Թուրք-դանիական հարաբերություններ

Թուրք-դանիական հարաբերությունները վերաբերում են Դանիայի և Թուրքիայի միջև ներկայիս և պատմական հարաբերություններին։ Դանիան դեսպանատուն ունի Անկարայում^[1], իսկ Թուրքիան ունի դեսպանատուն Կոպենհագենում^[2]։ Երկու երկրներն էլ ՆԱՏՕ-ի անդամ են։ Դանիայի և Թուրքիայի միջև դիվանագիտական հարաբերությունները լարվել են «Jyllands-Posten» թերթում Մուհամմադի ծաղրանկարների և Roj TV-ի գործի պատճառով (Roj TV-ի հեռարձակման լիցենզիան դադարեցվել է Դանիայի Գերագույն դատարանի կողմից 2014 թվականի փետրվարի 27-ին^[3])^[4]:

Թուրք-դանիական հարաբերություններ

Դանիա	Թուրքիա

Պատմություն

Այս հարաբերությունները սկսվել են 250 տարի առաջ և, փաստացի, սկսվել են 18-րդ դարում առևտրի ոլորտում։ 1756 թվականի հոկտեմբերի 14-ին կնքվեց Բարեկամության և առևտրի մասին համաձայնագիր սուլթան Օսման III-ի և Դանիայի թագավոր Ֆրեդերիկ V-ի կողմից։ 1758 թվականին Դանիան արտակարգ ներկայացուցիչ է նշանակել Օսմանյան կայսրությունում^[5]։

Երեսնամյա պատերազմ

Դանիան և Օսմանյան կայսրությունը միասին կռվում էին Սուրբ Հռոմեական կայսրության դեմ՝ որպես դաշնակիցներ 1618-1629 թվականներին^[6]։ 1643 թվականին Դանիան դաշնակցեց կաթոլիկ տերությունների հետ ընդդեմ Օսմանյան կայսրության և Շվեդիայի։

Հյուսիսային պատերազմ

Հյուսիսային պատերազմում Դանիան և Օսմանյան կայսրությունը պատերազմում էին միմյանց դեմ։

Ֆրանսիական հեղափոխական պատերազմներ

Երկրորդ կոալիցիայի պատերազմում Դանիան և Օսմանյան կայսրությունը պատերազմում էին միմյանց դեմ։

Նապոլեոնյան պատերազմներ

Թե՛ Դանիան, թե՛ Ֆրանսիան, թե՛ Օսմանյան կայսրությունը դաշնակիցներ էին Նապոլեոնյան պատերազմների ժամանակ՝ 1803-1815 թվականներին, ընդդեմ Միացյալ Թագավորության, Ավստրիայի, Ռուսաստանի և Շվեդիայի։

20 -րդ դար

1920 թվականին տեղի ունեցած հայ-թուրքական պատերազմի ժամանակ Դանիան հանդես եկավ որպես միջնորդ Հայաստանի և Թուրքիայի միջև պատերազմում^[7][7]։ 1926 թվականին Անկարայում կնքվեց առևտրային համաձայնագիր^[8]։ 1932 թվականին երկու երկրները հաշտության համաձայնագիր կնքեցին Շվեյցարիայի Ժնև քաղաքում^[9]։ 1948 թվականին ստորագրվեց վճարման պայմանագիր^[10]։

1999 թվականի նոյեմբերի 26-ին ստորագրվեց «Համատեղ գործողությունների պլան» քաղաքական, անվտանգության և պաշտպանության ոլորտում, երբ Թուրքիայի արտգործնախարար Իսմայիլ Չեմը այցելեց Դանիա^[4]։

Ծաղրանկարի ճգնաժամը

Դանիայի և Թուրքիայի միջև երկկողմ հարաբերությունները լարվեցին, երբ դանիական «Jyllandsposten» թերթը հրատարակեց մարգարե Մուհամմադի ծաղրանկարները^[11]։ Թուրքիայի վարչապետ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանը դատապարտեց հրապարակումը և քննադատեց Դանիային։ Թուրքական մամուլում հրապարակվում էր Էրդողանի խոսքից մեջբերումներ, որոնցում, մասնավորապես, ասվում էր. «Մուհամմադ մարգարեի ծաղրանկարները հարձակում են մեր հոգևոր արժեքների դեմ։ Պետք է լինի մամուլի ազատության սահմանափակում»^[12]։

