Թունիսի տնտեսությունն ազատականացման փուլում է գտնվում՝ տասնամյակների կոշտ պետական ղեկավարումից հետո։ Խոհեմ տնտեսական և հարկաբյուջետային պլանավորումը հանգեցրել է չափավոր, բայց կայուն աճի ավելի քան մեկ տասնամյակում։ Թունիսի տնտեսական աճը պատմականորեն կախված է եղել նավթից, ֆոսֆատներից, գյուղատնտեսական ապրանքներից, ավտոպահեստամասերի արտադրությունից և զբոսաշրջությունից։ Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի 2015-2016 թվականների համաշխարհային մրցունակության զեկույցում Թունիսը զբաղեցրել է 92-րդ տեղը[1]։
Թունիսի տնտեսություն
| Ենթակատեգորիա | • Համաշխարհային տնտեսություն • Աֆրիկայի տնտեսություն  | |
|---|---|---|
| Երկիր | Թունիս | |
| Վայր | Թունիս | |
| Անվանական ՀՆԱ | 40 256 675 208,7294 ԱՄՆ դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ | 3464 ԱՄՆ դոլար | |
| ՀՆԱ (ԳՀ) | 137 650 108 108 միջազգային դոլար | |
| Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ | 11 936,229 միջազգային դոլար | |
| Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ | 1±0,1 տոկոս | |
| Ընդհանուր պահուստներ | 6 143 986 079 ԱՄՆ դոլար | |
| Գնաճի մակարդակ | 4,2±0,1 տոկոս | |
2015 թվականը նշանավորվել է Թունիսում տեղի ունեցած ահաբեկչական հարձակումներով, որոնք հավանաբար ազդեցություն են ունեցել նաև տնտեսական աճի վրա, հատկապես զբոսաշրջության ոլորտում, որը հիմնական ոլորտներից մեկն է[2]։
Յոթանասունականներին մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն աճել է ավելի քան 380%-ով (1970–1980՝ 280–1369 ԱՄՆ դոլար)։ Բայց սա անկայուն է եղել և մինչև 80-ականները այն նվազել է մինչև 10% (1980–1990՝ 1369–1507 ԱՄՆ դոլար)՝ կրկին հասնելով գրեթե 50% կուտակային աճի իննսունականներին (1990–2000՝ 22407–ԱՄՆ դոլար), ինչը հաջող դիվերսիֆիկացիայի ազդեցությունը է[3]։
Աճող արտաքին պարտքը և արժութային ճգնաժամը 1980-ականների կեսերին ստիպել են կառավարությանը սկսել կառուցվածքային ճշգրտման ծրագիր՝ գների ազատականացման, սակագները նվազեցնելու և Թունիսը դեպի շուկայական տնտեսություն վերակողմնորոշելու համար՝ 1986 թվականին։ Թունիսի տնտեսական բարեփոխումների ծրագիրը գնահատվել է որպես մոդել միջազգային ֆինանսական կառույցների կողմից։ Կառավարությունը ազատականացրել է գները, նվազեցրել մաքսատուրքերը, պարտքի սպասարկումը արտահանման և պարտքի նկատմամբ ՀՆԱ հարաբերակցությունը և երկարացրել իր 10 միլիարդ դոլար արտաքին պարտքի միջին ժամկետը։ Կառուցվածքային ճշգրտումները լրացուցիչ վարկավորում են բերել Համաշխարհային բանկից և արևմտյան այլ վարկատուներից։ 1990 թվականին Թունիսը միացել է Սակագների և առևտրի ընդհանուր համաձայնագրին (GATT) և հանդիսանում է Առևտրի համաշխարհային կազմակերպության (ԱՀԿ) անդամ։
1996 թվականին Թունիսը ստորագրել է «Ասոցացման համաձայնագիր» Եվրամիության (ԵՄ) հետ, որը մինչև 2008 թվականը վերացրել է մաքսատուրքերը և այլ առևտրային խոչընդոտները ապրանքների մեծ մասի համար։ Ասոցացման համաձայնագրի հետ միասին ԵՄ-ն աջակցում է Թունիսի կառավարության Mise A Niveau (արդիականացման) ծրագրին` թունիսյան բիզնեսների արտադրողականությունը բարձրացնելու և համաշխարհային շուկայում մրցակցությանը նախապատրաստվելու համար։
