերդոզավորմամբ հոսպիտալացված անձանց մոտ այդ ցուցանիշը 300–1000 միկրոգրամ/լ-ի է հասնում[67]։ Լորազեպամը չի հայտնաբերվում այլ բենզոդիազեպիննեի հայտնաբերման համար կիրառվող մեզի սկրինինգ թեստով[68][69]։
Լորազեպամը ունի տագնապամարիչ, սեդատիվ, հիպնոտիկ, ամնեստիկ, հակացնցումային և միոռելաքսացնող ազդեցություն[70]։ Այն շատ ուժեղ ազդող(high-potency) և ազդեցության միջին տևողությամբ բենզոդիազեպին է, որի յուրահատկությունները[71][72], առավելությունները և թերությունները բացատրվում են իր ֆարմակոկինետիկ առանձնահատկություններով (ցածր լուծելիություն, սպիտակուցների հետ կապում, ոչ օքսիդատիվ վերափոխում դեղաբանորեն ոչ ակտիվ գլյուկորոնացված ձևի) և բարձր դեղաբանական ազդեցությամբ(լորազեպամի 1մգ-ը համարժեք է դիազեպամի 10մգ-ին)[73][74]։ Լորազեպամի կենսաձևափոխման պարբերությունը 10-20ժամ է[75]։
Լորազեպամը մեծ քանակով կապվում է պլազմայի սպիտակուցների հետ և ինտենսիվորեն մետաբոլիզվում է, առաջացնելով դեղաբանորեն ինակտիվ մետաբոլիտ[4]։ Քանի որ, լորազեպամը ունի շատ թույլ ճարպալույծ հատկություններ, այն դանդաղ է ներծծվում ներքին ընդունման տարբերակով կիրառելիս(per os) և հենց նույն պատճառով նպատակահարմար չէ ուղիղաղիքային ճանապարհով կիրառումը։ Չնայած թույլ ճարպալույծ հատկություններին, բարձր սպիտակուց կապող ունակությանը (85–90%[76]), պիկային էֆեկտը բավական երկար է պահպանվում, քանի որ տեղաբաշխումը հիմնականում անոթային հունում է։ Սրան հակառակ, դիազեպամը, որը խիստ ճարպալույծ է, շատ արագ է ներծծվում բերանից կամ ուղիղ աղուց, բայց շատ արագ էլ դուրս է գալիս անոթային հունից և տեղաբաշխվում հիմնականում ճարպային հյուսվածքում։ Այս փաստով էլ բացատրվում է այն հանգամանքը, որը լորազեպամի մեկ դեղաչափի պիկային էֆեկտը ավելի երկար է պահպանվում, քան էքվիվալենտ քանակով դիազեպամինը։ Լորազեպամը արագ կոնյուգացվում է 3-հիդրոքսի խմբի հատվածում լորազեպամ գլյուկուրոնիդի և դուրս է բերվում երիկամներով։ Փորձարարական կենդանիների կենտրոնական նյարդային համակարգի վրա լորազեպամը չունի տեսանելի ազդեցություն։ Արյան շիճուկում լորազեպամի մակարդակը համարժեք է ընդունած դեղաչափին։ Վեց ամսից ավել կիրառeլու դեպքում ակումուլյացիայի զարգացման մասին տվյաներ չկան։ Կանոնավոր կիրառման դեպքում դիազեպամը կարող է կուտակվել, քանի որ և՛ դիազեպամը, և՛ իր մետաբոլիզմի արգասիրքները ունեն երկար կիսաքայքայման պարբերություն։
Կիրառումը կլինիկայում: Դիազեպամը երկար տարիներ համարվել է էպիլեպտիկ ստատուսի բուժման ընտրության միջոց, քանի որ ճարպալույծ է ու արագ ներծծվում է բերանից կամ ուղիղ աղուց կիրառելիս(կարելի է տալ ոչ ներերակային, ինչը հարմար է արտահաիվանդանոցային պայմաններում բուժում կազմակերպելիս), բայց հենց նույն հատկության հաշվին էլ երկար չի մնում անոթային հունում և տեղաբաշխվում է մարմնի տարբեր հատվածներում։ Պիկային էֆեկտին հասնելու համար անհրաժեշտ է լինում դիազեպամի կրկնակի կիրառում, բայց վերջինս էլ նպաստում է դիազեպամի հավելյալ կուտակմանը։ Լորազեպամի