Գվինեա (տարածաշրջան)

Գվինեա
Տեսակ	տարածաշրջան
Մայրցամաք	Աֆրիկա
Երկիր	Նիգերիա, Բենին, Տոգո, Գանա, Կոտ դ'Իվուար, Սենեգալ, Գամբիա, Գվինեա, Գվինեա Բիսաու, Սիերա Լեոնե, Լիբերիա, Կամերուն և Հասարակածային Գվինեա
Աշխարհագրական տեղադրություն	Աֆրիկա

Գվինեա, Արևմտյան Աֆրիկայի ափամերձ տարածաշրջանի ավանդական անվանում։ Ողողում է Գվինեական ծոցի ափերը: Բնական խոնավ արևադարձային անտառ է կամ սավաննա, որը ձգվում է ափի երկայնքով և սահմանակից է Սահելի գոտուն հյուսիսում։

Արագ փաստեր Գվինեա, Տեսակ ...

Փակել

«Գվինեայի» ստուգաբանությունը հստակ չէ։ Անգլերեն Գվինեա տերմինը գալիս է անմիջապես իսպաներեն Guinea բառից, որն իր հերթին ծագել է պորտուգալերեն Guiné բառից: Պորտուգալերեն եզրույթն առաջացել է 15-րդ դարի կեսերին՝ անվանելու գվինեացի բնակեցված հողերը, ընդհանուր տերմին, որն օգտագործում էին պորտուգալացիները՝ Սենեգալ գետի հարավում ապրող «սևամորթ» աֆրիկյան ժողովուրդներին դիմելու համար: «Գվինեա» եզրույթը լայնորեն օգտագործվում է 1453 թվականի Գոմես Էանես դե Զուրարայի տարեգրության մեջ^[1]։ 1481 թվականից Պորտուգալիայի թագավոր Յոհան II-ը ստացել է Senhor da Guiné (Գվինեայի լորդ) տիտղոսը^[2]^[3]^[4]։

Ենթադրվում է, որ պորտուգալացիները փոխառել են Guineus բերբերական Ghinawen եզրույթից (երբեմն արաբացված որպես غِنَاوَة Guinauha կամ Genewah ), որը նշանակում է «այրված ժողովուրդ» (համանման է դասական հունական Aithiops-ին, «այրված դեմքի»)^[5]: Բերբերական aginaw և Akal n-Iguinawen^[6] եզրույթները համապատասխանաբար նշանակում են «սև» և «սևերի երկիր»։

Մրցակցող տեսությունը, որն առաջին անգամ ուղարկել է Լեո Աֆրիկանուսը 1526 թվականին^[7], պնդում է, որ «Գվինեա»-ն առաջացել է Ջեննեից (որը նա անվանում է Գենեո, Ջեննի և Գինեա)^[8], Վերին Նիգեր գետի ներքին առևտրային մեծ քաղաքից^[9]։ Ջենեն գերիշխում էր ոսկու և աղի առևտրում Արևմտյան Աֆրիկայում 11-րդ դարից (Գանայի անկումը) մինչև 13-րդ դարը (երբ Մալիի ներխուժումը խաթարում է նրա երթուղիները և առևտուրը վերահղում դեպի Տիմբուկտու, որը մինչ այժմ ընդամենը Ջենեի փոքր վայրն էր): Ջեննեի գերիշխանության ժամանակաշրջանում է, որ Genewah եզրույթը իրոք սկսում է կիրառվել արաբական աղբյուրներում (al-Sudan, արաբերեն նշանակում է «սևեր»․ ավելի հաճախ գործածվում էր նախկինում)^[10]:

