![cover image](https://wikiwandv2-19431.kxcdn.com/_next/image?url=https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/GPD_per_capita_development_of_El_Salvador%252C_Guatemala_and_Honduras.jpg/640px-GPD_per_capita_development_of_El_Salvador%252C_Guatemala_and_Honduras.jpg&w=640&q=50)
Գվատեմալայի տնտեսություն
From Wikipedia, the free encyclopedia
Գվատեմալայի տնտեսությունը համարվում է զարգացող տնտեսություն, որը մեծապես կախված է գյուղատնտեսությունից, մասնավորապես ավանդական մշակաբույսերից, ինչպիսիք են սուրճը, շաքարավազը և բանանը[1]։ Գվատեմալայի մեկ շնչին ընկնող ՀՆԱ-ն մոտավորապես Բրազիլիայի մեկ երրորդին է հավասար[2]։ Գվատեմալայի տնտեսությունն ամենամեծն է Կենտրոնական Ամերիկայում։ 2015-2018 թվականներին այն միջինում աճել է 3,3 տոկոսով[3]։ Այնուամենայնիվ Գվատեմալան մնում է Լատինական Ամերիկայի և Կարիբյան ավազանի ամենաաղքատ երկրներից մեկը՝ ունենալով խիստ անհավասար եկամուտ և քրոնիկ թերսնված երեխաներ։ Երկիրը շրջապատված է քաղաքական անապահովությամբ, չունի հմուտ աշխատողներ և ենթակառուցվածքներ։ Դա կախված է ՀՆԱ-ի մոտ մեկ տասներորդ մասի տրանսֆերտներից[4]։
Ենթակատեգորիա | • Համաշխարհային տնտեսություն • Ամերիկայի տնտեսություն • Լատինական Ամերիկայի տնտեսություն ![]() | |
---|---|---|
Երկիր | Գվատեմալա ![]() | |
Վայր | Գվատեմալա ![]() | |
Անվանական ՀՆԱ | 75 620 095 537,5005 ԱՄՆ դոլար ![]() | |
Մեկ շնչի հաշվով անվանական ՀՆԱ | 4470 ԱՄՆ դոլար, 5025 ԱՄՆ դոլար ![]() | |
ՀՆԱ (ԳՀ) | 138 141 869 322 միջազգային դոլար ![]() | |
Մեկ շնչի հաշվով ՀՆԱ ԳՀ | 8167,549 միջազգային դոլար ![]() | |
Իրական ՀՆԱ-ի աճի տեմպ | 3±0,1 տոկոս ![]() | |
Ընդհանուր պահուստներ | 11 765 104 230 ԱՄՆ դոլար ![]() | |
Գնաճի մակարդակ | 4,2±0,1 տոկոս ![]() |
![Thumb image](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/d6/GPD_per_capita_development_of_El_Salvador%2C_Guatemala_and_Honduras.jpg/640px-GPD_per_capita_development_of_El_Salvador%2C_Guatemala_and_Honduras.jpg)
1996 թվականի խաղաղության համաձայնագրերը վերջ են դրել Գվատեմալայի 36 տարի տևած քաղաքացիական պատերազմին և վերացրեցին օտարերկրյա ներդրումների հիմնական խոչընդոտը։ Այդ ժամանակից ի վեր Գվատեմալան իրականացրել է կարևոր բարեփոխումներ և մակրոտնտեսական կայունացում է ապահովել[5]։ 2006 թվականի հուլիսի 1-ին Միացյալ Նահանգների և Գվատեմալայի միջև ուժի մեջ է մտել Կենտրոնական Ամերիկայի ազատ առևտրի համաձայնագիրը (CAFTA): Դրանից հետո այն խթանել է արտահանման ոլորտում ներդրումների ավելացմանը[6]։ Եկամտի բաշխումը շարունակում է մնալ խիստ անհավասար՝ բնակչության 12%-ն ապրում է աղքատության միջազգային գծից ցածր պայմաններում[7]։ Գվատեմալայից արտագաղթած քաղաքացիների մեծ մասը հաստատվել է Միացյալ Նահանգներում այն դարձրել է Կենտրոնական Ամերիկայի դրամական փոխանցումների ամենամեծ ստացողը։ Այս դրամական փոխանցումները օտարերկրյա եկամտի հիմնական աղբյուրն են, ինչը համարժեք է արտահանման գրեթե երկու երրորդին։
Գվատեմալայի համախառն ներքին արդյունքը 1990 թվականին գնահատվել է 19,1 միլիարդ դոլար, իսկ իրական աճը դանդաղել է մինչև մոտավորապես 3,3 տոկոս։ Տասը տարի անց՝ 2000 թվականին, այն 1-ից հասել է 4%-ի, իսկ մինչև 2010 թվականին այն հետ է ընկել մինչև 3%, ըստ Համաշխարհային բանկի։ 1996 թվականի դեկտեմբերին կնքված վերջնական խաղաղության համաձայնագիրը Գվատեմալային լավ դիրք է թողել արագ տնտեսական աճի համար[8]։
