մարդու հիվանդություն From Wikipedia, the free encyclopedia
Իրական պոլիցիտեմիան հազվադեպ հանդիպող միելոպրոլիֆերատիվ նորագոյացություն է (քրոնիկական լեյկեմիա), որի դեպքում ոսկրածուծի կողմից արտադրվում են չափազանց շատ արյան կարմիր բջիջներ՝ էրիթրոցիտներ[1]։
Վակեզի հիվանդություն, էրիթրեմիա | |
---|---|
Տեսակ | հիվանդության կարգ |
Բժշկական մասնագիտություն | արյունաբանություն |
Polycythemia vera Վիքիպահեստում |
Գանգատները, որոնք առաջանում են իրական պոլիցիտեմիայով հիվանդների մոտ, հիմնականում պայմանավորված են արյան խտության բարձրացմամբ, որն առաջանում է էրիթրոցիտների քանակի ավելացման պատճառով։ Այն ավելի հաճախ հանդիպում է մեծահասակների շրջանում և կարող է ընթանալ համապատասխան ախտանիշներով կամ առանց դրանց։ Ընդհանուր ախտանիշներն են քորը և ուժեղ այրող ցավը ձեռքերում ու ոտքերում, որը հաճախ ուղեկցվում է մաշկի կարմրավուն կամ կապտավուն գունավորմամբ։ Իրական պոլիցիտեմիայով հիվանդների մոտ հավանական է հոդատապային արթրիտի առաջացումը։ Բուժումը իր մեջ ներառում է հիմնականում ֆլեբոտոմիա, ինչպես նաև պերօրալ ընդունման քիմիոթերապիա և բուժման այլ նոր մեթոդներ, ինչպիսիք են ինտերֆերոնի երկար ազդող պրեպարատները։
Որոշ մարդկանց մոտ իրական պոլիցիտեմիան կարող է անախտանիշ ընթանալ[2]։ Իրական պոլիցիտեմիայի դասական ախտանիշը քորն է, որը հատկապես առաջանում է տաք ջրի ազդեցությունից (օրինակ՝ տաք լոգանք ընդունելիս)[3] և պայմանավորված է հիստամինի գերարտազատմամբ[4][5] կամ պրոստագլանդինի արտադրությամբ[6]։ Նման քոր առաջանում է հիավանդների մոտավորապես 40%-ի մոտ[7]։ Հոդատապային արթրիտը կարող է դիտվել հիվանդների մինչև 20%-ի մոտ[7]։ Պեպտիկ խոցային հիվանդությունը նույնպես տարածված է իրական պոլիցիտեմիայով հիվանդների մոտ, ամենայն հավանականությամբ այն պայմանավորված է մաստոցիտների կողմից հիստամինի գերարտազատմամբ, սակայն կարող է նաև պաjմանավորված լինել խոցածին H.pylori-ի նկատմամբ զգայունության բարձրացմամբ[8]։
Իրական պոլիցիտեմիայի (ինչպես նաև էսենցիալ թրոմբոցիտոզի) տիպիկ ախտանիշ է էրիթրոմելալգիան[9]։ Այն ձեռքերի կամ ոտքերի այրող ցավային զգացողությունն է, որը սովորաբար ուղեկցվում է մաշկի կարմրավուն կամ կապտավուն գունավորմամբ։ Էրիթրոմելալգիան առաջանում է թրոմբոցիտների քանակի ավելացման և ագրեգացիայի ակտիվության բարձրացման պատճառով, որի արդյունքում վերջույթների մազանոթներում ձևավորվում են արյան մակարդուկներ։ Այն զգայուն է ասպիրինային թերապիայի հանդեպ[10][11]։
Իրական պոլիցիտեմիան, որպես առաջնային պոլիցիտեմիա, առաջանում է ոսկրածուծի էրիթրոիդ, մեգակարիոցիտային և գրանուլոցիտային ծիլերի ուռուցքային պրոլիֆերացիայի արդյունքում, որը կոչվում է պանմիելոզ։ Ի տարբերություն երկրորդային պոլիցիտեմիայի, առաջնայինի դեպքում արյան մեջ ցածր է լինում էրիթրոպոետինի մակարդակը։ Իրական պոլիցիտեմիայի դեպքում հայնաբերվում է JAK2 թիրոզին կինազային գենի ակտիվացնող մուտացիա։ Գենը գործում է էրիթրոպոետինային ռեցեպտորների ազդանշանային ուղում, իսկ մուտացիայի հետևանքով առաջանում է բջիջների էրիթրոպոետին անկախ պրոլիֆերացիա[12]։
Իրական պոլիցիտեմիայի ախտորոշիչ չափանիշները փոփոխության են ենթարկվել 2016 թվականին՝ Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության կողմից[13]։ Ախտորոշման համար շեշտը դրվում է ճշգրիտ հյուսվածաբանական դիտարկումների վրա։
Ինչպես ամփոփեց Վերստովեկը, 2016 թվականի Եվրոպական արյունաբանական ասոցեացիայի կոնգրեսից հետո[14], իրական պոլիցիտեմիայի ախտորոշման համար գոյություն ունեն 3 հիմնական չափորոշիչներ՝
Հիվանդները սովորաբար ունենում են էրիթրոպետինի շատ ցածր քանակություն արյան մեջ, որը կարող է համարվել երկրորդային ախտորոշիչ չափանիշ։ Էրիթրոպոետինը աճի գործոն է, որը խթանում է էրիթրոցիտների արտադրությունը։ Էրիթրոպոետինի արտադրության դադարեցումը օրգանիզմի փոխատուցողական ռեակցիան է արյան մեջ էրիթրոցիտների բարձր մակարդակի նկատմամբ, որոնք իրական պոլիցիտեմիայի դեպքում բազմանում են առանց որևէ վերահսկողության։