Այլ տեսություններ փորձում են «Գվինեան» կապել «Գանայի» հետ, բայց դա ավելի քիչ հավանական է։ Գանայի կայսրությունն անվանվել է միջնադարյան առևտրային Ghanah քաղաքի անունով, որն արդեն հիշատակվել է 11-րդ դարի արաբ աշխարհագրագետների կողմից (օրինակ՝ ալ-Բաքրի), բայց արաբական աղբյուրներում այն գործածվում է Genewah-ից տարբեր կերպով^[10]։ Ընդհակառակը, հնարավոր է, որ և՛ Գանան, և՛ Ջենեն իրենց սկզբնական անվանումները ստացել են այնտեղ ապրող սևամորթների համար կիրառված բերբերական տեղանուններից: Տեսությունների հնարավոր հաշտեցումն այն է, որ բերբեր Գինավենը (սևերը) եղել է Ջեննեի (քաղաքի) աղբյուրը, որն իր հերթին առաջացրել է արաբական Genewah-n (տարածք, որտեղ գերիշխում է այդ քաղաքը), որը վերջնականապես վերածվել է պորտուգալական Guiné^[11]:

1478 թվականին (Կաստիլիական իրավահաջորդության պատերազմի ժամանակ), երեսունհինգ կարավելներից կազմված կաստիլիական նավատորմը և պորտուգալական նավատորմը կռվել են Գվինեայի ճակատամարտում Էլմինայի մոտ գտնվող ծովածոցում՝ Գվինեայի առևտրի գերիշխանության համար (ոսկի, փղոսկր և սև պղպեղ)։ Պատերազմն ավարտվել է ինչպես պորտուգալական նավատորմի հաղթանակով, այնպես էլ կաթոլիկ միապետների կողմից աֆրիկյան վիճելի տարածքների մեծ մասի վրա Պորտուգալիայի ինքնիշխանության պաշտոնական ճանաչմամբ (Ալկաչովասի պայմանագիր, 1479 թվական)^[12]^[13]: Սա եվրոպական տերությունների միջև բազմաթիվ գաղութային պատերազմներից առաջինն էր: Պորտուգալացիներից և կաստիլիացիներից հետո եկել են հոլանդացիները, դանիացիները, ֆրանսիացիները և բրիտանացիները:

Փղոսկրի, ոսկու և ստրուկների լայնածավալ առևտուրը հարստացնում է տարածաշրջանը, և մի շարք կենտրոնացված թագավորություններ են ձևավորվում 18-րդ և 19-րդ դարերում: Սրանք շատ ավելի փոքր էին, քան Սահելի խոշոր նահանգները, բայց դրանք ունեին բնակչության շատ ավելի մեծ խտություն և քաղաքականապես ավելի կենտրոնացված էին: Այս թագավորությունների համախմբվածությունը ստիպում է տարածաշրջանին ավելի մեծ դիմադրություն ցույց տալ եվրոպական ներխուժումներին, քան Աֆրիկայի մյուս տարածքները: Նման դիմադրությունը, զուգորդված եվրոպացիների համար թշնամական հիվանդությունների միջավայրին, նշանակում էր, որ Գվինեայի մեծ մասը գաղութացված չէր եվրոպացիների կողմից մինչև 19-րդ դարի վերջը:

Գվինեան հաճախ բաժանվում է «Ստորին Գվինեա»-ի և «Վերին Գվինեա»-ի։ Ստորին Գվինեան Աֆրիկայի ամենախիտ բնակեցված տարածաշրջաններից մեկն է, որն ընդգրկում է Հարավային Նիգերիան, Բենինը, Տոգոն և ձգվում է մինչև Գանա: Այն ներառում է ափամերձ շրջանները, ինչպես նաև ներքին տարածքը։ Վերին Գվինեան շատ ավելի քիչ է բնակեցված և ձգվում է Կոտ դ'Իվուարից մինչև Սենեգալ:

Գվինեայի Հանրապետության սահմաններում Ստորին Գվինեան երկրի ափամերձ հարթավայրն է, մինչդեռ Վերին Գվինեան՝ երկրի ներքին տարածքը:

