From Wikipedia, the free encyclopedia
Violencia de xénero é un tipo de violencia física ou psicolóxica exercida contra unha persoa sobre a base do seu sexo ou xénero, que ten como resultado un dano ou sufrimento físico, sexual, ou psicolóxico,[1][2] así como o ameaza, a coacción ou a privación arbitraria da liberdade, que impacta de maneira negativa a súa identidade e benestar social.[3][4] Outras formas desta violencia inclúen a violencia a través da linguaxe verbal e non verbal, o acoso laboral, o acoso sexual, a homofobia e a violencia cara ás mulleres no ámbito da saúde.[5]
Atención: Este artigo ou apartado precisa dun traballo de revisión.
Cando os problemas se resolvan, retire esta mensaxe, pero non quite esta mensaxe ata que estea todo solucionado. De ser posible, sería mellor substituír este marcador por outro máis específico. (Desde agosto de 2018) |
Entre os actos e accións que se consideran violencia contra as mulleres ou os homes e que teñen como resultado dano ou sufrimento para a muller ou o home considéranse o abuso, o abuso sexual, a agresión sexual, o acoso sexual, a cousificación, a cultura da violación, a violencia obstétrica, o abuso de poder, a violencia doméstica, (tamén denominada familiar), a mutilación xenital feminina ou masculina, o tráfico de mulleres e a prostitución forzada, a violencia derivada dos conflitos armados, as prácticas tradicionais prexudiciais para a saúde de nenas e mulleres, ou nenos e homes, a violación e o feminicidio.
A maioría destas prácticas están tipificadas penalmente, e moitas delas constitúen delitos contra a liberdade sexual, o que permite que calquera muller ou nena que se atope nesta situación poida demandar amparo xudicial, así como soporte social.
O 25 de novembro foi designado pola ONU como o "Día Internacional para a Eliminación da Violencia contra a Muller"
A violencia de xénero é un tipo de violencia física, psicolóxica ou sexual exercida contra calquera persoa ou grupo de persoas sobre a base do seu sexo ou xénero[6][7][8][9][10] que impacta de maneira negativa na súa identidade e benestar social, físico, psicolóxico ou económico.[11][12] De acordo coa Organización das Nacións Unidas, o termo utilízase «para distinguir a violencia común daquela que se dirixe a individuos ou grupos sobre a base do seu xénero»,[10] constituíndose nunha violación dos dereitos humanos; tal enfoque é compartido por Human Rights Watch en diversos estudos realizados durante os últimos anos.[8][13][14]
A violencia de xénero é un problema que pode incluír asaltos ou violacións sexuais, prostitución forzada, explotación laboral, o aborto selectivo en función do sexo, violencia física e sexual contra prostitutas, infanticidio, tráfico de persoas, violacións sexuais durante período de guerra, entre outros.
Este tipo de violencia presenta diversas características diferentes a outros tipos de violencia interpersoal, e normalmente é asociada á violencia contra a muller, aínda que non son sinónimos debido á amplitude que abarcan as distintas formas de violencia e a que non todos os estudos se enfocan nas definicións, identidades e relacións de xénero; así, non toda a violencia contra a muller pode identificarse como violencia de xénero, xa que o termo fai referencia a aquel tipo de violencia que ten as súas raíces nas relacións de xénero dominantes existentes nunha sociedade, polo que é habitual que exista certa confusión respecto diso e polo tanto, existe certa falta de consenso.
Por outra banda, algúns autores equipárana coa violencia de parella, termo máis acoutado que a violencia de xénero: este último é un problema moi amplo e que non só abarca as relacións de parella, e tal equivalencia destes conceptos traería consecuencias negativas para as mulleres que requiren recursos institucionais de apoio. No caso das relacións entre persoas do mesmo sexo, a violencia de xénero no contexto da violencia de parella podería ocultarse baixo o manto da heteronormatividade.
