Kleverlânsk
From Wikipedia, the free encyclopedia
From Wikipedia, the free encyclopedia
It Kleverlânsk of Súdgeldersk is in dialektekloft yn de Nederfrankyske taalfamylje dy't yn parten fan 'e Nederlânske provinsjes Gelderlân, Noard-Brabân en Limburch en de Dútske dielsteat Noardryn-Westfalen sprutsen wurdt. De dialektekloft is neamd nei it Kleverlân, dêr't it grutste part fan it dialekt sprutsen wurdt. De dialektekloft grinzget yn it suden oan it Limburchsk, yn it westen oan it Brabânsk, yn it noarden en noardeasten oan it Nedersaksysk, en yn it súdeasten oan it Eastbergysk dêr't er nau besibbe mei is en dêr't er de Noardnederfrankyske dialektekloft mei foarmet. Mei alle groepen besteane oergongsgebieten, dus is part fan in dialektkontinuum.
| Kleverlânsk Kleverlands/Kleverländisch | ||
| algemien | ||
| oare namme(n) | Noardnederfrankysk, Súdgeldersk | |
| lânseigen yn | Dútslân, Nederlân | |
| skrift | it Latynske alfabet | |
| taalbesibskip | ||
| taalfamylje | Yndo-Jeropeesk - Germaansk - Westgermaansk - Súdwestgermaansk - Nederfrankysk-Nedersaksysk - Nederfrankysk - Nederfrankysk - Kleverlânsk | |
| dialekten | Kleefsk, Gochsk, Rheinbergsk, Straelensk, Kevelaersk, Meursk, Duisburgsk | |
| taalstatus | ||
| offisjele status | it Kleverlânsk wurdt beskôge as in dialekt fan it Nederfrankysk; op himsels genietet it gjin erkenning | |
| taalkoades | ||
| ISO 639-1 | n.f.t. | |
| ISO 639-2 | n.f.t. | |
| ISO 639-3 | n.f.t. | |
Nijsgjirrich dat yn it Dútske part it Nederlânsk fan de 17e oant en mei de 19e iuw de bestjerstaal wie. Letter waard dat sa stadichoan ferfongen troch it Heechdútsk. Oant yn de iere 20e iuw waard it Nederlânsk as tsjerketaal brûkt. Yn 1936 ferbea Adolf Hitler it brûken fan it Nederlânsk.
De krekte definysje wat Kleverlânsk is en wat net is dizenich. De namme "Kleverlânsk" is benammen yn gebrûk by Dútske taalkundigen (Kleverländisch). Nederlânske dialektologen erkenne de groep net of se neame it wat oars. Ek de ôfgrinzging dêrfan ferskilt it lân.
Jac. van Ginneken rekkenet alle Kleverlânske dialekten, mank mei it Eastbrabânsk, ta it Limburchsk en neamde it Geldersk-Limburchsk. It Limburchsk hie fan alle Nederfrankyske dialekten neffens him it measte eastlike ynfloed. Neffens Jo Daan, dy't har mear mei it Hollânsk as mei de súdeastlike dialekten dwaande hold, bestiet de groep net en rekkene de Kleverlânske dialekten yn Nederlân by it Súdgeldersk en it Brabânsk. Dat komt lykwols net mei de taalkundige werklikheid oerien. De Maas, op it beskate plak de provinsjegrins tusken Noard-Brabân en Gelderlân, is gjin taalgrins. In wichtige isoglosse stekt de Maas oer, dwers troch it rivieregebiet hinne. By C. en G, Hoppebrouwers (2001) komt wol in fergelykjende yndieling foar. Hja sprekke fan in "oergongsgebiet tusken Brabânsk en Limburchsk. Hja rekkenje dêr lykwols de besibbe gebieten yn Gelderlân net mei, dy't se as Brabânsk oanmerke.
Nijsgjirrich oan de Dútske yndieling is dat dy de Uerdinger liny as de súdgrins brûke, de ald/oud-line of jij/gij-isoglosse foarmet de noardwestgrins en de ienheidsmeartalline foarmet de noardeastgrins mei it Nedersaksysk. De dialekten fan Noard-Limburch wurde neffens dy definysje net as Limburchske mar as Kleverlânske dialekten oanmurken. Yn dyselde Dútske definysje soene it Nimweechsk, it Arnhimsk en it Oerbetuwsk gjin Kleverlânske, mar Brabânske dialekten wêze. It dialekt fan de Liemers, dat in oergongsdialekt nei it Nedersaksysk is, wurdt neffens Van Ginneken en de Dútske gelearden ta de Kleverlânske groep rekkene.
