مقوله مفهوم اولیه و مبنای فکر است.
مقولات عشر
دانای یونان، معلم اول، ارسطو اجناس عالیه ماهیات مختلف را عبارت از ده مقوله دانسته‌است؛ و نخستین رساله ارغنون یعنی قاطیغوریاس بحث از همین مقولات می‌کند و در متافیزیک نیز شرحی مفصل دربارهٔ این مقولات آمده‌است.[1] مقولات عشر یا اجناس عالیه یا مقوله وجود کلی‌ترین جنس هرموجودی که دربرگیرنده همه مصادیق آن باشد؛ و آن بردو گونه است: جوهر و عرض
- جوهر جنس موجودی است که دربودن خود نیاز به هستی موجوددیگری ندارد. مانند مقوله جسم.
- عرض جنس موجودی است که دربودن خود نیازمند بودن موجوددیگری است مانند مقوله رنگ.[2]
عرض برنه قسم است :کم کیف وضع این له متی اضافه فعل انفعال که در این بیت آمده‌است[3]
| «کمّ» و «کیف» و «وضع» و «أین» و «له»، ز بعدش هم «متی» | همچنین باشد «مضاف» و «فعل» و بعدش «انفعال» |
فلاسفه قدیم مجموعه جوهر واعراض نه‌گانه را که جنس عالی همه موجودات هستی است مقولات عشر نامیده‌اند[4]
تعدادمقولات
در مورد تعداد اقسام جوهر و عرض بین فلاسفه قدیم ومتاخرین اختلاف نظر است.
متقدمین
فلاسفه قدیم اقسام جوهر را ۵ گونه عقل نفس ماده هیولا وصورت و در مورد اعراض همان نه گونه یادشده را می‌دانند. ارسطو این موارد را درکتاب خود به نام ارغنون آورده‌است.[5]
متاخرین
متاخرین معتقدند که هیولا وصورت بدون ترکیب وجود خارجی ندارد ولذا ازاقسام جوهر خارج است وماده را که ازترکیب آن دو است جوهر اصلی می‌دانند. از طرف دیگر آنان به عالم ملکوت نیز معتقدند ولذا مثال را که موجود آن عالم است به عنوان جوهر می‌شناسند بنابراین با توجه به عوالم هستی آنان اقسام جوهررا عقل مثال نفس وماده می‌شمارند.[6] در مورد اعراض نیز آنان معتقدند که اولاً کمیت عرض نبوده بلکه ازشئون جسم است وجسم بدون کمیت مفهومی ندارد. ودوم اینکه بجز کیف که عرض حقیقی است سایر موارد مفاهیمی ذهنی اند ودرعالم خارج حضور ندارند وهمه آن‌ها به عنوان (نسبت) میان دوچیز می‌باشند؛ بنابراین تنها عرض حقیقی کیف است و در نتیجه مقولات عشردرنزد فلاسفه اسلامی وایرانی به موارد زیر منحصر می‌گردد.[7][8]
- عقل:جنس موجودات عالم جبروت یا فرشتگان است.[9]
- مثال:جنس موجودات عالم ملکوت یا مثال است
- نفس:جنس موجودات عالم ناسوت است یعنی همان روح گیاه جانور جن وانسان
- ماده:جنس موجودات عالم ناسوت است یعنی ماده درجمادات ویادرترکیب بانفس در جانداران[10]
- کیف: تنها عرض حقیقی واقسام آن عبارتنداز:محسوس نفسانی مخصوص به کمیات استعدادی[10]
انواع مقولات از نظر ارسطو
ارسطو مقولات را به ده نوع تقسیم کرده‌است:
مقولات عشر از نظر کانت
کانت در کتابش با عنوان نقد عقل محض در بخش منطق استعلایی ارتباط مقوله‌ها را با فکر بررسی کرده‌است.[11] مقوله‌های دوازده‌تایی کانت در چهار دسته تقسیم‌بندی می‌شود:
جستارهای وابسته
پانویس
منابع
Wikiwand in your browser!
Seamless Wikipedia browsing. On steroids.
Every time you click a link to Wikipedia, Wiktionary or Wikiquote in your browser's search results, it will show the modern Wikiwand interface.
Wikiwand extension is a five stars, simple, with minimum permission required to keep your browsing private, safe and transparent.
