زبان سغدی
یک زبان باستانی ایرانی / From Wikipedia, the free encyclopedia
زبان سُغدی از زبانهای ایرانی شاخه شمال شرقی[3] و زبان ناحیهٔ حاصلخیز سغد، واقع در میان آمودریا و سیردریا بودهاست.[4] مرکز سغدیها سمرقند بود.[5] زبان سغدی در آغاز در درۀ رودخانۀ زرافشان و نواحی پیرامون رایج بود و بعداً به عنوان زبان میانجی در بخش بزرگی از سمرقند رواج یافت.[6] این زبان در طول ده قرن، سدههای دوم تا دوازدهم میلادی، مهمترین زبان ایرانی در ترکستان امروزی و فرارود، زبان تجاری جادهٔ ابریشم و از دیرزمان ابزار ارتباط و پیوند بخشی از فرهنگهای سرزمینهای شرقی و غربی آسیا بوده است. زبان سغدی به عنوان زبان گفتاری و نوشتاری تا سده نهم میلادی فعال بوده و زوال آن پس از سدهٔ ۱۱ آغاز گردیده است.[7] زبان سغدی بر اثر نفوذ و توسعه تدریجی فارسی میانه که برخوردار از پشتیبانی دولت ساسانی بود و نیز زبان ترکی که ارمغان هجوم قبایل ترکزبان، از رواج افتاد و سیر نابودی آن از سده پنجم هجری به بعد همزمان با رواج زبان فارسی از یک سو و نفوذ زبان عربی و ترکی از سوی دیگر شتاب بیشتری یافت.[8]
سغدی | |
---|---|
زبان بومی در | سغد |
منطقه | آسیای مرکزی، چین باستان |
دوره | باستان[1] امروزه به زبان یغنابی گسترش یافته |
الفبای سغدی الفبای سریانی خط مانوی | |
کدهای زبان | |
ایزو ۲–۶۳۹ | sog |
ایزو ۳–۶۳۹ | sog |
گلاتولوگ | sogd1245 [2] |
امروزه تنها زبان بازمانده از گویشهای سغدی، زبان یغنابی است که در کوهستانی در تاجیکستان صحبت میشود.[6][9]
زبان سغدی، از نظر تنوّع و حجم نوشتهها و نگاشتهها، مهمترین زبان ایرانی شرقی است و نوشتههای دینی بخش بزرگی از این مواد نوشتاری را در بر میگیرد.[10] با وجود آنکه در سنگنوشتههای پارسی باستان از سغد به عنوان منطقهای با ویژگیهای خود یاد شده، آثاری از شکل قدیمیتر زبان سغدی یعنی «سغدی باستان» باقی نمانده است. زبان سغدی نسبت به فارسی میانه (پهلوی) بیشتر حالت کهنتر زبانهای ایرانی را حفظ کرده است.