O Salvador

O Salvador^[1] (en castelán: El Salvador) oficialmente República do Salvador (en castelán: República de El Salvador), é o país máis pequeno e máis densamente poboado de América Central. Limita polo nordeste con Honduras, polo leste co golfo de Fonseca, polo sur co océano Pacífico e polo oeste con Guatemala. A súa capital é San Salvador, sendo tamén a meirande cidade. No ano 2016, o país tiña unha poboación de arredor de 6,34 millóns de persoas.

O Salvador

República de El Salvador (es)
Bandeira Brasón
Himno	Himno nacional do Salvador
Lema	«Dios, Unión, Libertad» «God, Unity, Freedom» «Бог, единство, свобода» «Duw, Undod, Rhyddid»
Epónimo	Redentor (pt)
Localización
13°40′08″N 88°51′58″O
Capital	San Salvador
Contén a división administrativa	Cabañas Chalatenango Departamento de Ahuachapán Departamento de Cuscatlán Departamento de La Paz, O Salvador Departamento de Morazán Departamento de San Salvador Departamento de San Vicente La Libertad, O Salvador La Unión (pt) San Miguel, O Salvador Santa Ana (pt) Sonsonate (pt) Usulután (pt)
Poboación
Poboación	5.744.113 (2007) (276,93 hab./km²)
Lingua oficial	lingua castelá
Xeografía
Parte de	América Latina América Central Hispanoamérica
Superficie	20.742 km²
Punto máis alto	Cerro El Pital (pt) (2.730 m)
Punto máis baixo	Océano Pacífico (0 m)
Comparte fronteira con	Honduras Guatemala
Datos históricos
Precedido por	State of El Salvador (en)
Creación	2 de febreiro de 1841
Organización política
Órgano executivo	Government of El Salvador (en)
• Presidente	Nayib Bukele (2019–)
Órgano lexislativo	Assembleia Legislativa da República de El Salvador (pt) , (Escano: 60)
Membro de	Organismo para a Proscrición das Armas Nucleares na América Latina e o Caribe Organismo Internacional Rexional de Sanidade Agropecuaria Organización Mundial da Saúde ../... 21+
PIB nominal	29.451.240.000 $ (2021)
Moeda	dólar estadounidense
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC−06:00 America/El_Salvador (en)
Dominio de primeiro nivel	.sv
Prefixo telefónico	+503
Teléfono de emerxencia	911 e 913 (pt)
Código de país	SV
Páxina web	elsalvador.travel…

Durante séculos, O Salvador estivo habitado por numerosos pobos mesoamericanos, especialmente o pobo pipil, así como o pobo lenca e os pobos maias. A comezos do século XVI, o Imperio Español conquistou o territorio, incluíndoo no Vicerreinado de Nova España, gobernado dende Cidade de México. Porén, o Vicerreinado de México tiña pouca ou ningunha influencia nos asuntos cotiáns do istmo de América Central, que foi colonizado en 1524. En 1609, a área converteuse na Capitanía xeneral de Guatemala, da cal O Salvador formou parte até a súa independencia de España en 1821, primeiro como parte do Primeiro Imperio Mexicano, do cal se secesionou, como parte da República Federal de América Central, en 1823. Cando a república se disolveu en 1841, O Salvador converteuse nun estado soberano, despois formou unha unión de curta duración con Honduras e Nicaragua chamada República Maior de América Central, que durou dende 1895 até 1898.^[2][3][4]

Dende finais do século XIX até mediados do século XX, O Salvador padeceu inestabilidade política e económica crónicas, caracterizadas por golpes de estado, revoltas e unha sucesión de líderes autoritarios. A persistente desigualdade social e o malestar social culminaron na devastadora guerra civil do Salvador (1979–1992), entre o goberno militar e unha coalición de grupos guerreiros de esquerda. O conflito rematou cos Acordos de Paz de Chapultepec, que posibilitaron o estabelecemento dunha república constitucional multipartidista que se mantén até o presente.

A economía do Salvador estivo dominada historicamente pola agricultura, comezando coas plantas Indigofera, o cultivo máis importante durante o período colonial,^[5][6] seguido polo café, que a comezos do século XX representaba o 90% das exportacións do país.^[7][8] Dende entón, O Salvador reduciu a súa dependencia do café e embarcouse na diversificación da economía mediante a apertura de relacións comerciais e financeiros e a expansión do sector manufactureiro.^[9] O colón, a moeda oficial do Salvador dende 1892, foi substituída polo dólar estadounidense en 2001.

