Granma é unha embarcación adquirida en Tuxpan (Veracruz) de xeito clandestino por un grupo de exiliados cubanos dirixido por Fidel Castro, que formaban o Movemento do 26 de xullo. O barco foi comprado a unha empresa estadounidense e o nome Granma provén dun alcume común en inglés para unha avoa (abreviatura de "grandmother"). Este barco foi utilizado posteriormente por 82 membros da expedición deste movemento no desembarco con fins revolucionarios que encabezou Fidel Castro e entre os que participaron o Che Guevara, Raúl Castro, Camilo Cienfuegos, Juan Almeida Bosque e Ramiro Valdés, entre outros.[1][2]
Na madrugada do 25 de novembro de 1956, baixo a choiva o iate Granma comezou a navegar polas tranquilas augas do río Tuxpan, en México. O barco chegou ás costas orientais de Cuba o 2 de decembro de 1956 preto da praia de Las Coloradas no municipio de Niquero e marcou o inicio das loitas guerrilleiras que culminaron co triunfo da Revolución cubana, o 1 de xaneiro de 1959
Despois do fracaso do asalto ao cuartel Moncada do 26 de xullo de 1953, Fidel Castro e os seus compañeiros sobreviventes foron condenados a varios anos de prisión. Non obstante, a presión popular e o esforzo dos seus familiares fixeron que despois de vinte e dous meses encarcerados na illa de Pinos, fosen amnistiados. Fidel Castro dirixiuse a México dende onde preparou unha expedición a Cuba para iniciar unha insurrección armada contra a ditadura de Fulgencio Batista.
Para a travesía era necesario un barco cuxa compra estivo a cargo do Cuate, alcume dun mexicano chamado Antonio del Conde. Este personaxe conserva unha copia da escritura de compra e venda orixinal da embarcación. Segundo esta, o iate foi construído en 1943, fabricado en madeira e con motor de aceite cunha soa cuberta, sen mastro, proa inclinada e popa recta.
O barco estaba rexistrado no porto de Tuxpan, co obxectivo de navegación a grande altura e viaxes de recreo ou para pasar fins de semana no mar.
O seu sinal directivo era X.C.G.E., o casco está feito de madeira, a súa lonxitude é de 13,25 metros, a manga de 4,76 metros e ten un puntal de 2,40 metros. A súa tonelaxe bruta é de 54,88 toneladas (39,23 toneladas netas) e estaba propulsado por dous motores Gray GM cunha potencia de 225 cc, que lle permitían desenvolver unha velocidade máxima de 17km/h.
Cando se produce a compra da mesma, o propietario foi Schuylkill Products Company Inc., a compañía que a vendeu declarou que dende o 10 de outubro de 1956, a venda a Antonio del Conde por 50.000 pesos mexicanos quedou clara. Esta empresa tivo interese en facer explícito que non tiña ningunha responsabilidade sobre o uso posterior do barco Granma. A escritura fíxose legal o 30 de maio de 1957, é dicir, cando os revolucionarios xa estaban nas montañas da Sierra Maestra, loitando pola captura de Cuba.
Despois duns minutos da primeira hora do 25 de novembro de 1956, baixo a choiva fría, o iate Granma, comezou a navegar furtivamente dende Santiago de la Peña, polas augas do río Tuxpan, con 82 revolucionarios a bordo, entre eles o seu líder, Fidel Castro ademais do Che Guevara, Camilo Cienfuegos e Raúl Castro. Tivo que evitar a vixilancia do faro e un poste naval da mariña mexicana existente na saída ao mar aberto. Xa alí comezaron os fortes ventos e os golpes das ondas, provocando golpes no barco que provocaron mareos e vómitos en moitos dos expedicionarios.[4]
Lonxe da costa mexicana e burlando a garda fronteiriza, acenderon as luces. Fidel Castro, que estaba ao mando, ordenou armar a varios compañeiros, por se os gardas fronteirizos mexicanos intentasen detelos. Entre o 25 e o 27 de novembro, os expedicionarios navegaron polo golfo de México.[5]
Na madrugada do 28 entraron no mar Caribe e o 29 ao amencer recibiron a orde de prepararse para o combate, xa que se achegaron dous barcos sospeitosos; porén, eran dous pescadores que pasaron de longo. Durante o 30 de novembro, o iate seguía rumbo cara á illa mentres a radio do Granma recolleu a noticia que falaba do levantamento en Santiago de Cuba.[6]
Travesía do Granma dende Tuxpan ata a praia Las Coloradas.
