تاجیکی
یکی از گویشهای زبان فارسی / From Wikipedia, the free encyclopedia
فارسی تاجیکی (форсии тоҷикӣ) که از آن با نام زبان تاجیکی (забони тоҷикӣ) یا پارسی فَرارودی[7] نیز یاد میشود، به گویشی از زبان فارسی گفته میشود که در آسیای میانه، بهویژه در کشورهای تاجیکستان و ازبکستان گفتگو میشود. تاجیکی زبان رسمی تاجیکستان و در کنار فارسی در ایران و فارسی دری در افغانستان یکی از سه گونهٔ رسمی و معیار زبان فارسی است.
فارسی تاجیکی | |
---|---|
тоҷикӣ، تاجیکی، پارسی تاجیکی، toçikī | |
زبان بومی در | تاجیکستان، ازبکستان، افغانستان قرقیزستان، قزاقستان |
شمار گویشوران | ۹ میلیون (آمار رسمی تاجیکستان[1] و ازبکستان[2]) ۲۰ میلیون (۱۰ تا ۱۲ میلیون طبق آمار غیررسمی در ازبکستان[3][4][5]) (بدون تاریخ) |
هندواروپایی
| |
سیریلیک، لاتین، فارسی، بریل تاجیکی | |
وضعیت رسمی | |
زبان رسمی در | تاجیکستان |
زبان اقلیت شناختهشده در | |
تنظیمشده توسط | انستیتوت زبان و ادبیات رودکی |
کدهای زبان | |
ایزو ۱–۶۳۹ | tg |
ایزو ۲–۶۳۹ | tgk |
ایزو ۳–۶۳۹ | tgk |
گلاتولوگ | taji1245 [6] |
این نوشتار شامل نمادهای آوایی آیپیای است. بدون پشتیبانی مناسب تفسیر، ممکن است علامتهای سوال، جعبه یا دیگر نمادها را جای نویسههای یونیکد ببینید. |
چرایی نام گذاری این گویش از زبان پارسی به پارسی فَرارودی این است که در گذشته بیشنیه گویشوران این گویش از پارسی بالاتر(فَراتر) از رود جِیحون(آمودریا) و پایین تر از رود رود سِیحون(سیردریا) زندگی میکردند، بخش بزرگی از تاجیکان که ساکنین استان های بُخارا،سَمَرقَند،سُرخان دَریا،کَشْک دَریا و فَرغانه بودند،پس از بنیانگذاری جمهوری سوسیالیستی اُزبَکِستان شوروی بخشی از ازبکستان شدند و با لابی گری پانترک ها به تاجیکستان نپیوستند که این در زمان شوروی بارها مورد اعتراض تاجیکان قرار گرفت اما بی نتیجه بود، در نتیجه دولت ازبکستان تا به امروز همچنان با ازبک سازی که گونه ای ترک سازی پنداشته میشود کوشیده و میکوشد که پارسی زبانان تاجیک را در شهرهای استانهای نام برده، به ویژه سمرقند و بخارا ازبک کند، این شهرها ارزش و جایگاه بسیار بالایی در پیشینه و فرهنگ پارسی دارند و به عنوان بزرگترین شهر های سامانیان نقشی بزرگ در گسترش ادبیات پارسی داشتند.
وامواژههایی از زبانهای روسی و ازبکی وارد فارسی تاجیکی شدهاست و افزون بر این در مواردی تاجیکان برای برخی معنیها و مفهومها، واژگانی را به کار میبرند که در ایران بسامد کمتری برای آن مفهوم دارند. برای نمونه در فارسی تاجیکی به «خفاش»، «کورشب پرک»؛ به «فوتبالیست»، «فوتبالباز»؛ به «چای سبز»، «چای کبود»؛ به «بالگرد»، «چرخبال» و به «کتری»، «چای جوش» میگویند. با این همه، فارسی تاجیکی بهسادگی برای ایرانیان و افغانستانیها قابلدرک است.
فارسی تاجیکی عناصر باستانی زیادی را در واژگان، تلفظ و دستور زبان خود حفظ کردهاست که بخشی از آن به دلیل انزوای نسبی در کوههای آسیای میانه پدید آمده و در دیگر نقاط فارسیزبان از بین رفتهاست. در پی تغییر خط در تاجیکستان، زبان فارسی تاجیکی را با الفبای سیریلیک که در آن تغییراتی داده شدهاست، مینویسند، که به آن الفبای تاجیکی میگویند. مجلس تاجیکستان در سال ۱۳۷۸ (۱۹۹۹ میلادی) با حذف واژهٔ «فارسی»، نام قانونی زبان این کشور را «تاجیکی» اعلام کرد.[8]