O Salvador atópase no posto 16 entre os países de América Latina en termos de Índice de Desenvolvemento Humano, e o cuarto en América Central (detrás de Panamá, Costa Rica e Belize) grazas a que se atopa nunha fase de rápida industrialización.^[10] Porén, o país segue a loitar contra os altos índices de pobreza, desigualdade e crime.

Etimoloxía

O conquistador Pedro de Alvarado nomeou a nova provincia por Xesús de Nazaret ("O Salvador"). O nome completo era "Provincia De Nuestro Señor Jesús Cristo, El Salvador Del Mundo" ("Provincia do Noso Señor Xesucristo, o Salvador do Mundo"), que foi posteriormente abreviado como "El Salvador".^[11]

Historia

Artigo principal: Historia do Salvador.

Os conquistadores españois que chegaron ao Salvador entre 1524 e 1525, viñan desde Guatemala logo de participar na conquista do México. Durante a colonia, O Salvador formou parte da Capitanía xeneral de Guatemala, tamén coñecida como Reino de Guatemala. O territorio salvadoreño estivo dividido nas Alcaldías Maiores de San Salvador e Sonsonate. En 1811 e 1814 producíronse importantes levantamentos contra o dominio español que expresaron a inquietude independentista dos crioulos (a elite branca descendente de españois). Finalmente, as nacións da América Central conseguiron a súa independencia de España, o 15 de setembro de 1821^[12]. O 1823 formouse a Federación Centro-Americana, composta polos actuais países da América Central: Guatemala, Honduras, O Salvador, Nicaragua e Costa Rica. O Salvador independizouse da federación o 1838.

Unha guerra civil de 12 anos, que custou as vidas de preto de 75 000 persoas, chegou á súa fin no 1992, cando o goberno de dereita e a guerrilla de esquerda asinaron un tratado que levou a reformas militares e políticas.

Política

Artigo principal: Política do Salvador.

A Constitución de 1983 define o ordenamento legal básico do país. Aí estabelécese que O Salvador é unha república democrática, representativa na que rexe o sistema presidencialista, cuxos tres órganos son o Órgano Executivo, encabezado polo Presidente da República e o seu Gabinete. O órgan Lexislativo, nomeado Asemblea Lexislativa de O Salvador (Unicameral) de 84 deputados, e o Órgano Xudicial, expresado na Corte Suprema de Xustiza, integrada por 15 maxistrados, sendo un deles electo como Presidente do Poder Xudicial.

O presidente é electo por sufraxio directo e dura no cargo 5 anos. Non pode ser reelixido no período seguinte. O partido Alianza Republicana Nacionalista (ARENA) ten o poder executivo desde 1989 e séguese a manter no seu cargo após catro períodos consecutivos.

Cos Acordos de Paz de Xapultepec (1992) creáronse a nova Policia Nacional Civil, a Procuradoría para a Defensa dos Dereitos Humanos, o Tribunal Supremo Electoral, déuselle vida legal como partido político á oposición de esquerda na forma do Fronte Farabundo Martí para a Liberación Nacional (FMLN) e redefiniuse o papel do exército, reservado para a defensa da soberanía e a integridade territorial. Tamén se suprimiron algúns corpos de seguridade que estaban ao mando do exército, como foron a Garda Nacional, a Policía de Facenda e os Batallóns especiais formados para manteren a guerra contra a insurxencia dos anos 80.

Subdivisións

Artigo principal: Subdivisións do Salvador.

Departamentos do Salvador.

O Salvador está dividido en 3 zonas (Zona Occidental, Zona Oriental e Zona Paracentral) e 14 departamentos. Os departamentos, segundo a zona, son:

Zona Occidental

• Ahuachapán
• Santa Ana, O Salvador
• Sonsonate

Zona Central

• La Libertad
• Chalatenango
• Departamento de San Salvador
• La Paz, O Salvador
• Cuscatlán

Zona Paracentral

• San Vicente
• Cabañas

Zona Oriental

• Usulután
• San Miguel
• Morazán
• La Unión

Xeografía

Artigo principal: Xeografía do Salvador.

O relevo do Salvador está composto dunha meseta central pouco elevada (de 400 a 800 m de altitude) recortada por vales fluviais e recuberta de numerosos volcáns (Santa Ana, San Vicente, San Salvador, Tecapa, Conchagua, Ilamatepec), dos cales algúns están aínda activos. A parte máis elevada do país sitúase no norte, no monte El Pital (2.730 m). A estreita franxa costeira que bordea o océano Pacífico non supera os 25 km de ancho. O Lempa, que é parcialmente navegábel, é o principal río do país.