Fallara unha das premisas fundamentais do plan táctico que consistía na coincidencia do levantamento en Santiago de Cuba co desembarco para distraer as forzas cubanas. Batista tiña información sobre a saída do iate e o seu propósito. Os mandos militares do goberno circularan a descrición do barco, con instrucións para a súa captura.
Con todo, na noite do día 1, o Granma xa se achegaba á zona escollida para o desembarco. Pasada a media noite e cando Roberto Roque Núñez mirou ao horizonte, unha forte onda sacudiu o barco e o vixía foi lanzado ao mar.
Fidel ordenou parar a marcha para rescatalo. O mal tempo e a noite pechada impediron atopar a Roque. Estiveron aproximadamente unha hora percorrendo con lanternas o mar revolto sen éxito. Moitos xa o crían afogado e pensaron que non había nada que facer pero Fidel ordenou continuar a busca. Un novo xiro e máis aberto permitiu escoitar unha voz case silenciada, pero o suficiente como para guiar a nave cara ao esgotado expedicionario. Cunha corda e con esforzo conseguiron rescatalo.[5]
Unha hora despois viron as luces do faro de Cabo Cruz. Baixaron pola canle de Niquero ata chegar ás boias, que non coincidían cos datos da gráfica náutica. Con dúbidas sobre onde estaban, desaceleraron e cambiaron de rumbo. Fidel Castro decidiu ir á costa para desembarcar e na tarde do 1 de decembro informou a todos que o farían dun momento a outro nun punto preto de Niquero, ao sur de Oriente. Tamén anunciou a estrutura militar que asumirían.
Nunha punta de mangle chamada Los Cayuelos, a dous quilómetros da praia de Las Coloradas, que é onde debían baixar, o Granma quedou encallado, o que obrigou a proceder ao desembarco. Eran as 06:50 do 2 de decembro de 1956.
Empregaron o bote auxiliar para transportar o armamento e outros materiais de guerra para aterrar, pero era tanto o peso que o pequeno barco non resistiu e afundiuse. Cada un tivo que levar o seu. Faltando só por baixar o pelotón de retagarda, un barco de cabotaxe e un barco areeiro pasaron preto do iate. O abandono do Granma volveuse máis urxente e, debido a que carecía de aceite, non se puido cumprir a idea inicial de Fidel de que regresase ás costas das Illas Caimán. Deixaron o barco abandonado e adentráronse en terra firme, dando inicio a unha loita guerrilleira que duraría máis de dous anos e que culminaría coa fuxida de Batista e o triunfo da Revolución.
O 24 de febreiro de 1959, o Granma deu un paseo pola beira da costa da Habana, con Fidel Castro a bordo, para conmemorar o aniversario do inicio da Guerra da Independencia cubana. O barco fixo a súa última travesía en 1974, cando entrou na Baía da Habana, tamén con Fidel a bordo, antes de ser exposto permanentemente no Museo da Revolución.[7]
Xefe de Estado Maior, capitán Juan Manuel Márquez Rodríguez (1915-1956): Asasinado o 15 de decembro de 1956.
Xefe de Estado Maior, capitán, Faustino Pérez Hernández (1920-1992): ascendido a comandante en 1958. Foi ministro do goberno revolucionario.
Xefe de pelotón de vangarda, capitán Joseph Smith Comma (1932-1956): asasinado en Niquero despois do desembarco o 8 de decembro de 1956.
Xefe de pelotón do centro, capitán Juan Almeida Bosque (1927-2009): Promovido a comandante en 1958. Foi líder político e vicepresidente de Cuba.Placa conmemorativa no Parque Nacional Desembarco del Granma, en memoria dos caídos na expedición do Granma.
Xefe de pelotón de retagarda, capitán Raúl Castro Ruz (1931): ascendido a comandante en 1958. Presidente de Cuba desde 2008.
Xefe de intendencia Pablo Díaz González (1912-1992): Volveu a Calabazar de Sagua debido á dispersión das tropas na primeira emboscada. Exiliouse nos Estados Unidos e regresou a Cuba despois do triunfo da Revolución. Foi funcionario do goberno revolucionario.
