From Wikipedia, the free encyclopedia
De Grand Canyon (Ingelsk foar "Grut Ravyn"; Hopy: Ongtupqa; Javapai: Wi:ka’i:la; Spaansk: Gran Cañón) is in reuseftich steilsidich ravyn dat troch de rivier de Kolorado yn it lânskip útsnien is yn it noardwestlike part fan 'e Amerikaanske steat Arizona. Dit ravyn is 446 km lang, op guon plakken oant 29 km breed en op it djipste punt 1.857 m djip. Tûzenen jierren lang waard de Grand Canyon bewenne troch lânseigen Yndiaanske stammen. Yn 1540 arrivearren de earste Jeropeänen der, út Meksiko wei. Yn 1919 waard troch de Amerikaanske presidint Woodrow Wilson it Nasjonaal Park de Grand Canyon stifte, dat it grutste part fan it ravyn omfiemet. Tsjintwurdich stiet de Grand Canyon wiid en siid bekend om syn prachtige fiergesichten en syn kleurrike lânskip, en is it ien fan 'e populêrste toeristyske trekpleisters yn 'e Feriene Steaten.
Dizze side giet oer it ravyn yn 'e súdwestlike Feriene Steaten. Foar oare betsjuttings, sjoch: Grand Canyon (betsjuttingsside).
De Grand Canyon waard foarme troch de streaming fan 'e rivier de Kolorado en ferskate sydrivieren, dy't djip yn it lân ynsniene wylst it Koloradoplato stadichoan omheech kaam. Dêrtroch is yn 'e wanden fan it ravyn foar hast 2 miljard jier oan geologyske skiednis bleatlein. Hoewol't de presize geologyske prosessen dy't ta de foarming fan it ravyn laten noch altyd in kwestje fan debat binne ûnder saakkundigen, liket resint bewiismateriaal oan te jaan dat de rivier de Kolorado teminsten 17 miljoen jier lyn begûn is mei it útsnijen fan it ravyn yn it omlizzende lân.
Bestjoerlik falt de Grand Canyon ûnder ferskate ynstânsjes. It grutste part fan it ravyn heart ta it Nasjonaal Park de Grand Canyon. Oare dielen falle ûnder it Nasjonaal Wâld Kaibab, it Nasjonaal Monumint Grand Canyon-Parashant en trije soevereine en federaal erkende Yndiaanske stammen: de Havasûpai Stamme, de Navaho Naasje en de Walapai Stamme.
Tûzenen jierren lang waard de Grand Canyon oan ien stik wei bewenne troch Yndianen, wêrûnder dy fan 'e Anasazy-beskaving, dy't der delsettings oanleine troch wenten yn 'e wanden út te hakjen of har yn 'e withoefolle natuerlike grotten nei wenjen te setten. Hjoed de dei beskôgje de Pûeblo-Yndianen fan Nij-Meksiko de Grand Canyon noch altyd as in hillich plak, dêr't se beafeartstochten hinne meitsje. De earste blanke dy't it ravyn mei eigen eagen seach, wie de Spaanske ûntdekkingsreizger García López de Cárdenas, yn 1540. Yn 1826 wie de jager James Ohio Pattie wierskynlik de earste Amerikaan dy't de Grand Canyon seach, wylst John Strong Newberry yn 1858 de earst geolooch wie dy't it ravyn berikte.
De Amerikaanske presidint Theodore Roosevelt, dy't it ravyn yn 1903 besocht, wie in grut foarstanner fan it behâld fan it gebiet. Yn 1906 fêstige er dêr it Jachtreservaat fan de Grand Canyon. Neitiid waard weidfee út it ravyn holden, mar grutte rôfdieren, lykas poema's, wolven en earnen waarden der ek útrûge. Yn 1908 neamde Roosevelt it jachtreservaat om ta in Amerikaansk nasjonaal monumint, as tuskenstapke nei de status fan nasjonaal park. Tsjinstanners dêrfan, lykas grûnbesitters en mynboubedriuwen, wisten dat alve jier lang tsjin te kearen, oant presidint Woodrow Wilson op 26 febrewaris 1919 de wet ûndertekene wêrmei't it Nasjonaal Park de Grand Canyon stifte waard.
Op 30 juny 1956 fûn yn 'e Grand Canyon it oant doe ta deadlikste ûngelok plak yn 'e skiednis fan 'e loftfeart. Dêrby kamen twa passazjiersfleantugen, in Lockheed Super Constellation fan TWA en in Douglas DC-7 fan United Airlines, yn 'e loft mei-inoar yn botsing. De brokstikken fan beide fleantugen stoarten del yn it eastlike diel fan 'e Grand Canyon, dêr't rêdingswurkers en ûndersikers der klauwen oan hiene om der by te kommen. By dizze fleanramp kamen alle 128 passazjiers en bemanningsleden oan board fan beide fleantugen om it libben.
De Grand Canyon stiet bekend om syn prachtige fiergesichten en kleurrike lânskip. Sadwaande is ien fan 'e grutste natuerlike toeristyske trekpleisters fan 'e wrâld. Jiers komme der sa'n 5 miljoen besikers del, wêrfan 83% út 'e Feriene Steaten, 3,8% út Grut-Brittanje, 3,5% út Kanada, 2,1% út Japan, 1,9% út Dútslân en 1,2% út Nederlân. De Súdrâne fan 'e Grand Canyon is it hiele jier rûn iepen foar publyk, salang't de waarsomstannichheden dat talitte. De Noardrâne is iepen fan mids maaie oant mids oktober.
De Walapai Stamme hat yn 2007 yn it diel fan it ravyn dat op harren gerjochtichheid leit de saneamde Grand Canyon Skywalk iepene, in soarte fan oerhingjend balkon mei in glêzene flier, dy't útstekt oer de Súdrâne fan 'e Grand Canyon. Hoewol't dêr in protte krityk op kommen is om't it de natoerskientme fan it gebiet bedjerre soe, foarmje de toeristen dy't inoar ferkringe om har foar $85 de persoan op 'e Skywalk te weagjen, in breanedige boarne fan ynkomsten foar de needlijende stamme.
Behalven om fan it útsicht te genietsjen, komme toeristen ek nei de Grand Canyon ta om te hurddraven, kuierjen, kampearjen en wyldwetterfarren. Ek toers per helikopter binne tige populêr. Fierders wurde der troch de boaiem fan it ravyn tochten per mûldier oanbean. Guon lju besykje en klim yn ien dei fan 'e râne omleech nei de rivier en dan werom omheech nei de râne. Soks wurdt troch de autoriteiten ûntmoedige, fanwegen de grutte ôfstân, de steile en rotsige paadsjes, it hichteferskil, en it gefaar foar sinnestek troch de folle hegere temperatueren op 'e boaiem fan it ravyn. Elts jier moatte tsientallen râne-rivier-râne-reizgers út 'e Grand Canyon rêden wurde. Fierders wurdt op jierlikse basis yn 'e Grand Canyon de Grand Canyon Ultra Maraton holden, in hurddraafwedstryd oer 126 km yn 24 oeren.
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