O clima do Salvador é tropical, cunha estación seca (novembro a abril) e unha estación húmida (maio a outubro). Atópase, segundo a altitude, terras quentes, ata 800 m, terras tempadas, ata 1800 m e, máis alá, terras xeadas. A temperatura anual medio da capital, San Salvador, é de arredor de 24 °C.

As cidades máis importantes do Salvador son:

• San Salvador, a capital
• Santa Ana
• San Miguel
• Sonsonate

Economía

Artigo principal: Economía do Salvador.

A economía do Salvador experimentou unha mestura de resultados durante o goberno do partido ARENA nas iniciativas do mercado libre e o modelo de xerencia fiscal que inclúen a privatización do sistema de actividades bancarias, as telecomunicacións, as pensións públicas, a distribución eléctrica, e unha parte da xeración eléctrica, redución dos aranceis, eliminación dos controis de prezos e subsidios, e unha aplicación mellorada dos dereitos de propiedade intelectual. O PIB estivo a crecer nun paso constante pero modesto despois da sinatura dos Acordos de Paz en 1992, nun ambiente de estabilidade macroeconómica.

Un problema que O Salvador enfronta é a desigualdade económica da distribución das ganancias persoais. No 1999, a quinta parte da poboación máis rica recibiu o 45 % dos beneficios, mentres que a quinta parte máis pobre recibiu soamente o 5,6 %.

Desde o mes de decembro de 1999, as reservas internacionais netas igualaron aos 1.8 mil millóns de dólares. Tendo este almacenador intermediario de moeda forte para traballar, o Goberno do Salvador, emprendeu un plan monetario da integración que comezaba o 1 de xaneiro do 2001, polo cal o dólar dos Estados Unidos se converteu en moeda de curso legal xunto ao colón salvadoreño, e toda a contabilidade formal foi emprendida nos dólares. Deste xeito, o goberno limitou formalmente a súa posibilidade de poñer políticas monetarias sobre o mercado para influír variábeis a curto prazo na economía. Desde 2001, o colón deixou de circular e agora xa non se utiliza para facer transaccións; porén, algúns almacéns aínda informan ao público de prezos en colóns e á vez en dólares.

En xeral, a poboación apoiou o cambio do colón ao dólar, se ben os salarios seguen sendo iguais a pesar de que creceu o prezo da maioría dos produtos. O cambio ao dólar axudou a baixar os intereses nos créditos, co que moitas persoas tiveron acceso a créditos para compraren unha casa ou un automóbil. Os sectores políticos da esquerda foron moi críticos no proceso de dolarización, o cal unicamente favorece ás empresas do sector financeiro.

Actualmente, a economía está máis orientada cara á manufactura e aos servizos, en lugar da agricultura (cultivo do café). As súas principais industrias son a de alimentos e bebidas, produtos do petróleo, tabaco, produtos químicos, téxtiles e mobles.

Demografía

Artigo principal: Demografía do Salvador.

Poboación do Salvador
Ano	Millóns
1950	2,2
2000	5,8
2016	6,3

A poboación do Salvador no ano 2016 era de 6 344 722, comparada cos 2 200 000 persoas en 1950. En 2010, a porcentaxe de poboación menor de 15 anos era do 32,1%, do 61% entre os 15 e os 65 anos, e do 6,9% de máis de 65 anos.^[13]

A cidade capital de San Salvador ten unha poboación de arredor de 2,1 millóns de persoas. Preto do 42% da poboación do Salvador vive en zonas rurais. O proceso de urbanización medrou de xeito constante no Salvador dende a década de 1960, e millóns de persoas desprazáronse a centros urbanos creando problemas asociados coa planificación urbanística e os servizos.

Arredor de 100 000 nicaraguanos viven no Salvador.^[14]

Grupos étnicos

A poboación do Salvador componse de mestizos, brancos e pobos indíxenas. O 86% dos salvadoreños son mestizos, cunha mestura de devanceiros indíxenas e europeos.^[15] Entre a poboación mestiza, tódolos salvadoreños que son racialmente europeos, especialmente mediterráneos, así como afrosalvadoreños e os indíxenas que non falan a súa lingua nativa ou perderon a súa cultura orixinal identifícanse a si mesmos como culturalmente mestizos.^[16]

O 12,7% dos salvadoreños son brancos. Unha gran cantidade de inmigrantes de Europa central chegou ó Salvador durante a segunda guerra mundial como refuxiados orixinarios da República Checa, Alemaña, Hungría, Polonia e Suíza. Tamén hai pequenas comunidades de xudeus, palestinos critiáns, e árabes musulmáns (espacialmente palestinos).