Բենինի և Նիգերիայի շրջակայքի արևելյան հատվածը անվանվել է Ստրկական ափ: Այն, ինչ այժմ Գանան է, մի ժամանակ կոչվում էր (բրիտանական) Ոսկե ափ, անվանում, որը հետագայում տրվել է բրիտանական գաղութին, որն ի վերջո ընդգրկել է ավելի վաղ շրջանի եվրոպական գաղութները: Սրանից արևմուտք գտնվում էր Փղոսկրի Ափը, որը դեռևս այդ տարածաշրջանի ազգի անվանումն էր։ Ամենահեռավոր արևմուտքում ժամանակակից Լիբերիայի և Սիերա Լեոնեի շրջակայքը կոչվում էր կամ Պղպեղի ափ կամ Հացահատիկի ափ:

Հյուսիսից հարավ․

Սենեգալ (նախկինում ֆրանսիական)
Գամբիա (նախկինում բրիտանական)
Գվինեա-Բիսաու (նախկինում Պորտուգալական Գվինեա)
Գվինեա (նախկին Ֆրանսիական Գվինեա)
Սիեռա Լեոնե (Պղպեղի ափի բրիտանական մաս, սկզբնապես Ազատության նահանգ)
Լիբերիա (Պղպեղի ափի նախկին ստրուկների համար ԱՄՆ բնակավայրերից)
Կոտ դ'Իվուար կամ Կոտ դ'Իվուար
Գանա (նախկինում՝ Ոսկե ափ, Դանիական Գվինեա, Հոլանդական Գվինեա, Պորտուգալական Ոսկե Ափ (առաջին), Պրուսական ոսկե ափ և Շվեդական Գվինեա, բոլորն էլ հետագայում վերածվել են Բրիտանական ոսկե ափի)
Տոգո (նախկինում Տոգոլանդիա)
Բենին (Դահոմեյ)
Հարավային Նիգերիա

[1]
Zurara titled his 1453 chronicle of the Henrican discoveries as the "conquest of Guinee", (e.g. p.1) and although Zurara starts off using the term "Guinea" loosely to include the Western Sahara coast, he eventually (p.153) corrects himself and notes that the term "Guinea" really applies only the lands of the Guineus, the black people south of the Senegal River.
[2]
Russell, Peter Edward (2001-01-01). Prince Henry 'the Navigator': A Life (անգլերեն). Yale University Press. էջ 318. ISBN 978-0-300-09130-4.
[3]
Stephens, H. Morse (1891). Portugal. էջ 164.
[4]
Maryland State Colonization Society (1835). Maryland colonization journal. The Johns Hopkins University Sheridan Libraries. Baltimore, Maryland State Colonization Society. էջ 280.
[5]
Rogado Quintino (1965) "O problema da origem dos termos «Guiné» e «Guinéus»", Boletim Cultural da Guiné portuguesa, vol. 20, no.78, p.117-45.
[6]
«World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - Guinea: Overview». Minority Rights Group International. Վերցված է 24 May 2016-ին.
[7]
The year Leo completed the manuscript of his book on African geography (Description of Africa) according to the date on the sole surviving manuscript (Biblioteca Nazionale Vittorio Emmanuele, MS 953).
[8]
Leo Africanus uses the word "Ghinea" for both a village and a large kingdom.
[9]
Leo Africanus (written 1526, pub.1550) The History and Description of Africa: and of the notable things therein p.79)
[10]
W. D. Cooley (1841) The Negroland of the Arabs examined and explained. p.20.
[11]
Cooley (1841) endorses the theory (p.18n) that Djenné, rather than blacks, was the source of the Arabic term Genewah (and thus Portuguese Guiné), but at the same time (p.20n) recognizes that Djenné itself might originally come from the Berber Ghinawen (blacks).
[12]
Historian Malyn Newitt: “However, in 1478 the Portuguese surprised thirty-five Castilian ships returning from Mina [Guinea] and seized them and all their gold. Another...Castilian voyage to Mina, that of Eustache de la Fosse, was intercepted ... in 1480. (...) All things considered, it is not surprising that the Portuguese emerged victorious from this first maritime colonial war. They were far better organised than the Castilians, were able to raise money for the preparation and supply of their fleets, and had clear central direction from ... [Prince] John.” In A history of Portuguese overseas expansion, 1400-1668, Routledge, New York, 2005, p.39,40.
[13]
Bailey W. Diffie and George D. Winius “In a war in which the Castilians were victorious on land and the Portuguese at sea, …” in Foundations of the Portuguese empire 1415-1580, volume I, University of Minnesota Press, 1985, p.152.