դեպքում էլ այլ հարցեր կան։ Լինելով քիչ լիպոֆիլ, այն, բացի ներերակայինից, ցանկացած այլ ճանապարհներով ներմուծելիս դժվար է ներծծվում, բայց եթե ներարկվում է, այն դուրս չի գալիս անոթային հունից և պիկային էֆեկտը երկար պահպանվում է։ Այդ պատճառով լորազեպամի հակացնցումային ազդեցությունը ավելի կայուն է և կրկնակի կիրառումների անհրաժեշտությունը խիստ քիչ է։ Եթե հայտնի է, որ տվյալ անհատի մոտ ցնցումները հնարավոր է լինում դադարեցնել 1-2 դեղաչափ դիազեպամի կիրառումով, ցանկալի է կիրառել հենց դիազեպամը լորազեպամի փոխարեն, քանի որ լորազեպամի սեդատիվ էֆեկտը պահպանվում է 12-24 ժամ, իսկ դիազեպամինը 15-30 րոպե[77]։ Լորազեպամի երկարատև սեդացիա ապահովող հատկությունը կարող է որոշ դեպքերում ոչ ավանդական ցուցումներով կիրառման պատճառ դառնալ, հատկապես եթե պացիենտին անհրաժեշտ է տեղափոխել այլ վայր։ Չնայած լորազեպամը չի փոխարինում դիազեպամին արդեն ավարտվող նոպաների կառավարման համար, բայց էպիլեպտիկ ստատուսի բուժման համար լորազեպամը շարունակում է մնալ ընտրության միջոց[78][79][80]։
Լորազեպամի շիճուկային մակարդակը համապատասխանում է ընդունած դեղաչափի քանակին։ Ներքին ընդունման ձևով 2մգ լորազեպամի ընդունումից 2ժամ անց դեղը հասնում է շիճուկում առավելագույն մակարդակի՝ 20նգ/մլ[76][81], որի կեսը լորազեպամ է, մյուս կեսը նրա ինակտիվ մետաբոլիտ՝ լորազեպամ-գլյուկուրոնիդ[82]։ Լորազեպամի համանման դեղաչափը, եթե ներարկվի ներերկային, շիճուկի առավելագույն մակարդակը կլինի ավելի բարձր և կզարգանա ավելի վաղ, բացի այդ ավելի մեծ է ակտիվ, չմետաբոլիզված լորազեպամի տեսակարար կշիռը[83]։ Կանոնավոր կիրառման դեպքում մաքսիմալ մակարդակին հասնում են երեք օր հետո։ Երկարատև, վեց ամսից ավել կիրառումը չի հանգեցնում կումուլյացիայի[76]։ Կիրառումը դադարեցնելուց հետո երեք օր անց շիճուկում մնում է աննշան մակարդակով դեղորայք, իսկ մեկ շաբաթից ընդհանրապես չի հայտնաբերվում շիճուկում։ Լորազեպամը մետաբոլիզվում է լյարդում գլյուկուրոնաթթվով կոնյուգացիայի ճանապարհով, ինչի արդյունքում զարգանում է ոչ ակտիվ մետաբոլիտ լորազեպամ-գլյուկուրոնիդ։ Լորազեպամի նյութափոխանակության ընթացքում օքսիդատիվ գործընթացներ տեղի չեն ունենում, հետևաբար լյարդի վնասումը չի ազդում դեղի մետաբոլիզմի վրա։ Լորազեպամ-գլյուկուրոնիդը իր նախորդից ավելի ջրալույծ է, այդ պատճառով արագ տեղաբաշխվում է օրգանիզմում ու հետևաբար ունի ավելի երկար կիսատրոհման պարբերություն։ Լորազեպամ-գլյուկուրոնիդը աստիճանաբար էքսկրեցիայի է ենթարկվում երիկամներով[76], բայց քանի որ կուտակվում է տարբեր հյուսվածքներում, ակտիվ լորազեպամից ավելի երկար ժամանակահատվածում է հնարավոր լինի նրա հայտնաբերումը, հատկապես մեզում։