O 0,23% da poboación é definida como indíxena, e os principais grupos son os cacaopera, que representan o 0,07% da poboación do país, os pipil cun 0,06%, os lenca cun 0,04% e outros grupos menores que compoñen o 0,06%. Moi poucos amerindios mantiveron os seus constumes e tradicións, sendo asimilados co paso do tempo na cultura mestiza/española dominante no país.^[17]

Existe unha pequena comunidade de afrosalvadoreños que forman o 0,13% da poboación, xa que tradicionalmente se impediu que os africanos emigrasen ó país por medi de políticas gobernamentais.^[18][19]

Cultura

Artigo principal: Cultura do Salvador.

A cultura mestiza é a dominante no país, amplamente influída polas raíces europeas e indíxenas americanas. A poboación formouse como resultado do cruzamento entre a poboación mesoamericana nativa de Cuzcatlan con colonizadores europeos. A Igrexa católica xoga un importante papel na cultura salvadoreña. O arcebispo Óscar Romero é considerado un heroe nacional pola súa defensa dos dereitos humanos durante a guerra civil do Salvador.^[20] Personalidades estraxeiras de relevancia no Salvador foron os sacerdotes e mestres xesuítas Ignacio Ellacuría, Ignacio Martín-Baró e Segundo Montes, que foron asasinados en 1989 polo exército do Salvador no trancurso da guerra civil.

As pinturas, a cerámica e os téxtiles son os principais produtos artesáns artísticos. Os escritores Francisco Gavidia (1863–1955), Salarrué (Salvador Salazar Arrué) (1899–1975), Claudia Lars, Alfredo Espino, Pedro Geoffroy Rivas, Manlio Argueta, José Roberto Cea e o poeta Roque Dalton están entre os máis importantes do país. Persoeiros de sona do século XX foron o director de cinema Baltasar Polio, a directora Patricia Chica, o artista Fernando Llort e o debuxante Toño Salazar.

Entre os representantes máis recoñecidos das artes gráficas están os pintores Augusto Crespin, Noe Canjura, Carlos Cañas, Giovanni Gil, Julia Díaz, Mauricio Mejia, Maria Elena Palomo de Mejia, Camilo Minero, Ricardo Carbonell, Roberto Huezo, Miguel Angel Cerna ou Esael Araujo.

Feiras

Celebración da festa patria en Las Chinamas.

Data	Nome en galego	Nome local
1 de xaneiro	Aninovo	Año Nuevo
8 de marzo	Día da Muller	Día de la Mujer
marzo/abril	Semana Santa	Semana Santa
1 de maio	Día do Traballador	Día del Trabajo
3 de maio	Día da Cruz	Día de la Cruz
10 de maio	Día da Nai	Día de la Madre
17 de xuño	Día do Pai	Día del Padre
22 de xuño	Día do Mestre	Día del Maestro
4, 5 e 6 de agosto	Festas de Agosto	Fiestas Agostinas
15 de setembro	Día da Independencia	Día de la Independencia
1 de outubro	Día do Neno	Día del Niño
12 de outubro	Día da Raza	Día de la Raza
2 de novembro	Día de Tódolos Santos	Día de Difuntos
25 de decembro	Nadal	Navidad