Գվատեմալայի տնտեսության մեջ գերակշռում է մասնավոր հատվածը, որն ապահովում է ՀՆԱ-ի մոտ 85%-ը։ Դրա արտադրության մեծ մասը թեթև արդյունաբերությունը և սննդի վերամշակումն է, որն ուղղված է ներքին, ԱՄՆ-ի և Կենտրոնական Ամերիկայի շուկաներին։ 1990 թվականին կանանց աշխատուժի մասնակցության մակարդակը կազմել է 42%, այնուհետև 2000 թվականին աճելով 1%-ով մինչև 43%, իսկ 2010 թվականին հասել է 51%։ Տղամարդկանց համար աշխատուժի մասնակցության մակարդակը 1990 թվականին կազմել է մոտ 89%, 2000 թվականին նվազել է մինչև 88%, իսկ 2010 թվականին աճել է մինչև 90%։ Տղամարդկանց համար ինքնազբաղվածությունը կազմում է մոտ 50%, մինչդեռ կանանց համար ցուցանիշը մոտ 32% է։
Վերջին մի քանի տարիների ընթացքում զբոսաշրջության և տեքստիլի, հագուստի և ոչ ավանդական գյուղատնտեսական ապրանքների՝ ինչպիսիք են ձմեռային բանջարեղենը, մրգերը և կտրված ծաղիկները արտահանումն աճել է, մինչդեռ ավելի ավանդական արտահանումները, ինչպիսիք են շաքարավազը, բանանը և սուրճը, շարունակում են մեծ բաժին ունենալ։ արտահանման շուկայում։ Վերջին քսան տարիների ընթացքում ապրանքների և ծառայությունների արտահանման տոկոսը տատանվել է։ 1990 թվականին այն կազմել է 21%, իսկ 2000 թվականին՝ 20%։ Այն կրկին աճել է 2010 թվականին՝ հասնելով 26%-ի։ Մյուս կողմից նրա ապրանքների և ծառայությունների ներմուծման մակարդակը շարունակաբար աճել է։ 1990 թվականին նրա ապրանքների և ծառայությունների ներմուծումը կազմել է մոտ 25%։ 2000 թվականին այն աճել է 4%-ով՝ հասնելով 29%-ի, իսկ 2010 թվականին աճել է մինչև 36%-ի։ Միգրացիան Գվատեմալայի մեկ այլ կարևոր ճանապարհ է։ Ըստ Սեսիլիա Մենջիվարի՝ տրանսֆերտները «տնտեսության համար կենտրոնական նշանակություն ունեն»։ 2004 թվականին տղամարդկանց ԱՄՆ արտագաղթից հետո Գվատեմալայի տրանսֆերտները կազմել են մոտավորապես 97%։
Միացյալ Նահանգները երկրի խոշորագույն առևտրային գործընկերն է, որն ապահովում է Գվատեմալայի ներմուծման 36%-ը և ստանում արտահանման 40%-ը[9]։ Պետական ոլորտը փոքր է և կրճատվում է, իր բիզնես գործունեությունը սահմանափակվում է միայն կոմունալ ծառայություններով, որոնցից մի քանիսը սեփականաշնորհվել են՝ նավահանգիստներն ու օդանավակայանները և զարգացմանը միտված մի քանի ֆինանսական հաստատություններ։ Գվատեմալան 2000 թվականի հոկտեմբերին ստացել է արտահանման առևտրային արտոնություններ ստանալու վկայագիր՝ համաձայն Միացյալ Նահանգների Կարիբյան ավազանի առևտրի և գործընկերության ակտի (CBTPA)՝ 2000 թվականի հոկտեմբերին և օգտվում է ԱՄՆ-ի արտոնությունների ընդհանրացված համակարգից (GSP): Աշխատողների իրավունքների պաշտպանության լուրջ խնդիրների հետ կապված մտահոգությունների պատճառով՝ այնուամենայնիվ, Գվատեմալայի օգուտները և՛ CBTPA-ի, և՛ GSP-ի ներքո ներկայումս վերանայման փուլում են։
Երկիրը հիմնականում աղքատ է, բնակչության 49 տոկոսը ապրում է գյուղական վայրերում։ Գվատեմալան բնութագրվում է հարստության, ակտիվների և հնարավորությունների ընդգծված անհավասար բաշխմամբ՝ 2000-2014 թվականներին գյուղական աղքատությունն աճել է 74,5-ից մինչև 76,1 տոկոս, մինչդեռ ծայրահեղ գյուղական աղքատությունը աճել է 23,8-ից մինչև 35,3 տոկոս։ Առավել խոցելի են երիտասարդներն ու բնիկ համայնքները։ Բնիկ մարդկանց շրջանում, որոնք կազմում են ընդհանուր բնակչության գրեթե 40 տոկոսը, աղքատության մակարդակը մոտավորապես 80 տոկոս է[10]։
Անհավասարության ճշգրտված HDI (IHDI) ինդեքսը Գվատեմալայում 0,481 է (տվյալներ 2019-ից), ցածր է Լատինական Ամերիկայի միջինից (0,596) և հեռու է մարդկային շատ բարձր զարգացում ունեցող երկրների ցուցանիշներից (0,800)[11]։