From Wikipedia, the free encyclopedia
Բուլղարիան միջին զարգացվածության արդյունաբերական-ագրարային տնտեսությամբ պետություն է[6]։ Զարգացած գյուղատնտեսությամբ երկիր է, որի ղեկավարությունը հռչակում է ազատ շուկայի սկզբունքների գերակայությունը, որտեղ մասնավոր հատվածը մեծ է, իսկ պետականը՝ չափավոր։ Համաշխարհային բանկի դասակարգման համաձայն՝ Բուլղարիան «վերին միջին եկամուտով արդյունաբերական երկիր» է[7]։
Հիմնական ոլորտները՝ էներգետիկա, հանքարդյունաբերություն, մետալուրգիա, մեքենաշինություն, գյուղատնտեսություն և զբոսաշրջություն։ Արդյունաբերության հիմնական արտահանումն է հագուստը, երկաթը և պողպատը, մեքենաները և վառելիքը[8]։
Ցածր արտադրողականությունը և մրցունակությունը եվրոպական և համաշխարհային շուկաներում՝ պայմանավորված հետազոտության և զարգացման անբավարար ֆինանսավորման և հստակ սահմանված զարգացման քաղաքականության բացակայության պատճառով՝ մնում են էական խոչընդոտ օտարերկրյա ներդրումների և տնտեսական աճի համար[9]։
Համախառն ներքին արդյունք՝ 42,0 միլիարդ եվրո (2014)[10]
Համախառն ներքին արդյունքը մեկ շնչի հաշվով՝ 5833 եվրո (2014)[10]
Համախառն ներքին արդյունքը գնողունակության համարժեքում՝ 128,63 միլիարդ դոլար (ԱՄՀ, 2014[11])
Համախառն ներքին արդյունքը մեկ շնչի հաշվով ԳՀ-ում`17 860,31 դոլար Աճի տեմպ՝ 2017 - ... % 2018 - 3.8% 2019 - ... %
2001 թվականից ի վեր Բուլղարիայի իշխանությունները հիմնականում ձգտում են ապահովել տնտեսական աճ՝ ներգրավելով օտարերկրյա ներդրումներ, ցածր հարկեր, սահմանափակ կարգավորումներ (միայն որոշ չափով ձեռք բերված) և աշխատուժի ցածր ծախսեր։ Այս քաղաքականությունները հաջողությամբ ստեղծել եմ աճի բարձր տեմպեր՝ ավելի քան 6% տարեկան 2004-ից 2008 թվականներին և կենսամակարդակի բարձրացում՝ մինչև համաշխարհային տնտեսական ճգնաժամի սկիզբը։ Այնուամենայնիվ դա դժվար թե տնտեսությունը բարձրացնի հմտության, նորարարության և արտադրողականության բարձր մակարդակի, որը կհամապատասխանի ԵՄ-ու, Բուլղարիայի ավելի արդյունաբերական հարևաններին։ Այս խնդիրը լուծելու համար անհրաժեշտ է իրականացնել տարբեր տեսակի բարեփոխումներ։ Նախ կառավարությունը պետք է մեծացնի ներդրումները հետազոտությունների և նորարարությունների ոլորտում և ակտիվանա այս ոլորտում։ Երկրորդ տարբեր բարեփոխումներ են անհրաժեշտ կրթության ոլորտում՝ հատկապես փոքրամասնությունների խմբերի բացառումը նույնիսկ տարրական գրագիտության և աշխատաշուկայում համարժեք մասնակցությունից սահմանափակելու, ինչպես նաև նպաստելու համապատասխան որակի, բնութագրի և ճկունության մարդկային կապիտալի վերարտադրմանը։ Երրորդ՝ բարեփոխել կենսաթոշակային և առողջապահական համակարգերը՝ բավարարելու քաղաքացիների աճող ակնկալիքները՝ միաժամանակ բարելավելով այդ համակարգերի ֆինանսական կայունությունը և սահմանափակելով նրանց ճնշումը աշխատանքային պայմանագրերի վրա։ Չորրորդ՝ ենթակառուցվածքների շարունակական հզորացում պետք է լինի հատկապես մարզերում։ Հինգերորդ՝ անհրաժեշտ է աշխատուժի հմտությունների բարձրացմանն ուղղված օժանդակության ավելացում, ինչպես նաև աշխատանքային պայմանագրերի ճկունության որոշակի բարելավում[12]։