Կառավարությունն ամբողջությամբ կամ մասնակիորեն մասնավորեցրել է շուրջ 160 պետական ձեռնարկություն՝ 1987 թվականին սեփականաշնորհման ծրագրի մեկնարկից հետո։ Թեև ծրագիրը աջակցվում է GATT-ի կողմից, կառավարությունը ստիպված է եղել զգույշ շարժվել՝ զանգվածային հարվածներից խուսափելու համար։ Գործազրկությունը շարունակել է պատուհասել Թունիսի տնտեսությունը և վատթարացել արագ աճող աշխատուժի պատճառով։ Բնակչության մոտ 55%-ը 25 տարեկանից ցածր է։ Պաշտոնապես Թունիսի աշխատուժի 15,2%-ը գործազուրկ է։
2011 թվականին՝ արաբական գարնանից հետո, տնտեսությունը անկում է ապրել, բայց հետո վերականգնվել՝ 2014 թվականին ՀՆԱ-ի 2,81% աճով։ Այնուամենայնիվ գործազրկությունը շարունակում է մնալ հիմնական խնդիրներից մեկը, քանի որ 2014 թվականի առաջին եռամսյակի դրությամբ աշխատուժի 15.2%-ը գործազուրկ է։ Թունիսի քաղաքական անցումը նոր թափ է ստացել 2014 թվականի սկզբին՝ քաղաքական փակուղու հանգուցալուծմամբ, նոր Սահմանադրության ընդունմամբ և նոր կառավարության նշանակմամբ։ Ազգային երկխոսության հարթակը, որը միջնորդավորված էր քաղաքացիական հասարակության հիմնական կազմակերպությունների կողմից, վճռորոշ դեր է խաղացել բոլոր հիմնական քաղաքական կուսակցությունների համախմբման գործում։ Այս կոնսենսուսը թույլ է տվել հետագա բարեփոխումներ իրականացնել տնտեսության և պետական հատվածում։
2015 թվականին Բարդոյի ազգային թանգարանի հարձակումը հանգեցրել է Թունիսի տնտեսության երրորդ խոշորագույն հատվածի փլուզմանը[4]։ Թունիսում զբոսաշրջիկ աշխատողները հայտարարել են, որ «զբոսաշրջությունը մեռած է, այն ամբողջովին մեռած է»՝ արտահայտելով հարձակումից հետո զբոսաշրջության կտրուկ անկումը[5]։
Թունիսում քրջահավաքների թիվն ավելանում է՝ գործազրկության բարձր մակարդակի, առավել անապահով ընտանիքների գնողունակության կորստի և սպառման նոր սովորությունների պատճառով պլաստիկ թափոնների պայթյունի պատճառով։ Հողափորները չեն օգտվում սոցիալական պաշտպանությունից, որը տրվում է օրինական կարգավիճակ ունեցող մասնագիտություններին և կարող են ենթարկվել վերամշակման ոլորտի շահագործման[6]։
Հետևյալ աղյուսակում ներկայացված են 1980–2017 թվականների տնտեսական հիմնական ցուցանիշները։ 5%-ից ցածր գնաճը կանաչ գույնով է[7]։
| Տարի | ՀՆԱ
(միլիարդ ԱՄՆ դոլար) |
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ
(միլիարդ ԱՄՆ դոլար) |
ՀՆԱ
(միլիարդ ԱՄՆ դոլար՝ անվանական) |
ՀՆԱ-ի աճ
(իրական) |
Գնաճի մակարդակ
(տոկոսներով) |
Գործազրկություն
(տոկոսներով) |
Պետական պարտք
(ՀՆԱ-ի % - ով) |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1980 | 13.6 | 2,127 | 9.6 |  7.4% |
 10.1% |
Անհայտ | Անհայտ |
| 1981 | 15.8 |
2,387 |
 9.2 |
5.5% |
8.9% |
Անհայտ | Անհայտ |
| 1982 | 16.6 |
2,463 |
8.9 |
−0.5% |
13.7% |
Անհայտ | Անհայտ |
| 1983 | 18.0 |
2,618 |
9.2 |
4.7% |
9.0% |
Անհայտ | Անհայտ |
| 1984 | 19.7 |
2,833 |
9.1 |
5.7% |
8.6% |
Անհայտ | Անհայտ |