Ademais, tamén tende a confundirse coa violencia doméstica, termo máis restrinxido que, aínda que está intimamente relacionado, inclúe a violencia no terreo da convivencia familiar ou asimilada, por parte dun dos membros contra outros, contra algún dos demais ou contra todos eles, e onde se inclúen ademais das mulleres, a nenos, anciáns e inclusive homes. Para algúns xuristas ambos os termos son confusamente utilizados en gran parte dos estudos xurídicos e mesmo das leis ou normas que se encargaron da súa regulación. Algunhas investigacións utilizan violencia de xénero no espazo familiar co fin de diferenciala.
A violencia de xénero presenta distintas manifestacións, como actos que causan sufrimento ou dano, ameazas, coerción ou outra privación de liberdades.[10][15][16] Estes actos maniféstanse en todos os ámbitos da vida social e política, entre os que se atopan a propia familia, o Estado, a educación, os medios de comunicación, as relixións, o mundo do traballo, a sexualidade, as organizacións sociais, a convivencia en espazos públicos, a cultura etc.[17]
Existe consenso respecto de que a maioría das vítimas da violencia de xénero son mulleres e nenas, mentres que historicamente os homes estarían subrepresentados nas estatísticas;[6][10][18] outros estudos afirman que a poboación LGBT tamén estaría subrepresentada e mesmo, algúns grupos mostrarían maior prevalencia a nivel comparado.[19][20] ONU Mulleres advirte sobre o erro habitual de considerar a expresión «violencia de xénero» como sinónimo da expresión «violencia contra a muller», sinalando que o concepto de violencia de xénero é máis amplo e ten como fin destacar a dimensión de xénero na subordinación da muller na sociedade e a súa vulnerabilidade fronte á violencia, que é dirixida contra calquera persoa que non respecte os roles que unha sociedade determinada lle impón a homes e mulleres, razón pola cal tamén homes e nenos poden ser vítimas da violencia de xénero, especialmente da violencia sexual.[21]
Dentro da noción de violencia de xénero inclúense actos como asaltos ou violacións sexuais, prostitución forzada, discriminación laboral, o aborto selectivo por sexo, violencia física e sexual contra persoas que exercen a prostitución, infanticidio con base no xénero, castración parcial ou total, ablación de clítoris, tráfico de persoas, violacións sexuais en guerras ou situacións de represión estatal, acoso e fustrigación sexual —entre eles o acoso na rúa—, patróns de acoso ou fustrigación en organizacións masculinas, ataques homofóbicos e transfóbicos cara a persoas ou grupos LGBT, o encubrimento e a impunidade dos delitos de xénero, a violencia simbólica difundida polos medios de comunicación de masas,[22] entre outros.[6][23][24][25][26]
A violencia de xénero presenta diversas características diferentes a outros tipos de violencia interpersoal,[27] e normalmente é asociada á violencia contra a muller, aínda que non son sinónimos[28][29] debido á amplitude que abarcan as distintas formas de violencia e a que non todos os estudos se enfocan nas definicións, identidades e relacións de xénero; así, non toda a violencia contra a muller pode identificarse como violencia de xénero,[30] xa que o termo fai referencia a aquel tipo de violencia que ten as súas raíces nas relacións de xénero dominantes existentes nunha sociedade, polo que é habitual que exista certa confusión respecto diso[31][32][33] e polo tanto, existe certa falta de consenso.[34]
Por outra banda, algúns autores equipárana coa violencia de parella, termo máis acoutado que a violencia de xénero: este último «é un problema moi amplo e que non só abarca as relacións de parella»,[35] e tal equivalencia destes conceptos traería consecuencias negativas para as mulleres que requiren recursos institucionais de apoio.[36] No caso das relacións entre persoas do mesmo sexo, a violencia de xénero —no contexto da violencia de parella— podería ocultarse «baixo o manto da heteronormatividade».[37]
Ademais, tamén tende a confundirse coa violencia doméstica,[38][39][40][41] termo máis restrinxido que, aínda que está intimamente relacionado, inclúe a violencia «no terreo da convivencia familiar ou asimilada, por parte dun dos membros contra outros, contra algún dos demais ou contra todos eles»,[42] e onde se inclúen ademais das mulleres, a nenos, anciáns e inclusive varóns.[16] Para algúns xuristas ambos os termos son «confusamente utilizados en gran parte dos estudos xurídicos e mesmo das leis ou normas que se encargaron da súa regulación».[27] Algunhas investigacións utilizan «violencia de xénero no espazo familiar» co fin de diferenciala.[43]
