کشف حجاب در ایران
From Wikipedia, the free encyclopedia
کشف حجاب در ایران رویداد فرهنگی اجتماعی تغییر پوشش زنان که توسط رضاشاه توسط قانون کشف حجاب در ۱۷ دی ۱۳۱۴ تصویب و اجرا شد. به موجب آن، زنان و دختران ایرانی از استفاده از چادر، روبنده و روسری در مدارس، و دانشگاهها، مراکز اداری و دولتی منع شدند و باید از کلاه و پالتو استفاده میکردند.[1]
نشانههای کشف حجاب را میتوان در سخنرانی بدون روبنده طاهره قرةالعین در سال ۱۲۶۴ قمری[2] و همچنین در دربار ناصرالدین شاه قاجار و در محافل روشنفکری یافت. فعالان جنبش زنان ایران در دوره مشروطه و ابتدای حکومت رضاشاه بحثهایی در نقد حجاب گشودند. از اواسط دهه ۱۳۰۰ انتقاد به حجاب دستکم در تهران آسانتر شده بود و گروههای فعال جنبش زنان ایران از حجاب انتقاد میکردند، برای مثال نشریهٔ عالم نسوان در سال ۱۳۱۰ بحثی دربارهٔ حجاب باز کرد و فراخوانی برای این بحث چاپ نمود؛ در پاسخ زنانی از بیحجابی بسیار دفاع کردند و انحطاط اخلاقی جامعه را از سرکوب زنان توسط مردان میدانستند.[3] انجمنی مخفی با عنوان «مجمع کشف حجاب» از سوی میرزا ابوالقاسم آزاد و طوبی آزاد رشدیه نیز در دهه ۱۳۰۰ تشکیل شده بود.[4] شخص رضاشاه از همان زمان نخستوزیری با این انتقادات همدلی داشت، به گونهای که وقتی ناظر شریعت از ابراهیم خواجهنوری به دلیل انتقاد از حجاب شکایت کرد، خواجهنوری به دستور نخستوزیر دورهٔ محکومیتش را به جای زندان، در بیمارستان پلیس سپری کرد.[5] در دورهٔ پادشاهی رضاشاه به تدریج لباسهای اروپایی زنان با کنسرتهای بیحجاب قمرالملوک وزیری در باشگاه ایران به بنیانگذاری تیمورتاش وزیر دربار بانفوذ و نوگرای رضاشاه، به میان مردم آمد.[1] بعضی زنان فعال حقوق زن بهطور شخصی شروع به تغییر پوشش خود از چادر سیاه و روبنده به مانتو و کلاه کرده بودند که خود میدوختند و میپوشیدند ولی بعضا در جامعه با برخوردهای بدی مواجه میشدند.[6]
نخستین شایعات پیرامون قانون کشف حجاب، پس از آن پخش شد که ملکه افغانستان ثریا طرزی بدون حجاب به همراه شاه افغانستان در سال ۱۳۰۸ در زمان رضا شاه به ایران آمد. رضا شاه پس از تنها سفر خارجیاش به ترکیه در ۱۲ خرداد ۱۳۱۳، تحت تأثیر اقدامات رادیکال آتاترک قرار گرفت. در این دوره نیز ممنوعیت حجاب در مدرسههای دخترانه پخش شد، و قانونی در این راستا تصویب شد.[3] بخشنامهٔ کشف حجاب جهت تصویب رضاشاه در تاریخ ۲۷ آذر ۱۳۱۴ از طرف رئیسالوزرا به دربار فرستاده شد تا در آغاز دیماه فرمان اجرای رسمی قانون کشف حجاب به تمام ولایات ایران ارسال گردد. همچنین انجمنهای حمایت از زنان که توسط دولت شاهنشاهی تأسیس شده بودند مانند کانون بانوان به تبلیغ این بخشنامه پرداختند. رضاشاه در ۱۷ دی سال ۱۳۱۴ طی جشن فارغالتحصیلی دختران بیحجاب در دانشسرای مقدماتی رسماً بر کشف حجاب تأکید کرد.
هر چند پلیس اجازهٔ توسل به خشونت را نداشت، ولی کشف حجاب بهطور ناگهانی برای برخی زنان، به خصوص بخشی از زنان مسنتر که بدون روبنده احساس برهنگی میکردند و عملاً در خانه محبوس شدند، مشکلاتی ایجاد کرد.[7][3] با این حال به لحاظ آماری، حضور دانشآموزان دختر در مدارس بعد از صدور قانون رفع حجاب و در سالهای آخر عهد رضاشاه اوج شدیدی گرفت.[8] در سال ۱۳۲۰ که رضاشاه ایران را ترک کرد اجرای قانون کشف حجاب سریعاً فراموش شد. وزارت فرهنگ حکم داد از ورود زنان بیحجاب به دانشگاه جلوگیری شود و معلمان زن مدرسهها و استادان زن دانشگاهها مجبور شدند با حجاب به کلاس درس بروند. در تهران و سایر شهرها دختران دانشآموز و زنان حجاب را دوباره برسر گذاشتند.[3] برخی حجاب اجباری جمهوری اسلامی را یکی از نتایج کشف حجاب اجباری دوره رضاشاه دانستهاند.[6]