| 1985 | 21.5 |
2,991 |
9.2 |
5.7% |
7.6% |
Անհայտ | Անհայտ |
| 1986 | 21.6 |
2,894 |
9.9 |
−1.5% |
6.2% |
Անհայտ | Անհայտ |
| 1987 | 23.7 |
3,101 |
10.7 |
6.7% |
8.2% |
Անհայտ | Անհայտ |
| 1988 | 24.5 |
3,158 |
11.1 |
0.1% |
7.2% |
Անհայտ | Անհայտ |
| 1989 | 26.1 |
3,306 |
11.1 |
2.6% |
7.7% |
Անհայտ | Անհայտ |
| 1990 | 29.0 |
3,560 |
14.1 |
7.1% |
6.5% |
16.2% | Անհայտ |
| 1991 | 31.2 |
3,756 |
14.9 |
4.1% |
7.7% |
 16.2% |
66.4% |
| 1992 | 34.5 |
4,065 |
17.8 |
8.0% |
5.5% |
16.2% |
 65.2% |
| 1993 | 36.2 |
4,224 |
16.7 |
2.5% |
4.0% |
16.3% |
66.9% |
| 1994 | 38.3 |
4,362 |
17.9 |
3.6% |
5.4% |
16.3% |
67.0% |
| 1995 | 40.2 |
4,484 |
20.6 |
2.7% |
6.2% |
16.2% |
68.8% |
| 1996 | 43.7 |
4,808 |
22.3 |
6.9% |
3.7% |
16.1% |
70.1% |
| 1997 | 47.0 |
5,100 |
21.8 |
5.7% |
3.6% |
15.9% |
69.9% |
| 1998 | 49.9 |
5,342 |
22.9 |
5.0% |
3.1% |
16.1% |
61.0% |
| 1999 | 53.7 |
5,676 |
24.1 |
6.0% |
2.8% |
16.0% |
65.0% |
| 2000 | 57.3 |
5,993 |
22.5 | 4.3% |
2.8% |
15.7% |
65.9% |
| 2001 | 61.4 |
6,362 |
23.1 |
4.9% |
1.9% |
15.1% |
54.7% |
| 2002 | 63.4 |
6,503 |
24.3 |
1.7% |
1.9% |
15.3% |
54.2% |
| 2003 | 68.2 |
6,931 |
28.8 |
5.5% |
2.1% |
14.5% |
55.1% |
| 2004 | 74.3 |
7,476 |
32.7 |
6.0% |
2.5% |
14.2% |
54.1% |
| 2005 | 79.7 |
7,947 |
33.9 |
4.0% |
2.4% |
12.8% |
52.4% |
| 2006 | 86.8 |
8,570 |
36.1 |
5.7% |
3.2% |
12.5% |
47.8% |
| 2007 | 94.7 |
9,260 |
40.8 |
6.3% |
3.0% |
12.4% |
44.8% |
| 2008 | 100.8 |
9,763 |
47.0 |
4.5% |
4.3% |
12.4% |
42.0% |
| 2009 | 104.8 |
10,036 |
45.6 |
3.1% |
3.7% |
13.3% |
40.5% |
| 2010 | 108.8 |
10,315 |
46.2 |
2.6% |
3.3% |
13.0% |
39.2% |
| 2011 | 108.9 |
10,204 |
48.1 |
−1.9% |
3.5% |
18.9% |
43.1% |
| 2012 | 115.2 |
10,694 |
47.3 |
3.9% |
5.1% |
16.7% |
47.7% |
| 2013 | 120.0 |
11,020 |
48.7 |
2.4% |
5.8% |
15.3% |
46.8% |
| 2014 | 124.9 |
11,355 |
50.3 |
2.3% |
4.9% |
15.3% |
51.6% |
| 2015 | 127.6 |
11,487 |
45.8 |
1.1% |
4.9% |
15.4% |
54.8% |
| 2016 | 130.5 |
11,448 |
44.4 |
1.0% |
3.7% |
15.5% |
61.2% |
| 2017 | 135.4 |
11,755 |
42.2 |
1.9% |
5.3% |
15.3% |
71.3% |
1992 թվականին Թունիսը 6 տարվա մեջ առաջին անգամ կրկին մտել է մասնավոր միջազգային կապիտալի շուկա՝ ապահովելով 10 միլիոն դոլարի վարկային գիծ՝ վճարային հաշվեկշռի աջակցության համար։ 2003 թվականի հունվարին Standard & Poor's-ը հաստատել է իր ներդրումային վարկանիշը Թունիսի համար։ Համաշխարհային տնտեսական ֆորումը 2002-2003 թվականներին Թունիսին զբաղեցրել է 34-րդ տեղը մրցունակության համաշխարհային վարկանիշում (մայրցամաքի առաջատար Հարավային Աֆրիկայից հետ երկու տեղով)։ 2002 թվականի ապրիլին Թունիսում 1997 թվականից ի վեր ԱՄՆ դոլարով թողարկված առաջին սուվերեն պարտատոմսերի թողարկումը հավաքել է 458 միլիոն դոլար՝ 2012 թվականին մարման ժամկետով։