Այլ բենզոդիազեպինների հետ համեմատ ԳԱԿԹ(GABA) ընկալիչների նկատմամբ լորազեպամը ունի ավելի բարձր աֆինություն[84], որը բացատրում է նրա ավելի արտահայտված ամնեստիկ էֆեկտները[24]։ Հիմնական դեղաբանական ազդեցությունը ԳԱԿԹ-ի և GABAA[4] ընկալչի ազդեցության ուժգնացումն է։ Այս արդյունքին լորազեպամը հասնում է GABAA ընկալիչների քլորային անցուղիների բացման հաճախականությունը մեծացնելով։ Այնուամենայնիվ չպետք է մոռանալ, որ բենզոդիազեպինները չունեն սեփական ընկալիչները և ազդեցության դրսևորման համար անհրաժեշտ է ԳԱԿԹ նյարդամիջնորդանյութի առկայությունը։ Այսպիսով, բենզոդիազեպինների ազդեցությունը նյարդամիջնորդանյութ ԳԱԿԹ-ի ազդեցության ուժգնացումն է[4][58]։
Լորազեպամի էֆեկտների արտահայտվածությունը և տևողությունը անմիջականորեն կապված են դեղաչափից, այսինքն, ավելի մեծ դոզաները ունեն ավելի ուժեղ և երկարատև էֆեկտներ, քանի որ մարդու գլխուղերը ունի բենզոդիազեպինային ռեցեպտորների մեծ ռեզերվ և մեկ դեղաչափ կիրառելիս հասանելի ընկալիչների միայն 3%ն է զբաղեցվում դեղով[85]։
Լորազեպամի հակացնցումային ազդեցությունը կարող է լինել աբողջական կամ մասնակի, քանի որ երբեմն դեղը ամրանում է ոչ թե բենզոդիազեպինային ռեցեպտորներին այլ պոտենցիալ-կախյալ նատրիումական անցուղիներին։ Նեյրոնալ շղթայական հրդեհ կոչված երևույթը այստեղ չի գործում, քանի որ բենզոդիազեպինները նվազեցնում են նատրիումական մղանցքների վերականգնումը, ինչը ապացուցվել է մկների ողնուղեղի բջջային կուլտուրաներ վրա կատարված փորձերում[86]։
Մաքուր լորազեպամը սպիտակավուն փոշի է, որը ջրում և սպիրտային լուծիչներում գրեթե չի լուծվում։ Բժշկական կիրառման համար, այն հիմնականում արտադրվում է հաբերի և ներարկամ համար նախատեսված լուծույթների տեսքով, որոշ տեղեր վաճառվում են լորազեպամ կպչուն սպեղանիների, խմելու լուծույթների և ենթալեզվային դեղաձևերի տեսքով։
Լորազեպամի հաբերը և օշարակը ներմուծվում են միայն per os (բերանով)։ Ատիվան բրենդի լորազեպամի հաբերը պարունակում են նաև լակտոզ, մանրբյուրեղային ցելյուլոզ, պոլակրիլին, մագնեզիումի ստեարատ և ներկող ագենտներ(indigo carmine կապույտ հաբերում և տարտրազինը դեղին հաբերում).
Լորազեպամի ներարկման համար նախատեսված դեղորայքը ներմուծվում է միջմկանային կամ ներերակային ճանապարհով։ Ներարկման համար նախատեսված լուծույթները արտադրվում են 1մլ-անոց ամպուլաներում, որոնք պարունակում են 2 կամ 4 մգ լորազեպամ։ Կիրառվող լուծիչներից են պոլիէթիլեն գլիկոլը և պրոպիլեն գլիկոլը։ Պաշտպանիչ հեղուկների պարունակությունում կա բենզիլ ալկոհոլ[87]։ Լորազեպամի երկարատև կիրառման դեպքում նկարագրվել են թունավորան դեպքեր պրոպիլեն գլիկոլից[88]։ Ներերակային ներարկումները պետք է արվեն դանդաղ, իսկ պացիենտները պետք է պահվեն հսկողության տակ, հաշվի առնելով այնպիսի հնարավոր կողմնակի էֆեկտների զարգացումը, ինչպիսիք են շնչական կենտրոնի ընկճումը ու հիպոտենզիան։
Պիկային էֆեկտի հասունացման ժամանակը[81] համընկնում է շիճուկում դեղի պիկային մակարդակին, որը հասունանում է ներերկային ընդունումից 10րոպե, միջմկանային ներարկումից 60րոպե, իսկ ներքին(բերանով) ընդունումից 90-120րոպե անց[76][81], բայց իհարկե ազդեցությունը սկսում է երևան գալ ավելի վաղ։ Կլինիկորեն զգալի էֆեկտ ապահովող լորազեպամի դեղաչափը պահպանվում է 6-12 ժամվա ընթացքում, որի պատճառով այն հարմար չէ ամեօրյա մեկանգամյա կիրառման սխեմայով օգտագործել, այդ պատճառով դեղը բաժանվում է մասերի և կիրառվում է մեկ օրվա ընթացքում 5-6 անգամ։ Այս չափը կարելի է մեծացնել, ավելի հաճախ ու փոքր մասերով տալով, հատկապես տարեցներին, ովքեր միանգամից չեն կարող տանել մեծ դեղաչափերը։