Ցածր տոկոսադրույքներն ապահովում են օտարերկրյա կապիտալի ներհոսք։ 2003 թվականից անշարժ գույքի շուկայում զարգացում է նկատվում։ 2003-2007 թվականներին հատկապես տարածված են եղել էկոնոմ դասի նախագծերը, սակայն արդեն 2007 թվականի սկզբին Propertylimit-ը, Dinevi Group-ը և Yoo-ն սկսեցին իրականացնել պրեմիում դասի նախագծեր։ Տարեկան գնաճը անկայուն է և հինգ տարիների ընթացքում (2003-2007) տատանվել է 2,3%-ից մինչև 7,3%[13]։ Մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքը 2007 թվականին գնողութնակության համարժեքում կազմել է ԵՄ միջինի միայն մեկ երրորդը, մինչդեռ մեկ շնչի հաշվով անվանական համախառն ներքին արդյունքը կազմել է մոտ 19%[14][15]։
2010 թվականին Եվրամիությունը նախաձեռնել է արգելք մտցնել Բուլղարիայում արևելյան ծխախոտի աճեցման վրա՝ Բուլղարիայի նույն խորհրդանշական գյուղատնտեսական մշակաբույսը, ինչպես վարդի և գինու խաղողի տեսակները։ Եվրամիության կողմից նման կանոնակարգի ընդունումը շատ վատ է անդրադարձել Բուլղարիայի ամբողջ տարածքների վրա, որտեղ արևելյան ծխախոտը երկար դարեր շարունակ եղել է հիմնական արդյունաբերությունը։ Խոսքը հիմնականում լեռնային տարածքների մասին է, որտեղ հողը շատ աղքատ է, ինչը նշանակում է, որ այս մշակաբույսին այլընտրանք չկա։ Այս վայրերում ողջ գյուղերը գոյություն ունեն փոքր տերևավոր արևելյան ծխախոտ աճեցնելու հնարավորության շնորհիվ, որը չի կարող ենթարկվել տեխնիկական մշակման։ Այս ոլորտում աշխատում է ավելի քան 200 հազար մարդ[16]։
2014 թվականի հոկտեմբերի 22-ին Փարիզի ակումբի առաջարկությամբ Բուլղարիայի կառավարությունը դուրս է գրել Աֆղանստանի պարտքի 83,8%-ը (որը 50,626 միլիոն դոլարից կրճատվել է մինչև 8,201 միլիոն դոլար)[17]:Մեկ շնչին ընկնող համախառն ներքին արդյունքը ԳՀ-ով 2022 թվականին կազմել է ընդամենը 59%՝ ԵՄ միջինը, մինչդեռ մեկ շնչի հաշվով անվանական համախառն ներքին արդյունքը կազմում է 25%[14][15]։
Ըստ Եվրոստատի տվյալների (2024) Բուլղարիան ԵՄ երկրներից ամենացածր նվազագույն աշխատավարձն ունի՝ 477,04 եվրո[18][19]։
Գյուղատնտեսական արտադրանքն է բանջարեղեն, մրգեր, ծխախոտ, բուրդ, գինի, ցորեն, գարի, արևածաղիկ, շաքարի ճակնդեղ։
2003-2004-ից մինչև 2010 թվականը լավանդայի յուղի արտահանման ծավալը կրճատվել է մոտավորապես երեք անգամ[20]։
Արդյունաբերության տեսակարար կշիռը երկրի ՀՆԱ-ում կազմում է 30,2%։
Արդյունաբերական արտադրության աճի տեմպ՝ տարեկան 1,7% (2014)։
Նավաշինություն՝ Վառնայի նավաշինարան
Վերականգնվող էներգիայի ռեսուրսների ընդհանուր պաշարները չեն գերազանցում 0,6 միլիարդ (ածխի համարժեքով), որից մոտավորապես 98,3%-ը ստացվում է ածուխից[21]։
1990 թվականից ի վեր երկրի արտաքին առևտրային քաղաքականության մեջ զգալի փոփոխություններ են տեղի ունեցել։ Փոխադարձ տնտեսական աջակցության նախկին խորհրդի երկրների փոխարեն երկրի հիմնական առևտրային գործընկերները դարձել են ԵՄ երկրները, թեև Ռուսաստանից նավթի ներկրման արդյունքում Ռուսաստանը շարունակում է մնալ Բուլղարիայի հիմնական առևտրային գործընկերը։