Resulta complexo determinar a evolución teórica do termo «xénero» nas ciencias sociais, expresión derivada do anglicismo gender.[44] A categoría de xénero tería as súas raíces nos debates antropolóxicos e sociolóxicos da primeira metade do século XX que indicaban que a conduta humana era aprendida e non se atopaba predefinida polos xenes,[44] mentres que a inserción do concepto dentro do campo das ciencias sociais sería posterior.[45] Tales debates precederon á «medicalización do sexo» ocorrido aproximadamente entre 1885-1910,[46] fase onde apareceu «unha nova forma de entender e falar sobre a sexualidade humana»,[47] perspectiva nova que se afastaba dos xuízos soamente prácticos dos actos sexuais —descendencia, pracer, o socialmente aceptábel—, e que nacía conxuntamente coa psicoloxía e psiquiatría, polo que as voces autorizadas para falar de sexualidade proviñan do mundo médico.[48] Foi nesta época onde se comezou a utilizar termos tales como «homosexual» e «heterosexual».[47]
A distinción entre o medicalizado «sexo» e a categoría psicolóxica «xénero» apareceu a partir da segunda metade do século XX. Un dos primeiros autores que utilizaría tal termo nun sentido distinto ao gramatical foi John Money en 1955 para referirse aos comportamentos asociados á identidade masculina e feminina das persoas, onde intervirían factores sociobiolóxicos;[49][50] anos máis tarde —en 1963— Robert Stoller sería quen introduciría a distinción sexo/xénero no 23º Congreso Psicanalítico Internacional de Estocolmo tras buscar «unha palabra para poder diagnosticar aquelas persoas que, aínda que posuían un corpo de home, se sentían mulleres»,[51] constituíndose no primeiro autor que contrastou explicitamente ambos os termos[52] co fin de precisar o concepto de identidade de xénero con respecto ao termo identidade sexual, que na súa opinión era máis ambiguo.[53] Parte da visión de Ralph Greenson influenciaría na concepción Stolleriana.[45]
O auxe dos estudos feministas na década de 1970 apropiouse da visión que Stoller desenvolveu,[52] e comezou a impulsar no mundo anglosaxón[54] o termo gender desde un punto de vista específico das diferenzas sociais e culturais, en oposición ás biolóxicas existentes entre homes e mulleres; aquí pódense atopar os traballos de Kate Millett, Germaine Greer, Ann Oakley e Nancy Chodorow, entre outras.[55] O uso do termo «xénero» tamén se xeneralizou a mediados de devandita década no mundo feminista do Estado Español, especialmente cun sentido social e cultural.[56]
Logo, ao falar de xénero está a remitirse a unha categoría relacional[57] e non dunha simple clasificación dos suxeitos en grupos identitarios, polo que este «garda relación coas diferenzas sociais entre homes e mulleres en calquera sociedade».[58]
A violencia é un concepto de múltiples dimensións e connotacións, que de acordo coa Organización Mundial da Saúde inclúe «o uso intencional de forza, poder físico, ou ameazas, en contra dun mesmo, outra persoa, ou en contra dun grupo ou comunidade, cuxo resultado desemboca con alta probabilidade en lesións, morte, secuelas psicolóxicas, ou mal comportamento».[59] Os estudos que abordan este tema utilizan diversos termos para facer alusión a ela, tales como agresión, conflito, delincuencia, desordes de conduta, comportamento criminal, comportamento antisocial, violencia ou outros;[60] ademais, remiten a variadas teorías multidisciplinares, que tentaron definir desde a súa óptica, se o comportamento violento é constitutivo do ser humano ou nace da influencia da cultura.[61][62][63][64]
A Asociación Estadounidense de Psicoloxía sinala que a diversa evidencia existente suxire que a violencia é un comportamento aprendido, o que non significa que factores psicolóxicos ou temperamentais non estean relacionados coa manifestación dun comportamento agresivo ou violento, senón que, para moitos individuos, a violencia está subordinada a un conxunto de normas socioculturais e expectativas de roles que debe ter unha persoa na sociedade.[65]