JAK2 (V617F) թիրոզին կինազային գենի մուտացիան խիստ կապված է իրական պոլիցիտեմիայի հետ[15][16]։ JAK2 V617F մուտացիա առկա է հիվանդների 95%-ի մոտ, հայտնաբերվել է նաև JAK2 12 էկզոնի մուտացիա[17]։
Իրական պոլիցիտեմիայով հիվանդ և բուժում չստացած մարդիկ ունեն Բադ-Քիարիի համախտանիշի (լյարդի երակի թրոմբոզ) զարգացման բարձր ռիսկ[18]։
Իրական պոլիցիտեմիան առանց բուժման կարող է մահացու լինել և հիվանդների միջին ապրելիությունը կազմում է 1.5-3 տարի[19][20][21]։ Անհատների, ովքեր ստացել են բուժում, կյանքի միջին տևողության վերաբերյալ տվյալները վերջնական չեն, քանի որ հիվանդությունը հազվադեպ է հանդիպում։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ վերահսկվող իրական պոլիցիտեմիայի դեպքում միջինում ապրելիությունը կազմում է 10-20 տարի, մինչդեռ հետազոտությունների մեծ մասի դեպքում հիվանդությունն ախտորոշում են 60 և ավելի տարիքային խմբի մարդկանց մոտ, և տվյալ մարդիկ ապրում են կյանքի սպասվելիք նորմալ տևողությանը մոտ[22]։
Արյան հաճախակի հեռացումը ֆլեբոտոմիայով բուժման հիմնական եղանակն է, որը կարող է զուգակցվել բուժման այլ մեթոդների հետ։ Օրգանիզմից արյան հեռացումը առաջացնում է երկաթի պակասուրդ, որը հանգեցնում է հեմոգլոբինի և հեմատոկրիտի մակարդակների նվազեցման, դրանով իսկ իջնում է արյան մակարդման ռիսկը։ Ֆլեբոտոմիան սովորաբար կատարվում է, որպեսզի հեմատոկրիտը իջեցվի տղամարդկանց դեպքում 45, իսկ կանանց դեպքում 42-ից ցածր մակարդակի[23]։ Նկատել են նաև, որ ֆլեբոտոմիան նվազեցնում է կոգնիտիվ խանգարումների հավանականությունը[24]։
Բուժման համար օգտագործում են դեղորայք, որոնք նվազեցնում են էրիթրոցիտների քանակությունն արյան մեջ։ Դրանց մեջ է ներառվում հիդրոքսիուրեային և ինտերֆերոնային թերապիան[25]։ Բժիշկները նախընտրում են խուսափել քիմիոթերապիայից, եթե դա հնարավոր է, հատկապես երիտասարդ հիվանդների դեպքում, քանի որ հետազոտության արդյունքները ցույց են տվել սուր միելոիդային լեյկեմիայի փոխակերպման բարձր հավանականությունը։ Թեև հիդրօքսիուրեան այս առումով համարվում է ավելի անվտանգ քիմիոթերապիա, դեռևս որոշ բանավեճեր կան դրա երկարաժամկետ անվտանգության վերաբերյալ[26]։
Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ հակաքաղցկեղային դեղամիջոց հանդիսացող Էրլոտինիբը հանդիսանում է JAK2 V617F ակտիվության արգելակիչ է և կարող է լինել բուժման լրացուցիչ տարբերակ[27]։
Ռուքսոլիտինիբը՝ Յանուս կինազ 2 (JAK2) ինհիբիտորը, նույնպես օգտագործում են բուժման համար[28]։
Ropeginterferon alfa-2b (Besremi) Եվրոպական միությունում բժշկական օգտագործման համար երաշխավորվել է 2019 թվականի փետրվարին[29], իսկ ԱՄՆ-ում 2021-ի Նոյեմբերին[30][31]։ Ropeginterferon alfa-2b-ն առաջին դեղամիջոցն է, որը հաստատվել է ԱՄՆ Սննդամթերքի և դեղերի վարչության կողմից իրական պոլիցիտեմիայի բուժման համար, մարդիկ կարող են ընդունել անկախ իրենց բուժման պատմությունից, իսկ ինտերֆերոնային բուժումը հատուկ հաստատվել է իրական պոլիցիտեմիայի բուժման համար[30]։
Իրական պոլիցիտեմիան հանդիպում է բոլոր տարիքային խմբերում[32], և տարիքի հետ հիվանդության հանդիպման հաճախականությունը մեծանում է։ Ուսումնասիրություններով պարզվել է, որ ախտորոշման միջին տարիքը 60 տարեկանն է, մինչդեռ Մայոյի կլինիկայի ուսումնասիրությունը Օլմսթեդ կոմսությունում (Մինեսոտա) ցույց է տվել, որ ամենաբարձր հաճախականությունը 70-79 տարեկան մարդկանց մոտ է[33]։ Մինեսոտայի բնակչության ընդհանուր հիվանդացությունը տարվա ընթացքում 100,000 բնակչի հաշվարկով կազմում է 1.9 մարդ, ավելի հաճախ հիվանդանում են տղամարդիկ, քան կանայք[33]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.