کتب اربعه
مجموعهای از کتب معتبر حدیثی نزد شیعهٔ امامیه / From Wikipedia, the free encyclopedia
کتب اربعه که از آن به اختصار الاربعه نیز یاد شدهاست، به مجموعهٔ چهار کتاب حدیثی شیعه گفته میشود که توسط سه محدث بزرگ شیعه، شیخ کلینی، شیخ صدوق و شیخ طوسی گردآوری شده و به این دلیل، مورد اعتبار و اعتماد و وثوق سایر علمای شیعه قرار گرفتهاست. بنابر گزارشهایی کتاب پنجمی نیز برای این مجموعه وجود داشتهاست که به مرور زمان از بین رفتهاست و تا پیش از آن به این سلسله آثار، کتب خمسه روایی نیز گفته میشد. کتب الشیعه الاربعه و کتب اربعه حدیثی از دیگر نامهای این مجموعه آثار است.
سه مؤلف کتب اربعه، از میان دانشمندان بزرگ شیعه هستند که به محمدون ثلاث — به جهت اشتراک نام محمد در میان آنها — شهرت دارند. این چهار اثر به ترتیب تاریخ نگارش عبارتند از کافی فی علم الدین[persian-alpha 1] گردآوری شده توسط محمد بن یعقوب کلینی به سال ۳۲۹ ه. ق؛ من لایحضره الفقیه[persian-alpha 2] اثر محمد بن علی بابویه به سال ۳۷۲ ه. ق، تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه[persian-alpha 3] و الاستبصار فیما اختلف من الأخبار[persian-alpha 4] تألیف محمد بن حسن طوسی تألیفشده به تاریخ قرن پنجم میباشند.
این آثار چهارگانه، جامعِ مجموعهٔ وسیعی از آثار متقدم روایی میباشند. تا پیش از نگارش این گونه آثار، شیعیان به واسطهٔ کتابهای تألیفشده توسط اصحاب امامان شیعه، به روایات اسلامی دسترسی داشتند. این آثار مورد استناد شیعه، با عنوان «اصل» شناخته میشدند. تعداد این اصول، چهارصد عدد گزارش شده و به همین جهت، «اصول اربعمائه» — به معنای اصول چهارصدگانه — نامیده شدهاست. نمازی شاهرودی، ۶۵ اصل از اصلهای چهارصدگانه را به عنوان منابع کتب اربعه گزارش کردهاست. این اصلها، به علت انتساب قطعی به نویسندگانشان، از اعتبار بالایی نزد شیعه برخوردارند.
اخباریها، تمام روایتهای کتب اربعه را معتبر میدانند و در مقابل، اصولیها، روایتهایی را که با اصول اعتبار روایت، سازگاری دارند را معتبر میدانند. وجود برخی روایتهای ضعیف و مجهول یا تعارض در بین روایات در کتب اربعه سبب شد تا برخی از دانشمندان علم حدیث در اعتبار آنها، نقدهایی را مطرح کنند. با این وجود، انتساب کتب اربعه به نویسندگانشان، به اجماع شیعه پذیرفته شدهاست. با تمام این اختلافها، این آثار در نزد شیعه از پراهمیتترین آثار روایی محسوب میشود که با هدف تسهیل دسترسی به روایتهای فقهی و اعتقادی صورت گرفتهاست. تأثیر نگارش این آثار به حدی بود که از قرن پنجم تا دهم هجری، اثری به اهمیت این آثار نگارش نیافت و دانشمندان حدیث، نسبت به استنساخ اصول بیرغبت شدند. فقیهان و متکلمان شیعه، در شرح این چهار کتاب، آثار متعددی نوشتهاند و چند اثر به صورت تجمیع این چهار کتاب به رشته تحریر درآمدهاست.