Papuxa das amoras

A papuxa das amoras^[2] (Sylvia atricapilla) é unha pequena especie de ave do xénero Sylvia dentro da familia Sylviidae. É un pequeno paxaro de cor escura e discreta, chío agradable, voo áxil, comportamento activo e inquedo, que se alimenta de insectos e froitas. Habita principalmente no soutobosques e está amplamente distribuída por Europa. Trátase dunha papuxa común, e localmente abondosa, que está moi repartida por toda Galicia.

Papuxa das amoras Sylvia atricapilla
Macho adulto en Inglaterra Femia adulta
Estado de conservación
Pouco preocupante[1]
Clasificación científica
Reino: Animalia Filo: Chordata Clase: Aves Orde: Passeriformes Familia: Sylviidae Xénero: Sylvia Especie: S. atricapilla
Nome binomial
Sylvia atricapilla (Linnaeus, 1758)
Verán       Residente todo o ano       Inverno (distribución aproximada)       Verán       Residente todo o ano       Inverno (distribución aproximada)

Cuculus canorus bangsi + Sylvia atricapilla

Descrición

Mide entre 13 e 15 cm de lonxitude, cunha envergadura de entre 20 e 23 cm, e un peso duns 14 a 20 g. Presenta o cranio lixeiramente aplanado. O peteiro (en ambos os dous sexos adultos) é de cor negra coa mandíbula inferior gris lousa. Os tarsos e mailos pés son gris azulado. O iris é de 3,5 mm de diámetro e de cor marrón claro.^[3]

Plumaxe

A primeira ollada ten un aspecto discreto e insignificante, xa que a sobriedade da súa plumaxe permítelle pasar desapercibida para todo aquel que non aprenda a identificala, que a confundirán co pardal común cada vez que a vexan voar (ocorrendo isto máis veces do que cabe imaxinarse).

• O macho, para quen sabe identificar esta especie, resulta inconfundible; o macho adulto presenta as súas partes superiores (laterais da testa, do pescozo e o peito) de cor verde oliva, ou ben pode describirse como un ton pardo cinsento. Os cadrís son gris claro. O ventre branco. A súa cola e as ás son dun gris negruzco. Obsérvase unha carapucha negra rechamante que non pasa os ollos.^[4]
• A femia diferénciase do macho principalmente pola carapucha que é parda ou marrón avermellada. O resto das partes superiores son pardo oliváceas, e os lados da cara son dunha cor agrisada. O peito e mais os laterais son dun ton máis pálido, algunhas veces riscados de cinsento, presentando sempre unha cor máis parda cá do macho.^[4]
• Os exemplares inmaturos son semellantes ás femias adultas, coa carapucha marrón xenxibre. Quizais se poida apreciar nas costas e lombo das ás unha cor máis avermellada cá nos adultos. A cor das partes inferiores, como son o peito e os laterais, preséntanse considerablemente máis escuros cá nos adultos.^[4]

Nota: Apenas se observan diferenzas entre as distintas subespecies de Sylvia atricapilla, no entanto, morfoloxicamente si que poderían atoparse lixeiras diferenzas doadamente apreciables.

Distribución

Globalmente

É unha ave basicamente europea. Cría en case toda Europa, nas Illas Canarias, noroeste de África e Asia occidental. Migrador parcial. De presenza permanente nas Illas Británicas, no suroeste de Francia, en toda Italia, no suroeste dos Balcáns e en toda a Península Ibérica, onde se caracteriza por ser un dos paxaros máis abondosos a todos os niveis, aínda que no inverno aparecen en maior número coa chegada de multitude de aves que arriban cara finais de setembro e no mes de outubro, procedentes doutros puntos de Europa, xa que como é citado anteriormente case todo a continente forma parte da área de cría dos migrantes estivais.

As 9 subespecies existentes, distribúense do seguinte xeito:

• S. a. atricapilla (Linnaeus en 1758). Europa e Norte mediterráneo.
• S. a. dammholzi (Stresemann en 1928). Cáucaso e Norte de Irán.
• S. a. pauluccii (Arrigoni en 1902). Mediterráneo central e Leste.

• S. a. koenigi (Jordans en 1923). É unha consideración na que existen desacordos, segundo a cal sería unha subespecie de pauluccii.

