From Wikipedia, the free encyclopedia
Nulowy meridian je tón meridian (połkruh, kotryž padorunje k zemskemu ekwatorej steji a wot sewjerneho k južnemu čopej dźe), wot kotrehož so geografiska dołhosć k wuchodej a k zapadej liči.
Jeho postajenje je poprawom připadne, ale je so přez mjezynarodne dojednanje (Mjezynarodna meridianowa konferenca 1884) do meridianoweje runiny Londonskeje hwězdarnje Greenwich połožił a pomjenuje so tohodla často Greenwichski meridian (Meridian domu Flamsteed House hwězdarnje Royal Greenwich Observatory). Hač do toho su so rozdźělne nulowe meridiany wužili.
Po standardźe so geografiska dołhosć wot nuloweho meridiana pozitiwnje k wuchodej liči (0° hač do 360°), ale město toho je tež wuchodna dołhosć (0-180° wuchod) a zapadna dołhosć (0-180° zapad) rozšěrjena. Jako skrótšence so W abo E za „wuchod“ a Z abo W za „zapad“ wužiwatej. Symbol E (jendźelsce za „East“, francosce „Est“) je zdźěla w němčinje z wašnjom, zo by zaměnjenju z nulu zadźěwało. Na zapadnej hemisferje (předewšěm w USA) je přećiwo mjezynarodnej normje tež zapadne ličenje wot 0-360° z wašnjom.
Dźensniši standard, nulowy meridian poćahoweho systema WGS84 a ETRS89/GRS80, njeje na zemski powjerch wjazany, ale na modelowany geodetiski datum, dokelž meridiany w dokładnišim ličenju na krutych městnach powjercha njejsu (kontinentalne přesunjenje, mocy chodźenja morja). Dźe přez Greenwichski park, přez 100 metrow na wuchod wot historiskeje Greenwichskeje „turistiskeje linije“ stareje hwězdarnje Greenwich.
Dołhosć nuloweho meridiana je poł zemskeho wobjima mjezynarodneho zemskeho elipsoida, kotryž so přez čopaj měri, potajkim 20.003,9 km. Ze swojim napřećiwnym meridianom, kotryž na přikład Wrangelowu kupu při 180° (bjez přidaća E abo W) prěči, wudospołnjuje so nulowy meridian k wulkemu kruhej na zemi. Datumowa mjeza dźe zdźěla (blisko čopow a na sewjer wot ekwatora) dokładnje na 180° Greenwich (wotchilenja resp. wuwzaća wot 180° geografiskeje šěrokosće: w Beringowym přeliwje, při Aleutach (Alaska), w Kiribati, při Fidźiskich kupach, při Tuvalu, při Tonze a při nowoseelandskimaj kupomaj Kermadec a Chatham).
Do postajenja mjezynarodneho nuloweho meridiana w lěće 1884 měješe nimale kóždy europski kraj swójski nulowy meridian, zwjetša geografiska dołhosć dateje stolicy resp. jeje hwězdarnje.
Z přiběracym mjezynarodnym pućowanskim wobchadom - předewšěm přez železnicu - je zjednotnjenja eksistowacych systemow trjeba było. Nimo toho je dale a wažniše było, dokładny mjezynarodny čas (swětowy čas) k dispoziciji měć. Wón je jako městny čas nuloweho meridiana definowany.
Na Mjezynarodnej meridianowej konferency 14. oktobra 1884 we Washingtonje, D.C. z reprezentantami z 25 narodow je so meridian, kotryž dźe přez Greenwich, jako zakład mjezynarodneho koordinatoweho systema zawjedł.
Jako móžny mjezynarodny nulowy meridian je so na Washingtonskej konferency wosebje pjeć móžnosćow diskutowało:
W běhu konferency je so bórze wukopało, zo Pariski nulowy meridian njeby žanu wjetšinu namakał. Stary Ferro-meridian su dla jeho postajenja na dokładnje 20° W wot Parisa někotre lěta do toho za francoski „podnurjak“ měli. Acory a Beringowy přeliw njejsu předewšěm tohodla do prašenja přišli, dokelž njemějachu obserwatorij a tehdom ani njeběchu telegrafisce ze zbytnym swětom zwjazane.
Tak je so naposled Greenwichski nulowy meridian jako mjezynarodny nulowy meridian z wulkej wjetšinu předobył – při hłosowzdaću Francoskeje.
Greenwichski nulowy meridian prěči wósom dźensnišich statow na twjerdźi a ma w jednotliwych krajach slědowacu dołhosć:
Dołhosć nuloweho meridiana na twjerdźi (kontinent Antarktika) je 2.331 km.
Nimo toho prěči nulowy meridian hišće slědowace wodźizny:
Srjedźny słónčny čas při nulowym meridianje je rozsudny za swětowy čas (GMT, Greenwich Mean Time) był, kotryž je so hakle 1972 přez koordinowany swětowy čas (UTC) wotměnił. Tutón hižo njeorientuje so dźensa na městnym času, ale – tohodla tež mjeno – koordinuje kontinuowany atomowy čas z Universal Time, kotryž so astronomisce měri a njeprawidłownosće zemskeje rotacije a słónčne stawy wotbłyšćuje. Přirunanje stawa so přez přestupne sekundy. Při nulowym meridianje diferenca mjez srjedźnym městnym časom a UTC dźensa dokładnje nul njeje.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