Թունիսի ֆոնդը գտնվում է Ֆինանսական շուկայի պետական խորհրդի վերահսկողության ներքո և ցուցակում է ավելի քան 50 ընկերություն։ Կառավարությունն առաջարկում է էական հարկային արտոնություններ՝ ընկերություններին բորսային միանալը խրախուսելու և ընդլայնման համար։
Թունիսի կառավարությունը 1993 թվականին ընդունել է ներդրումային միասնական օրենսգիրք՝ օտարերկրյա կապիտալ ներգրավելու համար։ Ավելի քան 1600 արտահանմանն ուղղված համատեղ ձեռնարկություններ գործում են Թունիսում՝ աշխատուժի համեմատաբար ցածր ծախսերից օգտվելու և արտոնյալ մուտքից դեպի մոտակա եվրոպական շուկաներ ստանալու համար։ Տնտեսական կապերն ամենամոտ են եվրոպական երկրների հետ, որոնք գերակշռում են Թունիսի առևտրում։ Թունիսի արժույթը` դինարը, Թունիսից դուրս չի վաճառվում։ Այնուամենայնիվ մասնակի փոխարկելիություն գոյություն ունի բարեխիղճ առևտրային և ներդրումային գործարքների համար։ Որոշ սահմանափակումներ դեռևս հսկում են Թունիսի բնակիչների կողմից իրականացվող գործողությունները։
Համաշխարհային բանկի կողմից Թունիսում ցուցակված ընկերությունների արժեթղթերի շուկայական կապիտալիզացիան 2007 թվականին գնահատվել է 5,3 միլիարդ դոլար՝ 2007 թվականի ՀՆԱ-ն կազմել է 15%[8]։
2007 թվականին օտարերկրյա ուղղակի ներդրումները կազմել են 2 միլիարդ դինար, կամ երկրում կատարված ներդրումների ընդհանուր ծավալի 5,18 տոկոսը։ Այս ցուցանիշը 2006 թվականի համեմատ աճել է 35,7%-ով և ներառում է 271 նոր օտարերկրյա ձեռնարկություն և 222 այլ ձեռնարկությունների ընդլայնում, որոնք արդեն տեղակայված են եղել երկրում։
Տնտեսական աճի տեմպը 2007թ թվականին կազմել է 6,3%, որը ամենաբարձրն է վերջին տասնամյակում։
Նոյեմբերի 29-ին և 30-ին Թունիսը ներդրումային համաժողով է անցկացրել աշխարհի տարբեր երկրների ղեկավարների մասնակցությամբ՝ 30 միլիարդ դոլարի չափով նոր պետական նախագծերի ֆինանսավորման խոստումներով[9]։
2022 թվականի դրությամբ Թունիսի կառավարությունը միջազգային օգնության կարիք ունի, քանի որ տնտեսությունը բախվում է պետական ֆինանսների ճգնաժամի հետ, որը մտավախություն է առաջացրել, որ այն կարող է պարտքի դիմաց վճարել և նպաստել սննդի և վառելիքի պակասին՝ ըստ կառավարության քննադատների։ Արդյունքում կառավարությունը 2022 թվականի դեկտեմբերին հայտարարել է, որ իրենք ակնկալում են նվազեցնել իր հարկաբյուջետային դեֆիցիտը 2023 թվականին մինչև 5,5%՝ այս տարվա կանխատեսված 7,7%-ից՝ պայմանավորված խնայողության միջոցներով, որոնք կարող են ճանապարհ հարթել Արժույթի միջազգային հիմնադրամի հետ վերջնական գործարքի համար[10]։
Վարկլի երաշխիք[11]
2012 թվականի ապրիլի 20-ին ԱՄՆ ֆինանսների նախարարը և Թունիսի ֆինանսների նախարար Հուսին Դիմասին ստորագրել են Թունիսի համար ԱՄՆ-ի վարկային երաշխիքը առաջ տանելու մտադրության մասին հռչակագիր[12][13]։ ԱՄՆ կառավարությունը տրամադրել է այդ վարկի երաշխիքը, որպեսզի Թունիսի կառավարություն հնարավորություն ընձեռի մուտք գործել շուկայական զգալի ֆինանսավորում՝ մատչելի գներով և նպաստավոր մարման ժամկետներով՝ մայր գումարի և տոկոսների ԱՄՆ երաշխիքով (մինչև 100 տոկոս)։