Notas

1. Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para salvadoreño.
2. Roy Boland (1 de xaneiro de 2001). Culture and Customs of El Salvador. Greenwood Publishing Group. p. 2. ISBN 978-0-313-30620-4.
3. Maureen Ihrie; Salvador Oropesa (20 de outubro de 2011). World Literature in Spanish: An Encyclopedia [3 volumes]: An Encyclopedia. ABC-CLIO. p. 332. ISBN 978-0-313-08083-8.
4. Jeanne M. Haskin (2012). From Conflict to Crisis: The Danger of U.S. Actions. Algora Publishing. p. 152. ISBN 978-0-87586-961-2.
5. Tommie Sue Montgomery (1995). Revolution in El Salvador: From Civil Strife to Civil Peace. Westview Press. p. 27. ISBN 978-0-8133-0071-9.
6. Kevin Murray (1 de xaneiro de 1997). El Salvador: Peace on Trial. Oxfam. pp. 8–. ISBN 978-0-85598-361-1.
7. Roy Boland (1 de xaneiro de 2001). Culture and Customs of El Salvador. Greenwood Publishing Group. p. 8. ISBN 978-0-313-30620-4.
8. Thomas L. Pearcy (2006). The History of Central America. Greenwood Publishing Group. p. 43. ISBN 978-0-313-32293-8.
9. Erin Foley; Rafiz Hapipi (2005). El Salvador. Marshall Cavendish. p. 43. ISBN 978-0-7614-1967-9.
10. Jeni Klugman (2010). "Human Development Report 2010" (Report). Palgrave Macmillan. p. 152. Consultado o 18 de outubro de 2013.
11. El Salvador: The People and Culture, by Greg Nickles, pg.6
12. Embaixada d'El Salvador nos EE. UU., De la Civilización a la Independencia Arquivado 16 de abril de 2007 en Wayback Machine., consultado o 29 de marzo de 2007
13. "Population Division of the Department of Economic and Social Affairs of the United Nations Secretariat, World Population Prospects: The 2012 Revision". Arquivado dende o orixinal o 06 de maio de 2011. Consultado o 20 de xuño de 2019.
14. "The Nicaragua case_M Orozco2 REV.doc" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 11 de maio de 2011. Consultado o 2 de maio de 2010.
15. "CIA – The World Factbook – El Salvador". CIA. Arquivado dende o orixinal o 24 de decembro de 2018. Consultado o 12 de outubro de 2013.
16. "EL SALVADOR Visa Application – Tourist Visas, Business Visas, Expedited Visas – El Salvador Page". Arquivado dende o orixinal o 01 de decembro de 2010. Consultado o 20 de xuño de 2019.
17. "Jose Napoleon Duarte, Hernandez Martinez, Ungo, Matanza, Central American Common Market, CACM, urban middle class, Christian Democratic Party, powerful families, death squads, Organization of American States, PRUD, International Court Of Justice, urban center, rapid population growth". countriesquest.com. Arquivado dende o orixinal o 18 de maio de 2015. Consultado o 20 de xuño de 2019.
18. Elena Salamanca (23 de outubro de 2005). "NO a 'los otros'" (en castelán). La Prensa Gráfica. Arquivado dende o orixinal o 02 de xaneiro de 2008. Consultado o 29 de decembro de 2007.
19. Montgomery, Tommie Sue (1995). Revolution in El Salvador: from civil strife to civil peace. Boulder, Colo: Westview Press. ISBN 0-8133-0071-1.
20. Eaton, Helen-May (1991). The impact of the Archbishop Óscar Romero's alliance with the struggle for liberation of the Salvadoran people: A discussion of church-state relations (El Salvador) (M.A. thesis) Wilfrid Laurier University

Véxase tamén

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  O Salvador

Bibliografía

• "Background Notes", Background Notes: El Salvador, xaneiro de 2008. Consultado o 6 de marzo de 2008.
• Bonner, Raymond. Weakness and Deceit: U.S. Policy and El Salvador. Nova York: Times Books, 1984.
• CIA World Factbook Arquivado 24 de decembro de 2018 en Wayback Machine., "El Salvador", 28 de febreiro de 2008. Consultado o 6 de marzo de 2008.
• "Country Specific Information", U.S. State Department, 3 de outubro de 2007. Consultado o 6 de marzo de 2008.
• Danner, Mark. The Massacre at El Mozote: A Parable of the Cold War. Nova York: Vintage Books, 1994.
• Foley, Erin. 'Cultures of the world, El Salvador. 1995
• Montgomery, Tommie Sue. Revolution in El Salvador: From Civil Strife to Civil Peace. Boulder, Colorado: Westview Press, 1995.
• Rosa, Audrey Celeste (1998). "The courage to change: Salvadoran stories of personal and social transformation (El Salvador)". Wilfrid Laurier University.
• Stadler, Sidney. It Started with an Oyster: The Memoirs of Sidney M. Stadler, CBE. Penna Press 1975. Autobiography of a British businessman and diplomat in El Salvador, with much on Salvadoran society and politics from the 1920s to 1950s.
• Vilas, Carlos. Between Earthquakes and Volcanoes: Market, State, and the Revolution America. Nova York: Monthly Review Press. 1995.