• S. a. heineken (Jardine en 1830). Endémica da Macaronesia. Presente en Madeira, Illas Canarias, sur da Península Ibérica e noroeste de África.
• S. a. gularis (Alexander en 1898). Cabo Verde e Illas Azores.
• S. a. atlantis. Subespecie endémica dos Azores.^[5]

• S. a. obscurus. Subespecie endémica das Canarias. Nas cinco illas máis occidentais do Arquipélago Canario, agás Fuerteventura e Lanzarote.^[6]
• S. a. riphaea (Snigirewski, 1931). Sen fontes que indiquen a súa distribución

En España

En España localízanse 4 subespecies distintas de Sylvia atricapilla.

• A nominal, S. atricapilla atricapilla, que se atopa amplamente espallada por toda a metade norte peninsular fóra dos espazos desforestados que se achan nas diferentes zonas da submeseta norte, Val do Ebro e nos páramos ibéricos.
• Outra subespecie, S. atricapilla heineken, distribúese pola metade sur da Península Ibérica e Illas Canarias, localizándose de xeito máis fragmentado en puntos específicos e locais, cunha poboación en maior ou menor medida continuada ao longo de toda Serra Morena e Sistema Bético, aínda que non está presente no Val do Guadalquivir así como nunha ampla franxa que se espalla dende Cáceres, A Mancha e Albacete, continuando até as costas levantinas.
• A subespecie S. atricapilla pauluccii, distribúese polas Illas Baleares (onde aparecen as poboacións máis occidentais), sendo menos frecuente en Eivissa e Formentera. Tamén se localiza esta subespecie en Canarias, criando en todas as súas illas, sobre todo en zonas ben forestadas con árbores desenvolvidas e soutobosque, no bordo inferior da laurisilva. Crese que cría en Ceuta e Melilla. Segundo o atlas nacional de Purroy (1997), atópase tamén en Serra Morena e no Sistema Bético.
• Por último, a subespecie S. atricapilla obscura, que é endémica de Canarias.

Hábitat

É unha especie forestal que aniña en terreos arborados, umbríos e con denso soutobosque, aínda que tamén poden facelo en parques, sebes e xardíns con abondosa vexetación.

Altitudinalmente esta especie ocupa rangos moi dispares, dende o nivel do mar até os 1.500 m (en Tenerife), mesmo 1.700 m en Pireneos centrais ou os 1.800 no Sistema Central e 1.850 m nas Cordilleiras Béticas.^[6]

Poboación e estado de conservación

A poboación mundial da papuxa das amoras considérase crecente. En Europa calcúlanse entre 25 e 49 millóns de parellas, con tendencia ó aumento. As poboacións locais desta especie poden oscilar en torno ó 50% ou incluso máis. Coñécese que poboacións en Alemaña e Austria aumentaron o número de parellas nos anos 80. Non obstante, localmente falando, noutros puntos concretos como pode ser o Arroyo de Calamocarro (Ceuta), onde se establece como unha ave residente común, estudos realizados entre os anos 1998 e 2007 indican que a poboación desta especie tan só se mantén estable, incluso con tendencia a un leve descenso a pesar do aumento progresivo da produtividade e unha taxa de recuperación neutra.

En España calcúlanse aproximadamente entre unhas 850.000 e 1.500.000 parellas (como poboación nidificante). A densidade de poboación en época de reprodución, medida en número de aves por cada 10 hectáreas (aves/10 ha), varía nas diferentes zonas e hábitats da Península Ibérica, sendo de entre 0'2 e 3'3 no norte peninsular, de entre 0'2 e 1'83 en bosques de faias ou de entre 0'24 e 0'7 en Pinus sylvestris do centro. As densidades vense aumentadas a entre 2'6 e 6'2 en Pinus pinaster do centro e a 6'6 en campiñas con vexetación arbustiva do centro, baixan a 1'7 en enciñares supramediterráneos do centro, aumentan a 7'6 en enciñares de montaña do sur peninsular e a 8'4 en carballeiras de montaña do sur, así como baixa a entre 0'3 e 2 en parques urbanos do centro peninsular. En Salamanca calcúlanse densidades de entre 1'2 e 2'5 de aves por cada 10 ha. En Galicia estímanse entre 2'8 e 6'9 aves por cada 10 ha.^[6]

Na actualidade, a papuxa das amoras considérase globalmente no mundo como unha especie fóra de perigo en canto ó seu estado de conservación, clasificándose como unha especie LC (Least Concern ou Preocupación Menor), e por tanto é unha especie non incluída na Lista Vermella da UICN (1996).^[6]

En España a papuxa das amoras é considerada unha especie con categoría de "Interese Especial" (segundo o Real Decreto 439/1990), no Catálogo Nacional de Especies Amenazadas elaborado polo Ministerio de Medio Ambiente, constando como especie "Non Ameazada" no Libro Rojo de los Vertebrados de España (1992).^[6]