Almain

'S e eileamaid cheimigeach a tha ann an aluiminium^[2], no alman (fir)^[3], no almain (boir.)^[4], no alùmanum^[5],^[4], le samhla Al agus àireamh atamach 13.

Almain
Aluiminium.
Clàr pillteach H He Li Be B C N O F Ne Na Mg Al Si P S Cl Ar K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe Cs Ba * Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn Fr Ra ** Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Fl Mc Lv Ts Og ↓ * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr
Buadhan
Samhla	Al
Àireamh	13
Buidheann	13, Bòron
Ùine	3
Bloca	p
Seòrsa	Meatailtean
Buadhan stuthach
Dath	Geal-liath
Teothachd leaghaidh	933.47 K ​(660.32 °C, ​1220.58 °F)
Teothachd goilidh	2743 K ​(2470 °C, ​4478 °F)
Buadhan atamach
Tomad atamach/Da	26.9815385(7)[1]
Comh-dhealbhadh atamach	[Ne] 3s2 3p1
Cor ogsaideachaidh	+3, +2, +1
1mh lùth aidheonachaidh/kJ mol–1	577.5
2mh lùth aidheonachaidh/kJ mol–1	1816.7
3mh lùth aidheonachaidh/kJ mol–1	2744.8
v t e

'S e meatailt gu math aotrom a tha ann.

Eachdraidh

Ann an 1807 lorg Humphry Davy gun robh sodium agus potasium ann an alm agus meatailt eile, a dh'ainmich e aluminium. Ann an 1825 rinn Hans Christian Ørsted aluiminium neo-ghlan. Ann an 1827 rinn Friedrich Wöhler rannsachadh cosail agus rinn e aluiminium fìor-ghlan.

Bha factaraidh aluiminiuim ann am Foithir. Thog am British Aluminium Company taigh dealain-uisge airson aluiminium fhìnicheadh ann an 1896. Aig toiseach thàinig am bauxite, clach-aluiminiuim, à Latharna na h-Èireann air a' Chanàil Chailleanach ach nas fhaide thàinig an clach à Gàna tro an t-Eilean Loisgte. Dhùn am factaraidh ann an 1970.^[6] Thog an companaidh a dhàrna factaraidh ann an Ceann Loch Lìobhann eadar 1905 is 1909 is an stèisean cumhachd na stèisean as motha anns an t-saoghal aig an àm sin. Chaidh na ceàrdaichean a dhùnadh ann an 2000.^[7]

Cleachdadh

Cleachdar aluiminium gu tric airson crogain dighe agus foidhle.

Iomraidhean

Commons

Tha dealbhan ann an Wikimedia Commons cuideachd a tha ceangailte ris an aiste seo:

Aluiminium

1. “Atomic weights of the elements 2019”. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights. Air a thogail 12mh dhen Ògmhios 2020.
2. http://www.anseotal.org.uk/results.jsp?query=aluiminium
3. “Alman”. Am Faclair Beag.
4. Scannell, Kevin P. (2na dhen Ògmhios 2016): “Foclóir Gàidhlig-Gaeilge”, td. 7.
5. “Alùmanum”. Am Faclair Beag.
6. “Foyers, British Aluminium Factory”. Canmore. Àrainneachd Eachdraidheil Alba. Air a thogail 13mh dhen Ògmhios 2020.
7. “Kinlochleven Aluminium Works”. Canmore. Àrainneachd Eachdraidheil Alba. Air a thogail 13mh dhen Ògmhios 2020.