Remove ads
Pierre-Joseph Proudhon, nado en Besançon o 15 de xaneiro de 1809 e finado en Passy o 19 de xaneiro de 1865, foi un filósofo político e revolucionario agrario francés, e pai do socialismo libertario, foi primeiro en se declarar anarquista.[1][2]
.jpg)
Proviña dunha familia de artesáns e campesiños. O seu pai, toneleiro e cervexeiro, considerou que a cervexa que fabricaba non debía venderse cun valor por encima do prezo de custo (incluído o seu salario) pero lle permitiu vivir coa súa familia. A súa nai era cociñeira. El mesmo traballou toda a súa vida manualmente: primeiro, como toneleiro, xunto ao seu pai; despois, como mozo de labranza, logo, como tipógrafo...
Orixinario, como Charles Fourier, do Franco Condado, no que, como di G. Lefranc, "ata a revolución de 1789, houbo servos ao servizo das abadías, pero que desde a Idade Media ía orientándose cara a fórmulas cooperativas, mediante a constitución de froiterías", as súas concepcións económicas e sociais teñen unha primeira e profunda raíz nas observacións da súa infancia sobre o traballo, a propiedade, a venda, o xusto prezo.
Grazas á bolsa Suard puido estudar Proudhon durante algún tempo no Colexio de Besançon, pero razóns económicas impedíronlle concluír alí o seu bacharelato. Basicamente débeselle considerar, pois, como a Fourier un autodidacta. Tamén nisto as súas orixes opono a Marx. O carácter non sistemático, as contradicións (reais ou aparentes), o voo grandioso e o brillante rigor do seu estilo son o resultado do seu xenio francés, campesiño-artesanal, autodidáctico.
A primeira obra que Proudhon escribiu foi un ensaio sobre as categorías gramaticais (1835), co cal optou ao premio nun concurso promovido pola Academia de Besançon. En 1839 publicou un traballo de carácter histórico-sociolóxico, sobre a celebración do domingo, que, igual que o primeiro, non chamou moito a atención. Pero a súa terceira obra, Qu'est-ce que la propriété? (1840) fíxoo repentinamente famoso en París, en Francia e no mundo. Ao ano seguinte, en 1841, e logo en 1842, completou as teorías alí expostas cunha Segunda e Terceira memoria.
Proudhon coñeceu a Marx en París; ao ano seguinte (1845) coñecerá a Mikhail Bakunin. E aínda que é verdade que Proudhon recibiu a influencia do novo filósofo alemán, non é menos certo que, á súa vez, influíu grandemente sobre el. Baste recordar que Proudhon foi o primeiro que falou do socialismo como ciencia, na súa obra Qu'est-ce que la propriété? Marx admiraba este libro e fixo del un grande eloxio en "Die heilige Familie" ao afirmar que reviste unha importancia polo menos igual ao folleto do abade Emmanuel Joseph Sièyes, Qu'est-ce que le tiers état? Di textualmente Marx: "Proudhon non escribe soamente en nome dos proletarios; el mesmo é un proletario. A súa obra é o manifesto científico do proletario francés e presenta unha importancia histórica distinta da elucubración literaria dun crítico calquera". En 1846 escribiu Système des contradictions économiques ou Philosophie de la misère. Esta última deu lugar a unha réplica de Marx, quen dialecticamente escribiu un ano despois Misère de la philosophie.
En 1848 Proudhon é elixido deputado á Asemblea Nacional, ao proclamarse a Segunda República. No seo dese corpo lexislativo combate a proposta do reformista Louis Blanc, "cuxos talleres nacionais adormentan aos proletarios sen concederlles nada do esencial". Nese medio republicano-burgués aparece como un estraño disidente. El mesmo escribe nos seus Cadernos: "Estes deputados asómbranse de que eu non teña cornos e garras". Con todo, as súas ideas, a través do xornal que publica, Le representant du peuple, chegan a ter entón grande influencia nos estratos populares de París. Cando o xeneral Louis Eugène Cavaignac reprime violentamente a revolta Popular do 23 de xuño, seiscentos noventa e un dos seiscentos noventa e tres deputados da Asemblea aproban a súa conduta: Proudhon é un dos dous que a condena.
En tal ocasión pronuncia un soado discurso, onde opón taxativa e radicalmente, como nunca ninguén se atreveu a facer ata entón, a burguesía e o proletariado, afirmando que "o proletariado realizará unha nova orde, por encima da lei establecida, e procederá a unha liquidación da burguesía". Neste momento, Proudhon, que polo xeral ten unha posición non violenta, porque confía nos mecanismos da organización económica, asume unha actitude belixerante, que ben poderiamos chamar "de forza". "A esperanza de chegar pacificamente á abolición do proletariado -di- é unha pura utopía". Pouco despois, como reafirmando a idea da loita de clases, engade: "Pertenzo ao partido do traballo contra o capital".
O 10 de decembro daquel mesmo ano, Luís Napoleón é proclamado Presidente da República pola Asemblea Nacional. Dous anos e medio despois este Presidente converteríase en Emperador, do mesmo xeito que o primeiro Napoleón pasara do Consulado ao Imperio.
Proudhon ataca duramente a Luís Napoleón no seu xornal La voix du peuple, e considérao como o peor inimigo do proletariado e do socialismo. Por esta razón é condenado, en 1849, a varios anos de cárcere. Foxe a Bélxica, onde vive no anonimato durante un tempo, gañándose a vida como profesor particular de matemáticas.