Para o caso dos organismos oficiais, a violencia de xénero como concepto tería o seu seo nas resolucións 34/180 de 18 de decembro de 1979 e 48/104 do 20 de decembro de 1993 aprobadas pola Asemblea Xeral das Nacións Unidas;[66] particularmente esta última —baixo o título Declaración sobre a eliminación da violencia contra a muller— define o que se entende como violencia contra a muller, que permitiría contextualizar a violencia de xénero para este grupo de persoas:
(...) «violencia contra a muller» enténdese todo acto de violencia baseado na pertenza ao sexo feminino que teña ou poida ter como resultado un dano ou sufrimento físico, sexual ou psicolóxico para a muller, así como as ameazas de tales actos, a coacción ou a privación arbitraria da liberdade, tanto de se produciren na vida pública como na vida privada(Asemblea Xeral da ONU. Resolución 48/104, 20 de decembro de 1993).[67]
Tal declaración non definiu especificamente o concepto «violencia de xénero», nin tampouco o documento emanado da Cuarta Conferencia sobre a Muller celebrada en Beijing en 1995 que utilizou á violencia «desde a perspectiva de xénero» como elemento estratéxico para promover a igualdade entre mulleres e homes.[68][lower-alpha 1]
No informe do Secretario Xeral en adianto do período de sesións en aplicación dos resultados da Cuarta Conferencia Mundial sobre a Muller e do vixésimo terceiro período extraordinario de sesións da Asemblea Xeral, titulado A muller no ano 2000: igualdade entre os xéneros, desenvolvemento e paz para o século XXI, recoñécese a importancia da aclaración do concepto «violencia por motivos de xénero» cara ás mulleres, seguindo a lóxica da recomendación xeral Núm. 19 (1992) do Comité para a Eliminación da Discriminación contra a Muller:
Violencia por motivos de xénero é unha forma de discriminación no sentido da definición do artigo 1 da Convención e que a discriminación contra a muller é unha das causas principais da devandita violencia. Por outra banda, destaca que a violencia por motivos de xénero impide gravemente que a muller goce de dereitos e liberdades en pé de igualdade co home. A recomendación xeral N° 19 sitúa a violencia por motivos de xénero no marco dos dereitos humanos. Os Estados, os organismos do sistema das Nacións Unidas, as organizacións non gobernamentais e a sociedade civil, así como os investigadores e as mulleres individualmente utilizan este marco para previr e combater a violencia contra a muller e para mellorar a rendición de contas.[70]
A principios da década de 2000, o Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Refuxiados sinalou que a violencia de xénero podía catalogarse como unha violación dos dereitos humanos, e indicou que este flaxelo afectaba a mulleres, homes, nenos e nenas, aínda que son elas as que predominantemente son vítimas.[10] Este organismo indica que é un tipo de violencia «que se dirixe en contra dunha persoa sobre a base do seu xénero ou sexo»,[10] definición que é compartida por diversas organizacións internacionais, entre elas a UNICEF,[71] a axencia europea EIGE —que asesora a Comunidade Europea e os seus estados membros en materias de igualdade de xénero—,[72] The Women’s Health Council e o Departamento de Xustiza e Igualdade de Irlanda,[73][74] a Corte Penal Internacional,[75] o Consello Internacional de Organizacións Voluntarias ou Human Rights Watch.[8][13][14]
Respecto ao Estatuto de Roma, cando fai referencia á violencia de xénero nos artigos 42(9), 54(1a) e 68(1), o termo «xénero» debe entenderse exclusivamente como un termo que se refire aos dous sexos, masculino e feminino, no contexto da sociedade» segundo o que sinala o artigo 7(3);[76][77] así, a violencia de xénero:
(...) engloba calquera acto prexudicial perpetrado en contra da vontade dunha persoa e baseado nas diferenzas de atribución social (xénero) entre homes e mulleres. Os actos de violencia de xénero violan un determinado número de dereitos humanos universais protexidos polas convencións e os instrumentos internacionais. Moitas formas de violencia de xénero —aínda que non todas— considéranse ilegais e actos criminais nas políticas e leis nacionais(UNFPA, 2012).[58]
Desde 2004, en España está en vixencia a Ley Orgánica de Medidas de Protección Integral contra a Violencia de Xénero [78], que incluíu distintas medidas para erradicar esta lacra.