Axudante Félix Elmuza Agaisse (1917-1956): Asasinado o 8 de decembro de 1956.
Axudante Armando Huau Secades (1931-1957): Volveu á Habana debido á dispersión das tropas na primeira emboscada. Capturado e asasinado en 1957.
Xefe de sanidade, comandante Ernesto Che Guevara de la Serna (1928-1967): médico arxentino exiliado en México. Foi o primeiro en ser ascendido a comandante en 1957. Foi ministro do goberno revolucionario. Capturado e executado polo exército boliviano en Bolivia en 1967.
Oficial adscrito ao Estado Maior, capitán Antonio "Ñico" López Fernández (1932-1956): Asasinado en Niquero despois do desembarco o 7 de decembro de 1956.
Oficial adscrito ao Estado Maior, tenente Cándido González Morales (1929-1956): Asasinado en Niquero despois do desembarco o 7 de decembro de 1956.
Integrante do Estado Maior Jesús Montané Oropesa (1923-1999): capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959. Foi líder político do goberno revolucionario.
Oficial adscrito ao Estado Maior, tenente Jesús Reyes García (1920-1974): Fuxiu da persecución de Batista e exiliouse en Guatemala . Volveu despois do triunfo da Revolución e foi líder político do goberno revolucionario.
Integrante do Estado Maior Onelio Pino Izquierdo (1912-1969): Conseguiu escapar da persecución de Batista.
Integrante do Estado Maior Roberto Roque Núñez (1915-1989): capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959. Posteriormente, foi comandante da Armada Revolucionaria e dirixente.
Integrante do Estado Maior Mario Oliverio Hidalgo Barrios (1924-): capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
Integrante do Estado Maior César Gómez Hernández: capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
Integrante do Estado Maior Rolando Moya García: Fuxiu da persecución de Batista.
Integrantes dos pelotóns
Os xefes de escuadra eran:
Fernando Sánchez-Amaya Pardal. Logrou escapar da persecución de Batista.
Horacio Rodríguez Hernández (1928 - 2 de xaneiro de 1959). Conseguiu escapar da persecución de Batista e incorporouse ao Exército Rebelde en 1957.
José Ponce Díaz (1926-2001). Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
José Ramón Martínez Álvarez (1928 - 7 de decembro de 1957).
Arturo Chaumont Portocarrero. Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
Norberto Collado Abreu (1921-2008) Temoneiro do iate. Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959. Capitán da Armada de Cuba.
Julio "Julito" Díaz González (1929 - 28 de maio de 1957).
René Bedía Morales (1923 - 8 de decembro de 1956).
Gino Donè Paro (1924-2008) Partigiano italiano nado en Venecia, logrou escapar da persecución de Batista e abandonou o país.
Os outros membros dos pelotóns foron:
Humberto Lamothe Coronado (1919 - 5 de decembro de 1956).
Carlos Israel Cabrera Rodríguez (1935 - 5 de decembro de 1956).
Oscar Rodríguez Delgado (1932 - 5 de decembro de 1956).
Miguel Cabañas Perojo (1930 - 8 de decembro de 1956). Asasinado en Niquero despois do desembarco.
Tomás David Royo Valdés (1934 - 8 de decembro de 1956). Asasinado en Niquero despois do desembarco.
Andrés Luján Vázquez (1929 - 8 de decembro de 1956). Asasinado en Niquero despois do desembarco.
Armando Mestre Martínez (n. 1927 - asasinado en Niquero o 8 de decembro de 1956).
Santiago Liberato Jimmy Hirzel González (1927 8 de decembro de 1956).
Noelio Capote Figueroa (1930 - 8 de decembro de 1956).
Florentino Raúl Suárez Martínez (1935 - 8 de decembro de 1956).
Luis Arcos Bergnes (1932 - 8 de decembro de 1956).
Miguel Saavedra Pérez (1927 - 8 de decembro de 1956).
Pedro Eduardo Reyes Canto (n. 1935 - 8 de decembro de 1956).
René Orestes Reiné García (n. 1931 - 8 de decembro de 1956).
José Lorenzo El Gallego Morán Losilla (1929 - 1957) Reagrupouse cos superviventes en decembro de 1956. Executado por traizón en 1957.
Ciro Redondo García (1931 - 29 de novembro de 1957). Reagrupouse cos superviventes en decembro de 1956. Caído en combate, ascendeu postumamente ao comandante.