Գրքեր

DIFFIE, Bailey W. and WINIUS, George D. - Foundations of the Portuguese Empire, 1415-1580, Volume 1, University of Minnesota Press, 1977.
NEWITT, Malyn- A history of Portuguese overseas expansion, 1400-1668, Routledge, New York, 2005.

[1] [1]
Zurara titled his 1453 chronicle of the Henrican discoveries as the "conquest of Guinee", (e.g. p.1) and although Zurara starts off using the term "Guinea" loosely to include the Western Sahara coast, he eventually (p.153) corrects himself and notes that the term "Guinea" really applies only the lands of the Guineus, the black people south of the Senegal River.

[2] [2]
Russell, Peter Edward (2001-01-01). Prince Henry 'the Navigator': A Life (անգլերեն). Yale University Press. էջ 318. ISBN 978-0-300-09130-4.

[3] [3]
Stephens, H. Morse (1891). Portugal. էջ 164.

[4] [4]
Maryland State Colonization Society (1835). Maryland colonization journal. The Johns Hopkins University Sheridan Libraries. Baltimore, Maryland State Colonization Society. էջ 280.

[5] [5]
Rogado Quintino (1965) "O problema da origem dos termos «Guiné» e «Guinéus»", Boletim Cultural da Guiné portuguesa, vol. 20, no.78, p.117-45.

[6] [6]
«World Directory of Minorities and Indigenous Peoples - Guinea: Overview». Minority Rights Group International. Վերցված է 24 May 2016-ին.

[7] [7]
The year Leo completed the manuscript of his book on African geography (Description of Africa) according to the date on the sole surviving manuscript (Biblioteca Nazionale Vittorio Emmanuele, MS 953).

[8] [8]
Leo Africanus uses the word "Ghinea" for both a village and a large kingdom.

[9] [9]
Leo Africanus (written 1526, pub.1550) The History and Description of Africa: and of the notable things therein p.79)

[p.203-10] [10]
W. D. Cooley (1841) The Negroland of the Arabs examined and explained. p.20.

[11] [11]
Cooley (1841) endorses the theory (p.18n) that Djenné, rather than blacks, was the source of the Arabic term Genewah (and thus Portuguese Guiné), but at the same time (p.20n) recognizes that Djenné itself might originally come from the Berber Ghinawen (blacks).

[Historian_Malyn_Newitt2-12] [12]
Historian Malyn Newitt: “However, in 1478 the Portuguese surprised thirty-five Castilian ships returning from Mina [Guinea] and seized them and all their gold. Another...Castilian voyage to Mina, that of Eustache de la Fosse, was intercepted ... in 1480. (...) All things considered, it is not surprising that the Portuguese emerged victorious from this first maritime colonial war. They were far better organised than the Castilians, were able to raise money for the preparation and supply of their fleets, and had clear central direction from ... [Prince] John.” In A history of Portuguese overseas expansion, 1400-1668, Routledge, New York, 2005, p.39,40.

[Bailey_W._Diffie2-13] [13]
Bailey W. Diffie and George D. Winius “In a war in which the Castilians were victorious on land and the Portuguese at sea, …” in Foundations of the Portuguese empire 1415-1580, volume I, University of Minnesota Press, 1985, p.152.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Գվինեա (տարածաշրջան)

Wikiwand in your browser!

Wikiwand in your browser!

Ստուգաբանություն

Պատմություն

Ստորաբաժանումներ

Գվինեա տարածաշրջանի երկրներ

Տես նաև

Ծանոթագրություններ

Հղումներ