Լորազեպամի տեղային դեղաձևերը, չնայած չունեն ապացուցված արդյունավետություն, շարունակվում են կիրառվել որոշ հոսփիսներում սրտխառնոցի բուժման համար[89]։
Լորազեպամը պատմականորեն համարվում է դասական բենզոդիազեպիններից մեկը։ Այս շարքին են նաև դասվում դիազեպամը, կլոնազեպամը, օքսազեպամը, նիտրազեպամը, ֆլուրազեպամը, բրոմազեպամը և քլորազեպատը[90]։ Առաջին անգամ այս դեղորայքը ներկայացվել է Ատիվան ու Տեմեստա անուններով 1977 թվականին Wyeth դեղաբանական ընկերության կողմից[91]։ Հայտնագործողը նույն ընկորության հետազոտական խմբի ղեկավար Դ․Ջ․ Ռիչարդսն էր։
Լորազեպամը կարող է կիրառվել ռեկրեացիոն նպատակներով, երբ հակառակ բժշկի խորհրդի օգտագործում կա՛մ ավելի մեծ դեղաչափով, կա՛մ ավելի երկարաժամկետ[92]։
Ռեկրեացիոնից բացի, բենզոդիազեպիններից օրինակ ֆլունիտրազեպամը օգտագրոծում են, երբ ուզում են թեթևացնելու հանցանքը և դրա համար կրելիք պատասխանատվությունը[46]։ Անտերոգրադ ամնեզիա առաջացնող և սեդատիվ-հիպնոտիկ հատկությունների համար լորազեպամտալիս են են բռնարարները իրենց զոհերին կամ գողություն կատարելու ժամանակ։
Լայնամասշտաբ, համազգային, ԱՄՆ-ի կառավարության կողմից իրականացվող հետազոտությամբ, որը նպատակ ուներ հայտնաբերելու շտապ օգնության բաժանմունք դիմած անձանց կողմից մինչ այդ կիրառված դեղորայքները, պարզվել է, որ սեդատիվ-հիպնոտիկ դեղերը ամենահաճախ առանց բժշկի ցուցման գնված դեղերն էին, որոնց պատճառով մարդիկ հայտնվում են շտապ օգնության բաժանմունքում (շուրջ 35%)։ Այս կատեգորիայում բենզոդիազեպինները առաջատարն են։ Տղամարդիկ և կանայք կիրառում են բենզոդիազեպինները ոչբժշկական նպատակներով հավասարապես։ Ինքնասպանության նպատակով կիրառվող դեղերի մեջ բենզոդիազեպինները առաջատար են ու կազմում են այդ նպատակով կիրառվող դեղերի 26%-ը։ Ըստ վիճակագրության առանց դեղատոմսի դուրսգրվող բենզոդիազեպիններից լորազեպամը երրորդ ամենահաճախ կիրառվող դեղորայքն է[93]։
Լորազեպամը և՛ ԱՄՆ-ի, և՛ Կանադայի Փսիխոտրոպ դեղերի կոնվեկցիայով հաստատվելէ, որ պատկանում է հսկվող դեղերի 4-րդ դասին[94]։ Միացյալ Թագավորությունում Լորազեպամը՝ ըստ 2001 թվականի Դեղերի սխալ կիրառման մասին կարգավորումներ վարույթի, դասվում է հսկվող դեղերի C կատեգորիային, 4-րդ դասին[95]։
2000 թվականին ԱՄՆ-ի Միլան դեղաբանական ընկերությունը համաձայնել է վճարել 147 միլիոն ԱՄՆ դոլար, քանի որ FTC-ը(Շուկայի կառավարման դաշնային հանձնաժողով) մեղադրանք էր ներկայացրել Միլան ընկերությանը, քանի որ այդ ընկերությունը դեղի բաղադրատոմսի լիզենցիան ձեռք բերելուց հետո 1988թվականին բարձրացրել էր գեներիկ լորազեպամի գինը 2600%-ով, իսկ գեներիկ քլորազեպատինը 3200%-ով[96]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.