A súa principal achega foi habilitar o teléfono de axuda ás mulleres agredidas, o 016, que está activo permanentemente (as 24 horas, os 7 días da semana e tódolos días do ano), e que é gratuíto; pode atender en 51 idiomas. Para salvagardar a seguridade das persoas que chamen e evitar que o maltratador descubra que a súa parella o utilizou, este número non aparece na factura do teléfono, pero, dependendo do caso, pode aparecer noutros rexistros, polo que se recomenda facer estas chamadas desde un teléfono público ou pedirlle o seu teléfono a outra persoa para realizalas.
O número de usuarias deste recurso está aumentando gradualmente desde que se estableceu, desde as 15.715 chamadas en 2015 ata as 87.307 chamadas pertinentes en 2021 (Ministerio de Igualdade Arquivado 17 de novembro de 2022 en Wayback Machine.). O total de chamadas superou as 850.000 anuais, das que corresponderían a Galicia un total de 38.499 (un 4,5%) en 2019).
Tamén é posible avisar de casos de violencia de xénero na Web de Colaboración Ciudadana por calquera persoa, e achegando só aqueles datos que se desexen, xa que non ten carácter de denuncias.
Segundo os boletíns estatísticos que publica o Ministerio de Igualdade Arquivado 12 de novembro de 2022 en Wayback Machine., no ano 2021 houbo 48 mulleres vítimas de violencia de xénero en España, unha cifra menor que as 70-76 dos primeiros anos nos que se teñen datos (a partir de 2003), pero que parece haberse estabilizado no último decenio nos 49-62 casos dos anos comprendidos entre 2011 e 2020. A porcentaxe de mortes en Galicia rolda o 5%.
No ano 2019 houbo en España 168.057 denuncias por violencia de xénero (6.551 en Galicia, o 3,9%). Entre todas elas, tan só sete se demostraron falsas denuncias (segundo a Fiscalía española), o que desmonta a afirmación que sosteñen partidos políticos como Vox cando minimizan o problema afirmando que moitas mulleres denuncian en falso por vinganza contra as súas parellas [79]. A resultas destas denuncias, dictáronse 40.720 ordes de alonxamento (2.022 en Galicia, o 5%).
A Fiscalía da Cidade de Buenos Aires leva rexistros oficiais de violencia de xénero desde 2010. Desde ese ano, o aumento das denuncias foi exponencial, pasando de 2801 casos en 2010, a 16.883 en 2016. Os datos parciais de 2017 mostraban un novo aumento, con 8982 denuncias de violencia de xénero, soamente nos primeiros cinco meses. As mulleres foron a gran maioría das vítimas de devandita violencia, alcanzando o 88% en 2016 e o 89% en 2017.[80]
De acordo coa Enquisa Nacional de Relacións Familiares e Violencia de Xénero contra as Mulleres, en Ecuador 6 de cada 10 mulleres viviron algún tipo de violencia de xénero. As mulleres que máis sofren desta violencia de xénero son as divorciadas, sendo un 85,4% as mulleres divorciadas que sufriron de violencia de xénero a mans das súas ex parellas coas que tiveron fillos nas súas anteriores relacións. Con todo, non se debe descartar as mulleres solteiras, xa que un 47,1% delas sofren de violencia de xénero xa sexa por parte da súa familia ou da súa parella.[81].