Ըստ ՀԴԲ-ի փաստերի տվյալների[22] արտահանման ծավալը 2017 թվականին կազմել է 32 մլրդ դոլար, ներմուծման ծավալը 2017 թվականին՝ 36,3 մլրդ դոլար, ներմուծմամբ՝ Գերմանիա 12.3%, Ռուսաստան 10.3%, Իտալիա 7.3%, Ռումինիա 7.1%, Թուրքիա 6.2%, Իսպանիա 5.3%։ Արտահանման մեջ գերակշռում են տեքստիլ և պարենային ապրանքները, պողպատը, երկաթի հանքաքարը, մեքենաներն ու սարքավորումները, գինիները, ծխախոտը և ծխախոտային արտադրանքը, ներմուծումը ներառում է մեքենաշինական արտադրանք, գունավոր մետաղներ և համաձուլվածքներ, քիմիական նյութեր, նավթ և այլ հումք։
Երկիրը կենտրոնացած է Եվրամիության անդամ երկրների հետ ինտեգրման վրա և պատրաստվում է միանալ եվրոգոտում։
2023 թվականի օգոստոսի դրությամբ Սպառվող գազի 75 տոկոսը ներմուծվում է Հունաստան-Բուլղարիա փոխկապակցման միջոցով[23]։
1990-ականների սկզբին սեփականաշնորհման դանդաղ տեմպերը, բարձր հարկերը և բյուրոկրատական խոչընդոտները խոչընդոտել են երկրում ներդրումների հոսքին։ Օտարերկրյա ներդրումների ընդհանուր ծավալը 1991-1996 թվականներին կազմել է 831 մլն դոլար։ Բայց 1997 թվականից ի վեր երկրում ներդրումների ծավալը զգալիորեն աճել է։
2001 թվականից Բուլղարիային հաջողվել է ներգրավել զգալի ծավալի օտարերկրյա ուղղակի ներդրումներ։
Բուլղարիայի կողմից ստացված օտարերկրյա ներդրումների ընդհանուր ծավալը մինչև 2004 թվականը կազմել է 2,5 միլիարդ ԱՄՆ դոլար[24].
2004 թվականին օտարերկրյա ներդրողները Բուլղարիայի տնտեսության մեջ ներդրել են ավելի քան 2,72 միլիարդ եվրո (3,47 միլիարդ ԱՄՆ դոլար)։ 2005 թվականին գրանցվել է ներդրումների նվազում մինչև 1,8 միլիարդ եվրո (2,3 միլիարդ ԱՄՆ դոլար), ինչը բացատրվում է խոշոր ընկերությունների սեփականաշնորհման ավարտով։ ԵՄ-ին անդամակցելուց հետո 2007 թվականին կրկին ավելացել է ներդրումների հոսքը, օտարերկրյա ներդրումների ընդհանուր ծավալը գնահատվել է մոտ 6 միլիարդ եվրո։
Բուլղարիայի քաղաքացիություն ստանալու իրավունք ունեն այն ներդրողները, ովքեր 5 տարի ժամկետով պետական պարտատոմսերում ներդրել են 511.292 եվրո։
Արդյունաբերական արտադրության աճի տեմպ՝ 1,7% տարեկան (2014)[10]
Եկամտի բաշխում ամենաաղքատ և ամենահարուստ տնային տնտեսությունների միջև
Եկամուտների տարբերակում՝ Ջինի ինդեքս ՝ 0,316 (2005)
Մարդկային զարգացման ինդեքս՝ 0,824 (2005)[25]
Գործազրկության մակարդակը՝ 10,4% (2011), 10,7% (2014)[10]
Վճարային հաշվեկշիռը %-ով ՀՆԱ-ում՝ 0,9% (2014)[10]
Արտաքին առևտրի հաշվեկշիռը՝ −3,4 միլիարդ եվրո (2014)[10]
Ոսկու և արժութային պահուստները՝ 16,6 միլիարդ եվրո (2014)[10]
Կառավարության պարտքը ՀՆԱ-ի %-ով՝ 27.6% (2014)[10]
Կրթության վրա պետական ծախսերը՝ ՀՆԱ-ի 4,6%-ը (2004)[25]
Կրթության վրա պետական ծախսերը՝ ՀՆԱ-ի 4,2%-ը (2005)[25]
Ռազմական ծախսեր՝ ՀՆԱ-ի 2,4%-ը (2005)[25]
Պարտքի սպասարկման պետական ծախսերը՝ ՀՆԱ-ի 21,7%-ը (2005)[25]
