زبان سکایی باستان
From Wikipedia, the free encyclopedia
زبان سکایی که امروزه در زمره زبانهای ایرانی شرقی دستهبندی میشود، به زبان ایرانی نیای زبانهای سکاها گفته میشود. سکاها از هزارهٔ اول پیش از میلاد تا هزارهٔ اول میلادی، منطقهٔ وسیعی را از کنارههای دریای سیاه تا مرزهای چین در تصرف داشتند. این قبایل در نوشتههای پارسی باستان -saka، در منابع یونانی skuthai نامیده شدهاند. واژه سکا، در زمان و مکان، کاربرد بسیار گستردهای دارد،[2] و سرزمین آنها چنان پهناور و دارای تیرههای گوناگون بود که به گزارش هرودوت، سکاهای فرادریا برای دانستن زبان آنان که در دوردست شرقی (خوارزم و سغد) میزیستند، نیاز به ترجمه داشته و در سرزمین خود برای گذر یک کاروان از دهانه ولگا در دریای کاسپین تا کوهستان اورال نیاز به هفت ترجمان برای هفت زبان بود.[3] به گفته ماکس مولر این زبانها میتواند دربرگیرنده زبان تاتارها، اسلاوها و فین-اوگریها، از ساکنان سرزمین سکاها باشد.[4] گرچه گویا هرودوت از شرقیترین سکاها در شمال رود زرد، در نزدیکی دشت اوردوس چین و جنوب سیبری (نیاکان شیونگ نو یا خیون) تا کوهستان آلتای خبری نداشتهاست. زبان قبایل سکایی غربی را که در دورهٔ باستان در مناطق شمال دریای سیاه و در همسایگی یونانیها میزیستند، اسکولوتی است که امروزه بیشتر با نام یونانی آن، اسکیتی مینامند.[5] در کتیبههای پارسی باستان از چهار دسته قبایل سکائی زیر نام برده شدهاست: سکاهای تیزخود، سکاهای آن سوی سغد،[6] سکاهای هومنوش، سکاهای فرا دریا (آن سوی دریای سیاه).
زبان سکایی | |
---|---|
زبان بومی در | سرمتی، سکستان، سکستان کوچک، آلانیا |
منطقه | آسیای مرکزی، اروپای شرقی |
قومیت | سکاها، سرمتی، و الانان |
دوره | اروپای دوران قدیم، دوران باستان متأخر |
گویشها | (Western) Alanian
(Eastern) زبان سکایی
|
کدهای زبان | |
ایزو ۳–۶۳۹ | در زمانهای گوناگون:xsc – Scythianxln – Alanianoos – Old Ossetian |
فهرست لینگوییست | xsc Scythian |
xln Alanian | |
oos Old Ossetian | |
گلاتولوگ | oldo1234 (Old Ossetic)[1] |
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آیپیای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامتهای سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسههای یونیکد ببینید. |
به گفته ارانسکی، سکاها گروهی از قبایل ایرانی زبان بودهاند که در حدود نیمه هزاره اول ق.م. در قلمرو وسیعی میان ساحلهای دریای سیاه تا مرز چین مستقر شدند. در فارسی باستان آنها را سَکا -sakā، در سنسکریت śaka، چینی sək، بعد sə و sai نامیده میشدند. مولفهای یونانی آنها را skuthai اسکوثائی، سکاها سیتها، Saoromátai سرمتها و سپس Alanoi آلانوئی، آلانها نامیدهاند.[7]
سکاها و سرمتها قبایلی ایرانیتبار بودند که از سده هشتم پیش از میلاد تا آغاز عصر مسیحیت بر دشتهای اوراسیا فرمان میراندند و در قلمرو وسیعی از سواحل شمالی دریای سیاه در غرب تا مرزهای شمالی چین در شرق به زندگی چادرنشینی روزگار میگذراندند. واژهٔ سکا، که در فارسی باستان به صورت -saka آمده، از مشتقات ریشه باستانی sak* به معنی «رفتن، گشتن، گردیدن» و در اصل به معنای «سرگردان، خانه به دوش» است. اشتقاق این واژه از saka* «سگ» در معنی مثبت آن «سگ گله» یا از ریشه باستانی sak* «نیرومند بودن» پذیرفتنی نیست.[8]
به ظاهر همه قبایل چادرنشین ایرانی در آغاز خود را -skuda* مینامیدند که مشتقی از ریشه هندواروپایی -skeud* است. این واژه را دیاکونوف «چالاک» ولی سمرنیی «تیرانداز» معنا کردهاست. همین نام در میانه سده نخست پیش از میلاد در منطقه پنتوس به -skula بدل شد.[9]