Roj TV-ի գործը

Թուրքիան պնդում է, որ հեռուստաալիքը հանդիսանում է Քրդական բանվորական կուսակցության (ՔԲԿ) համար նախատեսված հարթակ, որին նրանք համարում են ահաբեկչական կազմակերպություն և լոբբինգի է ենթարկել Դանիայի կառավարությանը՝ չեղարկելով Roj TV-ի հեռարձակման լիցենզիան։ Թուրքիայի արտգործնախարարության պաշտոնյան հայտարարել է. «Մենք հաստատ գիտենք, որ «Roj» հեռուստաընկերությունը ՔԲԿ-ի ահաբեկչական կազմակերպության մի մասն է։ . . ՔԲԿ-ն ԵՄ-ի կողմից հաշվառված է որպես ահաբեկչական կազմակերպություն։ Դանիան ԵՄ անդամ է, և մենք ակնկալում էինք, որ ահաբեկչական խմբավորման հեռարձակող կազմակերպությանը չի տրվի անվճար հեռարձակում»^[13]։ Մինչդեռ կայանի գլխավոր մենեջեր իրաքցի քուրդ Մանուչեհր Թահսիլի Զոնոոզին խոստովանում է, որ կայանը կապ է պահպանում ՔԲԿ-ի հետ, նա դա բնութագրում է որպես անկախ քրդական հեռուստալիք, որը ՔԲԿ-ի վերահսկողության տակ չէ^[13]։ Թուրքական իշխանությունները բազմիցս պաշտոնական բողոքներ են ներկայացրել Դանիայի ռադիոյի և հեռուստատեսության վարչությանը կապված Roj TV–ի հետ, բայց մինչ օրս վարչության կողմից չի ընդունվել ոչ մի բողոք, քանի որ հեռուստաալիքը չի խախտել որևէ կանոն^[14]։

2010 թվականի նոյեմբերին Միացյալ Նահանգների դիվանագիտական հեռագրերի արտահոսքի պատճառով հայտնվեց մի դիվանագիտական հաղորդագրություն, որը վերաբերում էր թուրք ներկայացուցչի պահանջին, որ «որպես 2009 POTUS-ի միջնորդավորված գործարքի շրջանակներում Թուրքիայի առարկությունները Անդերս Ֆոգ Ռասմուսենին որպես ՆԱՏՕ-ի գլխավոր քարտուղար նշանակելու մասին։ Գլխավոր քարտուղար նշանակելով՝ Դանիան խոստացել էր պարզաբանել իր օրինական պահանջները, որոնցով նախազգուշացվում են «Roj» հեռուստատեսության փակման վերաբերյալ Թուրքիայի պահանջին միանալու մասին»^[15]։

Roj TV-ի հեռարձակման լիցենզիան դադարեցվել է Դանիայի Գերագույն դատարանի կողմից 2014 թվականի փետրվարի 27-ին^[3]։

Տնտեսական հարաբերություններ

Տնտեսական հարաբերությունները նպաստում են Թուրքիայի արտահանմանը։ 2004 թվականին Թուրքիայի արտահանումը Դանիա աճել է 40%-ով։ Առևտրաշրջանառությունը ներկայումս կազմում է 979,6 միլիոն ԱՄՆ դոլար^[16]։

Ծանոթագրություններ

1. «Embassy of Denmark in Turkey». Government of Denmark. Ministry of Foreign Affairs (Denmark). Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 20-ին.
2. «Turkish embassy in Copenhagen, Denmark». Government of Turkey. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 20-ին.
3. «Արխիվացված պատճենը». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 18-ին.
4. «Turkish-Danish Relations: Possible to Make A New Start?». Bilgesam.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ դեկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 20-ին.
5. «Danish Business Delegation to Turkey» (PDF). Royal Danish Ministry of Foreign Affairs. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 11-ին. «Trade between our two countries can be dated centuries back. In 1756 Denmark and The Ottoman Empire signed a treaty on commerce and friendship, which paved the way for closer ties – both human and commercial between our two people...»
6. 1625-1629. Aligned with the Catholic Powers 1643-1645.
7. Ralph Courtney (1920 թ․ նոյեմբերի 29). «Denmark ready to undertake Armenia duty». The Baltimore News. Արխիվացված է օրիգինալից 2013-01-31-ին. Վերցված է 2011 թ․ մայիսի 21-ին.
8. «Exchange of Notes constituting a Provisional Commercial Agreement, signed at Angora, March 22, 1926» (PDF). 1164. League of Nations (United Nations): 3. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 20-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)(չաշխատող հղում)
9. «DENMARK AND TURKEY Treaty of Conciliation, Judicial Settlement and Arbitration. Signed at Geneva, March 8, 1932» (PDF). 3310. League of Nations / United Nations: 7. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 20-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)(չաշխատող հղում)
10. «Payments Agreement (with protocol and exchange of letters) Signed at Ankara, on 15 December 1948» (PDF). 974: 7. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 20-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)(չաշխատող հղում)
11. “After the Danish Cartoon controversy”, The Middle East Quarterly, Winter 2007, pp. 3-11.
12. MacAskill, Ewen (2006 թ․ փետրվարի 4). «Cartoon controversy spreads throughout Muslim world». The Guardian. London. Վերցված է 2010 թ․ մայիսի 5-ին.
13. «Denmark, again? Now it's under fire for hosting Kurdish TV station». Christian Science Monitor. Վերցված է 2007 թ․ մարտի 12-ին.
14. «Decision regarding complaint from the Radio and Television Supreme Council» (PDF). 2007 թ․ մայիսի 3: 7. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2011 թ․ հուլիսի 19-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 20-ին. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
15. «US embassy cables: US steps up pressure on Turkey over Iran». The Guardian. London. 2010 թ․ նոյեմբերի 28.
16. «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 27-ին. Վերցված է 2009 թ․ հուլիսի 27-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)