Ամենամեծ խնդիրը (ինչպես ԵՄ նոր անդամ մյուս երկրներում) աշխատունակ աշխատուժի պակասի ավելացումն է և թոշակառուների թվի աճը՝ ծնելիության ցածր մակարդակի և բնակչության բարձր արտագաղթի հետևանքով՝ ԵՄ այլ, ավելի հարուստ երկրներ, որն իր հերթին ստիպում է գործատուներին ավելի շատ վճարել իրենց աշխատողներին՝ դրանով իսկ արհեստականորեն բարձրացնելով աշխատավարձերը, ինչը հանգեցնում է արտադրողականության և աշխատավարձի անհավասարակշռության։ Իրավիճակը հատկապես բարդ է Եվրոպայի և Ասիայի շատ զարգացող երկրներում՝ Բուլղարիա, Ռուսաստան, Չինաստան, Ուկրաինա, Մոլդովա, Թաիլանդ և այլն՝ աճող ժողովրդագրական ճգնաժամի պայմաններում։ Պաշտոնապես զբաղված աշխատունակ բնակչության մասնաբաժնի էլ ավելի մեծ նվազումը պայմանավորված է հսկայական ոչ ֆորմալ, ստվերային տնտեսությամբ, նույնիսկ ավելի ցածր ծնելիությամբ, էլ ավելի մեծ գործազրկությամբ, կենսաթոշակառուների էլ ավելի մեծ աճով՝ առողջ աշխատանքային կյանքի ավելի քիչ տարիների պատճառով, ինչը զուգորդված է երիտասարդ, տնտեսապես ակտիվ և առավել աշխատունակ բնակչության ակտիվ արտագաղթով դեպի աշխարհի ավելի հարուստ երկրներ, այն հանգեցնում է երկրների տնտեսական աճի դանդաղեցմանը և որպես հետևանք՝ աշխատավարձերի և վարձավճարների աճի դանդաղեցմանը, որն իր հերթին դանդաղեցնում է զարգացող երկրների կենսամակարդակի մերձեցումը զարգացած երկրների կենսամակարդակի հետ[26][27][28][29][30][31][32][33][34][35][36][37][38][39][40][41][42][43][44][45][46]։ Եվրոպայի և Ասիայի հարուստ զարգացած երկրները հաճախ լուծում են ժողովրդագրական ճգնաժամի խնդիրը՝ պարզապես ավելացնելով ավելի շատ արտասահմանյան աշխատուժի ներմուծման քվոտաները, ինչն իր հերթին, աղքատ, տնտեսական ոչ գրավիչ է, ինչպես հմուտ, այնպես էլ ոչ հմուտ օտարերկրյա աշխատուժի համար, զարգացող երկրները չեն կարող իրենց թույլ տալ դա։ Բուլղարիայի տնտեսությունը կարող է բախվել լայնորեն քննարկվող խնդրի հետ, Բուլղարիան կարող է ավելի արագ ծերանալ, քան նրա բնակչությունը հարստանա, ինչը կարող է հանգեցնել Բուլղարիայում կենսամակարդակի աճի դանդաղման և աշխատավարձի մերձեցման Ասիայի և Եվրոպայի այլ զարգացած և հարուստ տնտեսությունների հետ՝ Ճապոնիա, Կորեայի Հանրապետություն, Չինաստանի Հանրապետություն, Շվեյցարիա, Գերմանիա, Ֆրանսիա, Նորվեգիա, Սլովենիա և այլն։ Վատագույն դեպքում դա կարող է հանգեցնել տնտեսական լճացման, որը եղել է Ճապոնիայում երկու տասնամյակ շարունակ։ Բայց հաշվի առնելով, որ Ճապոնիան տնտեսապես զարգացած, հարուստ երկիր է, բարձր աշխատավարձերով, իսկ Բուլղարիան դեռ զարգանում է։
Բուլղարիայում միջին աշխատավարձը 2022 թվականի դեկտեմբերի դրությամբ կազմել է 1947 լև (994,55 եվրո)։ Քեյցի ինդեքսը (երկրի նվազագույն և միջին աշխատավարձերի հարաբերակցությունը) Բուլղարիայում 2019 թվականի դրությամբ (միջին 1135 լև և նվազագույնը 560 լև[47][48]) կազմել է է մոտ 49%։ 2021 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը կազմել է 650 լև (համախառն՝ մոտ 331,76 եվրո) և 504,39 լև (մաքուր՝ 257,44 եվրո)[49][50][51][51]։ 2022 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը կազմոել է 710 լև (համախառն՝ 362,58 եվրո) և 550,94 լև (մաքուր՝ 281,35 եվրո)[52][53][54]։ 2023 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը կազմել է 780 լև (համախառն՝ 397,97 եվրո) և 605,27 լև (մաքուր՝ 308,82 եվրո)[55][56][57][58][59]։ 2024 թվականի հունվարի 1-ից նվազագույն աշխատավարձը կազմել է 933 լև (համախառն՝ 477,00 եվրո) և 723,98 լև (մաքուր՝ 370,14 եվրո)[60][61][62][63][64]։
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.