Nei it noarden is de oergong nei it Utertsk en it Feluwsk. Dy grins wurdt oanmurken troch de gij/jij-isoglosse, dy't gearfalt mei it streamgebiet fan de Ryn. Yn it easten foarmje de dialekten fan de Liemers in brede oergongsgebiet tusken it Nederfrankysk en Nedersaksysk, dêr't op 'e hichte fan de Alde Isel de ienheidmeartalline de dialektgrins foarmet.
De lûdline (ij/ie-isoglosse, mijn/mien-line) skiedt it Kleverlânsk yn it westen fan it Brabânsk, mar ek de Nimwegenline (oud/ald-isoglosse of houden/halten) wurdt dêrfoar brûkt.
De súdlike skiedsline tusken it Kleverlânsk en de Limburchske dialekten wurde troch de Uerdinger line foarme. Lykwols dialekten fan bygelyks dy fan Krefeld litte Ripuaryske skaaimerken sjen, lykas esch ynstee fan ik, j- oan it begjin fan in wurd ynstee fan /g/ (jedöns - gedoch), en felarisaasje fan tosklûden (onger - ûnder) en de typsyske betsjuttingsûnderskate toanen dy't beide de Limburchske en Ripuaryske dialekten skaaimerkje
De sanemade "mich-kertier" by Fenlo wurdt lykwols by it Kleverlânsk rekkene, mar hat in soad ynfloed fan it Limburchsk ûndergien.
It Kleverlânsk is in Westnederfrankysk dialekt, nettsjinsteande syn lizzing yn it easten. It ferskil mei it Eastnederfrankysk (Limburchsk) wurdt makke troch it ûntbrekken fan de grutte ynfloed fan it Keulsk, dy't it op it Limburchsk sûnt de midsiuwen hân hat, sjoch Keulske ekspânsje. It gebiet leit fierder fan Keulen ôf en hie sels ek in pear machtige stêden, lykas Nimwegen, en it gebiet dreau likegoed hannel mei noardlikere streken.
Wêrom't de streektaal fierder fan it Limburchsk en Nedersaksysk ôf begûn te stean, wie de westlike ynfloed. Under druk fan it machtige Brabân, en letter Hollân, kamen der ferskate typysk westlike eleminten yn. In soad Kleverlânske dialekten feroaren fan it Aldgermaanske û yn ú (hûs waard hús en it wurdsje dû waard ferfongen troch gij. Dochs die it gebiet net alhiel mei oan de Brabânske ekspânsje: de dûbellûd ij en ui waarden net oernommen en it fonetysk ferskil tusken ald en holt bleau bestean.
Yn de 20e iuw rekke it dialekt yn it neigean. Yn Nimwegen en Arnhim feroare it dialekt ta in omdraaid Nederlânsk, dy't allinnich troch de ûnderlaach fan 'e befolking sprutsen wurdt. Steektaalbewegings foar it dialekt kamen mar striemin op gong. Ek yn Dútslân rekke it dialekt bot yn it neigean. De jongerein sprekt it net mear, mar ynstee dêrfan in Rynlânsk regiolekt.
Yn it midden fan it taalgebiet leit it "gat fan Pfalzdorf". Dêr wurdt in (benammen troch de âlderein) in Paltsysk dialekt sprutsen. Dat komt fan protestanten dy't yn de 18e iuw út 'e Palts wei dêrhinne kamen.
Ek heb noch efkes afgewaachd, ob dat, wach’e min seggen wold.“
„En den Wenter stüwe di drööge Bläär dörr de locht eröm“ (Georg Wenker Satz 1)
„Et sall soon üttschaije te shnejje, dann werd et wäär wer bäter.“ (Wenker Satz 2)
„Hej es vörr vier of säss wääke gestörwe.“ (Wenker Satz 5)
„Het füür was te hätt, die kuuke sinn ja an de onderkant heel schwaort angeschröt.“ (Wenker Satz 6)
„Hej dütt die eikes ömmer sonder salt än pääper ääte.“ (Wenker Satz 7)
De Duisburger Johanniter Johann Wassenberch hat yn de 15e en 16e iuw gauris oantekenings oer pleatslike en wrâldwide foarfallen fêstlein, dy't ús ynsicht jouwe yn hoe't der yn dy tiid yn it Kleverlân sprutsen waard:
's doenredachs dair nae woerden die twe gericht ende op raeder gesatt. Eyn gemeyn sproeke: 'Dair nae werck, dair nae loen.' Die ander vyf ontleipen ende entquamen dat doch nyet goit en was. (oe, oi = oe/û of oo; ai, ae = aa)
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