En Ecuador, a forma máis recorrente de violencia é a psicolóxica co 53,9% dentro das estatísticas, pero moitas das mulleres non pensan ou non se queren separar da súa parella xa sexa porque os queren ou necesitan a pesar destes malos tratos.
Doutra banda, as investigacións de violencia intrafamiliar cara aos homes é moi escasa, polo menos un 50% son vítimas reais de violencia.[82] No entanto, esta cifra non pode ser confirmada na súa totalidade pola vergoña, posíbel humillación ou burla que os homes poden chegar a ter no momento de facer a denuncia contra este problema. Xeralmente, as repercusións nos homes tenden a ser baixa autoestima, culpa polo sucedido, empézanse a desvalorizar a si mesmos, aparece a ansiedade e tensión.
En 2011 o Parlamento de Kenya adoptou unha lei prohibindo a mutilación xenital[83] e en 2015 aprobouse unha Lei contra as violencias domésticas.[84] En 2018 calcúlase que un 20 % de mulleres sofren mutilación xenital fronte ao 30 % a principios do 2000.[85]
Algúns grupos de mulleres crearon lugares de protección para as mulleres, entre eles atópase o lugar de Mopukori en Archers Post, a 300 quilómetros ao norte de Nairobi.
De acordo a unha mostra tomada do ano 2007 ao ano 2012, o «Programa de prevención e atención da violencia de xénero» (SEPAVIGES) da Secretaría de Saúde do Distrito Federal, México rexistrou 6174 casos de violencia familiar. Dos casos reportados, o 69 % das vítimas de violencia foron mulleres e o 31 % homes.[86]
Dos casos informados en mulleres, o 54 % atopábanse entre os 16 e 28 anos de idade, 15 % foron nenas menores de 5 anos, un 8 % tivo de 6 a 9 anos e un 22 % dixeron ter entre 10 a 15 anos.
No caso dos homes esta relación foi inversa. A maior proporción de casos atendidos correspondeu a menores de 5 anos, representando o 37 %, seguidos polos que tiveron entre 10 e 15 anos, 28 %; de 6 a 9 anos, 19 %; e de 16 a 28 anos, 17 %.
O sitio onde ocorreu o evento de violencia con maior frecuencia foi a vivenda tanto para mulleres como homes, 87 % e 89 % respectivamente.
As áreas anatómicas lesionadas con maior frecuencia para todos os grupos de idade e ambos os sexos foron: extremidades inferiores, 18 % mulleres e 18 % homes; as extremidades superiores, 16 % en mulleres e 17 % en homes; e a cara, 15 % mulleres e 14 % en homes.
A este respecto, o Manual de lexislación sobre a violencia contra a muller (ONU 2010) advirte:
Con todo, a lexislación dedicada ás cuestións de xénero en materia de violencia contra a muller non permite o axuizamento da violencia contra homes e nenos e nalgúns países pode impugnarse por considerarse inconstitucional. Varios países adoptaron lexislación neutral con respecto ás cuestións de xénero, que é aplicábel tanto a mulleres como a homes. Con todo, esa lexislación pode ser obxecto de manipulación por parte de quen perpetra delitos de violencia. Por exemplo, nalgúns países axuizouse as propias mulleres sobreviventes de violencia pola súa incapacidade para protexer os seus fillos da violencia. Así mesmo, a lexislación neutral con respecto ás cuestións de xénero tendeu a dar prioridade á estabilidade da familia por encima dos dereitos das persoas demandantes/sobreviventes ( predominantemente mulleres) porque non reflicte nin aborda especificamente a experiencia que as mulleres teñen da violencia cometida contra elas.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.