Nunha ocasión, ao regresar por motivos privados a Francia, é descuberto, e encerrado na famosa prisión de Santa Pelaxia. Alí dedícase con apaixonado fervor ao estudo e escribe, entre outros libros, Idée générale de la Révolution au dix-neuvième siècle. Mantén tamén unha nutrida e clandestina correspondencia con moitas figuras da oposición, e propicia unha alianza do proletariado coa clase media para derrocar a Luís Napoleón, actitude que lle será reprochada por algúns socialistas, os cales recordaban que poucos anos antes Proudhon contrapuxera dun modo tallante o proletariado e a burguesía.
En 1858 escribe, contra o católico Mirecourt, unha das súas máis extensas e importantes obras histórico-filosóficas: De la justice dans la Révolution et dans l’Église, que lle vale unha nova condena polo seu ataque contra a relixión do Estado, e un novo exilio en Bélxica. Unha amnistía permítelle retornar ao seu país, onde en 1863 publica outra das súas obras fundamentais: Du Principe fédératif. Nela desenvolve amplamente a súa concepción do federalismo integral, que pretende non só descentralizar o poder político e facer que o Estado central se disgregue nas comunas, senón tamén, e ante todo, descentralizar o poder económico e pór a terra e os instrumentos de produción en mans da comunidade local dos traballadores. Este concepto do federalismo é quizais o que mellor resume esa totalidade móbil que é o pensamento de Proudhon.
Nos últimos dous anos da súa vida escribe outra obra de grande importancia doutrinal, que inflúe decisivamente na formación ideolóxica dos fundadores da Primeira Internacional: De la Capacité politique des classes ouvrières, aparecida en 1865.
O pensamento de Proudhon parte, ante todo, da filosofía da Ilustración. Os empiristas ingleses (Locke, David Hume etc.) e os enciclopedistas franceses, como Voltaire, Helvétius, e particularmente Diderot, son con frecuencia os alicerces tácitos ou explícitos dos seus desenvolvementos doutrinais. Ataca duramente a Rousseau (como antes Godwin e despois Mikhail Bakunin), pero toma del algunhas das súas ideas básicas.
Tamén inflúen sobre Proudhon as agudas críticas dos socialistas utópicos, como Saint-Simon e Charles Fourier, aínda que ninguén máis renuente que el ás construcións ideais e ao trazado de brillantes cadros futurísticos.
Remove ads
As cordiais relacións entre Proudhon e Marx non duraron moito. Marx, que rompeu con cantos lle precederon, quixo atacar, en certo momento, ao alemán Grün, representante do chamado "verdadeiro socialismo", e quixo arrastrar consigo a Proudhon, o cal, o mesmo que Bakunin, non se prestou a iso. Velaquí o que en tal ocasión escribe o "pai do socialismo francés" ao "pai do socialismo alemán": "Logo de demoler todos os dogmas a priori, non caiamos, á nosa vez, na contradición do voso compatriota Martiño Lutero; non pensemos tamén nós en adoutrinar ao pobo; manteñamos unha boa e leal polémica. Demos ao mundo o exemplo dunha sabia e previsora tolerancia, pero, dado que estamos á cabeza do movemento, non nos transformemos en xefes dunha nova intolerancia, non nos situemos como apóstolos dunha nova relixión, aínda que esta sexa a relixión da lóxica".
Marx ataca a Proudhon cando este publica a súa Philosophie de la misère, tres ou catro anos logo de encomialo polo libro Qu'est-ce que la propriété?.
Para moitos marxistas, Proudhon é un ideólogo da pequena burguesía, e particularmente das clases artesás e campesiñas. Os proudhonianos responden a isto recordando as orixes de Proudhon como traballador manual. Algúns autores como Jean Touchard, na súa Historia das ideas políticas, prefiren definir ao proudhonismo como "un socialismo para artesáns"; outros falaron dun "socialismo para campesiños". Os proudhonianos responden a isto dicindo que tales definicións só se poden aceptar tendo en conta que, no momento en que Proudhon pensaba e escribía, a maioría dos traballadores asalariados eran artesáns e agricultores máis que obreiros industriais. Tamén hai quen optou por chamalo como Léon Víctor Bourgeois, "pai do socialismo francés", como con Stekloff, "pai do anarquismo" e como Dolléans, "gran filósofo e tribuno da plebe europea".
Remove ads
- Qu'est ce que la propriété? Ou recherches sur le principe du droit et du gouvernement (1840)
- Avertissement aux propriétaires (1841)
- Système des contradictions économiques ou Philosophie de la misère (1846)
- Solution du problème social (1848)
- Les Confessions d'un révolutionnaire pour servir à l'histoire de la Révolution de Février (1849)
- Idée générale de la révolution au XIXe siècle (1851)
- Le manuel du spéculateur à la bourse (1853)
- De la justice dans la révolution et dans l'Église. Nouveaux Principes de philosophie pratique (1858)
- La Guerre et la Paix (1861)
- Du principe Fédératif (1863)
- De la capacité politique des classes ouvrières (1865)
- Du principe de l'art et de sa destination sociale (1865)
- Théorie de la propriété (1866)
- Théorie du mouvement constitutionnel (1870)
- Correspondances (1875)
Remove ads
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
Remove ads