Աջակցությունը բաղկացած է եղել Թունիսի կառավարության կողմից թողարկված պարտքի ԱՄՆ երաշխիքից (կամ Թունիսի կառավարությանը տրված բանկային վարկերից)։ Այս երաշխիքը զգալիորեն նվազեցրել է Թունիսի կառավարության փոխառության ծախսերը այն ժամանակ, երբ շուկայի հասանելիությունն ավելի թանկ է դարձել զարգացող շուկայի շատ երկրների համար։ Առաջիկա շաբաթներին երկու կառավարություններն էլ մտադիր են եղել առաջընթաց գրանցել վարկի երաշխիքային համաձայնագրի հարցում, որը թույլ կտա Թունիսին առաջ շարժվել պարտքերի թողարկումով։
Արարողությունը տեղի է ունեցե; Համաշխարհային բանկում անցումային շրջանի արաբական երկրների հետ Դովիլյան գործընկերության ֆինանսների նախարարների հանդիպումից անմիջապես հետո։
Միկրոֆինանսական հաստատությունները, ինչպիսին է Enda Tamweel-ը, գոյություն ունեն՝ կանոնավոր բանկային համակարգ մուտք գործել չկարողացող ընկերությունների համար։ Սա ներառում է գյուղական կամ աղքատ շրջաններում ապրողներին, որտեղ բարգավաճում է ոչ ֆորմալ հատվածը, որը կազմում է Թունիսի ՀՆԱ-ի 34%-ը[14][15]։
Enda Tamweel-ը ավելի քան 3 միլիոն միկրովարկ է տրամադրել ավելի քան 900,000 մարդու իր հիմնադրման օրվանից սկսած 30 տարվա ընթացքում՝ ավելի քան 1,6 միլիարդ եվրո ներդնելով տեղական տնտեսության մեջ[14][15]։
Թունիսի բնական ռեսուրսները համեստ են՝ համեմատած նրա հարևանների՝ Ալժիրի և Լիբիայի ռեսուրսների հետ։ Բնական ռեսուրսների այս համեստությունը ստիպել է երկրին ներկրել նավթ, ինչը նպաստել է բենզինի թանկացմանը։ 2006 թվականի ապրիլի 26-ին լիտրը հատել է մեկ դինարի նշաձողը՝ վաճառվելու համար 1,50 թունիսյան դինարով (գնողունակության համարժեքության տեսանկյունից եվրոպական գներին համարժեք գին)[16]։
Էելկտրականություն
- Արտադրություն՝ 16,13 միլիարդ կՎտժ (2011)[17]
- Արտադրությունը ըստ աղբյուրի՝
- հանածո վառելիք՝ 96.8% (2010)
- հիդրո՝ 1.7% (2010)
- այլ՝ 1,5% (2010)
- Սպառում` 13,29 մլրդ կՎտժ (2010)
- Արտահանումներ՝ չկա (2010)
- Ներմուծում՝ 19 մլն կՎտժ (2010)
2017 թվականին տնտեսության ճյուղերի բաշխումը հետևյալն է.
| Տնտեսության ոլորտ | Ներդրում ՀՆԱ-ում |
|---|---|
| Գյուղատնտեսություն | 10,1 % |
| Արդյունաբերություն | 26,2 % |
| Ծառայություններ | 63,8 % |
Գյուղատնտեսություն
Գյուղատնտեսություն-մթերքներ՝ ձիթապտուղ, հացահատիկ, լոլիկ, ցիտրուսային մրգեր, շաքարի ճակնդեղ, խուրմա, նուշ։
2018 թվականին Թունիսն արտադրել է՝
- 1,5 մլն տոննա ցորեն
- 1,3 մլն տոննա լոլիկ (աշխարհում 16-րդ ամենամեծ արտադրողը)
- 825 հազար տոննա ձիթապտուղ (աշխարհում 7-րդ ամենամեծ արտադրողը)
- 700 հազար տոննա գարի
- 548 հազար տոննա ձմերուկ
- 450 հազար տոննա սոխ
- 426 հազար տոննա պղպեղ
- 423 հազար տոննա կարտոֆիլ
- 241 հազար տոննա խուրմա (աշխարհում 10-րդ ամենամեծ արտադրողը)
- 217 հազար տոննա գազար
- 146 հազար տոննա խաղող
- 144 հազար տոննա նարինջ
- 118 հազար տոննա դեղձ
- 114 հազար տոննա խնձոր
- 104 հազար տոննա գրեյպֆրուտ
- 102 հազար տոննա սեխ
Բացի գյուղատնտեսական այլ ապրանքների ավելի փոքր արտադրություններից, ինչպիսիք են նուշը (66 հազար տոննա) և շաքարի ճակնդեղը (76 հազար տոննա)[18]։
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