Pedro Sotto Alba (1935 - 1958). Fuxiu da persecución de Batista e incorporouse ao Exército Rebelde en 1957. Foi ascendido a comandante en 1958. Caído en combate o 26 de xuño de 1958.
Camilo Cienfuegos Gorriarán (1932-1959). Reagrupouse cos sobreviventes en decembro de 1956. Foi ascendido a comandante en 1958. Desapareceu en outubro de 1959 durante un voo dende Camagüey cara á Habana.
Ramón Emilio Mejías Del Castillo. Dominicano, logrou escapar da persecución de Batista e regresou ao seu país, onde morreu en 1966.
Francisco Chicola Casanovas (1913-1982). Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
Antonio Darío López García (1924-1985). Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959).
Pablo Arquímedes Hurtado Arbona (? -1987). Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959).
René Rodríguez Cruz El Flaco (1928-1990). Reagrupado cos superviventes en decembro de 1956.
Francisco Pancho González Hernández (1928-1994) Reagrupado cos superviventes en decembro de 1956.
Alfonso Guillén Zelaya Alger (1936-1994). Mexicano, capturado e deportado ao seu país en 1957.
Antonio Mario Fontes Alfonso (1925-1995). Capturado en decembro de 1956, preso até o 1 de xaneiro de 1959.
Reinaldo Benítez Nápoles (1928-1997). Reagrupouse cos superviventes en decembro de 1956.
Luís Crespo Cabrera (1923-2002). Reagrupouse cos superviventes en decembro de 1956.
Mario Chanes de Armas (1927-2007). Fuxiu da persecución de Batista.
Gregorio Enrique Cámara Pérez (1929-2008). Capturado en decembro de 1956, ingresou no Exército Rebelde en 1957.
Universo Sánchez Álvarez (1919-2009). Reagrupado cos superviventes en decembro de 1956)
Enrique Cuélez Camps (? -2009). Conseguiu escapar á persecución de Batista.
Calixto García Martínez (1928-2010) Reagrupouse cos superviventes en decembro de 1956. Foi ascendido a comandante en 1958.
Gabriel Gil Alfonso (1924-2013). Fuxiu e incorporouse ao Exército Rebelde en 1957.
Ernesto Fernández Rodríguez (1931-2015). Conseguiu escapar á persecución de Batista).
Ángel Emilio Albentosa Chacón (1920-2017). Conseguiu escapar á persecución de Batista).
Manuel Echevarría Martínez (? -2018). Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959).
Rafael Chao Santana (1914-?). Reagrupado con superviventes en decembro de 1956).
Esteban Sotolongo Pérez (1928-?). Conseguiu escapar e incorporouse ao Exército Rebelde en 1957).
Calixto Morales Hernández (1929-?). Reagrupado cos superviventes en decembro de 1956).
Efigenio Ameijeiras Delgado (1931). Reagrupouse cos superviventes en decembro de 1956. Foi ascendido a comandante en 1958.
Ramiro Valdés Menéndez (1932). Reagrupouse cos superviventes en decembro de 1956. Foi ascendido a comandante en 1958.
Jaime Costa Chávez (1933). Capturado en decembro de 1956, incorporouse ao Exército Rebelde en 1957).
Carlos Bermúdez Rodríguez (1933). Reagrupouse cos superviventes en decembro de 1956.
Arsenio García Dávila (1936-2017). Fuxiu e incorporouse ao Exército Rebelde en 1957.
Evaristo Montes de Oca Rodríguez. Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
José Fuentes Alfonso. Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
Gilberto García Alonso. Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
Norberto Godoy de Rojas. Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
Arnaldo Pérez Rodríguez. Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
Rolando Santana Reyes. Capturado en decembro de 1956, encarcerado ata o 1 de xaneiro de 1959.
Raúl Díaz Torres. Conseguiu escapar e incorporouse ao Exército Rebelde en 1957). A guerra rematou con títulos de capitán.
Jesús Gómez Calzadilla. Logrou escapar da persecución de Batista).
Armando Rodríguez Moya. Reagrupado con superviventes en decembro de 1956.
Martha Verónica Álvarez Mola et Sergio Ravelo López (dir.), La expedición del Granma: selección de documentos, Editora Política, La Habana, 2007, 100 p. (ISBN 978-959-010721-4)
