رئیس مجلس شورای اسلامی

رئیس مجلس شورای اسلامی به وسیلهٔ رأی مستقیم نمایندگان مجلس شورای اسلامی برای یک دوره یک ساله برگزیده می‌شود و با توجه به آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی تکرار یک دوره منع قانونی ندارد.

رئیس مجلس شورای اسلامی
نشان مجلس شورای اسلامی
متصدی کنونی محمدباقر قالیباف از ۸ خرداد ۱۳۹۹[1]
عضوی از	مجمع تشخیص مصلحت نظام شورای عالی امنیت ملی شورای عالی انقلاب فرهنگی
اقامت‌گاه	ساختمان مجلس شورای اسلامی
جایگاه	تهران، ایران
نامزدکننده	اکثریت مطلق نمایندگان مجلس
مدت دوره	یک اجلاسیه یک ساله (قابل تمدید)
بنیادگذاری	۶ خرداد ۱۳۵۹ (موقت)[2] ۲۳ خرداد ۱۳۶۱ (رسمی)[3]
نخستین دارنده	اکبر هاشمی رفسنجانی
جانشین	نایب‌رئیس

رئیس مجلس همچنین رئیس هیئت رئیسه مجلس نیز هست. رئیس مجلس وظیفهٔ ادارهٔ مجلس را بر عهده دارد و در صورت حضور نداشتن وی در جلسه، به ترتیب نایب اول و نایب دوم، عهده‌دار این سمت خواهند بود.

نخستین رئیس مجلس شورای اسلامی اکبر هاشمی رفسنجانی بود و پس از وی به ترتیب مهدی کروبی، علی‌اکبر ناطق نوری، مهدی کروبی، غلامعلی حداد عادل، علی لاریجانی، و محمدباقر قالیباف برای این جایگاه برگزیده شدند.^[4]

وظایف و اختیارات

درون مجلس

بخشی از اختیاراتی که به رئیس مجلس داده شده در قانون اساسی گنجانده شده‌است. این اختیارات البته بیشتر مربوط به ارتباط مجلس با دیگر قوا است و به اختیارات رئیس مجلس که مورد مناقشه نمایندگان است ارتباط ندارد. یکی از اختیارات مهم رئیس مجلس که در برخی از دولت‌ها موضوع مناقشه بوده در اصول ۸۵ و ۱۳۸ قانون اساسی به او داده شده‌است. بر پایه این اصول قانون اساسی، تصویب‌نامه‌های دولت و شوراهای زیر نظر دولت که جنبه قانون‌گذاری دارد باید به تأیید رئیس مجلس برسد.^[5]

وظایف و اختیارات رئیس مجلس (ماده ۲۱):^[6]

1. اداره جلسات مجلس به‌شرح مواد این آیین‌نامه
2. اداره کلیه امور اداری، مالی، استخدامی، و سازمانی مجلس
3. امضای کلیه احکام استخدامی بر پایه آیین‌نامه استخدامی کارکنان مجلس و سایر قوانین و مقررات
4. امضای کلیه نامه‌های مربوط به امور قانونگذاری و پارلمانی مجلس
5. حضور در نهادهای قانونی که رئیس مجلس عضو آن‌ها است.
6. ارائه گزارش کامل از تصمیمات و اقدامات هیئت رئیسه در رابطه با مسائل گوناگون مربوط به مجلس و واحدهای تابعه آن هر سه ماه یک‌بار به نمایندگان
7. سایر موارد مذکور در قانون اساسی و دیگر مقررات

بیرون از مجلس

یکی از اختیارات دیگر رئیس مجلس، ابلاغ قوانین است و اگر رئیس‌جمهور مصوبات مجلس که به تأیید شورای نگهبان رسیده را نادیده بگیرد رئیس مجلس آن را ابلاغ خواهد کرد.یکی دیگر از اختیارات او که برخی آن را برخلاف تفکیک قوا می دانند این هست که طبق اصل ۱۳۸ قانون اساسی ایران هرگاه رئیس‌مجلس مصوبه کمیسیونهای‌دولت یا خود هیات‌وزیران را برخلاف قوانین بیابد با ذکر دلیل برای تجدید‌نظر به دولت می فرستد و اگر دولت آن تغییرات را اعمال نکند ان مصوبه قابلیت اجرایی ندارد؛البته ان دسته از مصوبات ارکان قوه مجریه که خارج از دولت اند همانند شورای عالی اداری،شورای عالی آموزش و پرورش و... قابلیت رسیدگی توسط رییس‌مجلس‌را ندارند.^[7] همچنین رئیس مجلس یکی از اعضای شورای موقت ریاست‌جمهوری ایران است که در صورت استعفای رئیس‌جمهور تشکیل می‌شود و تا زمان تعیین جانشین او فعالیت می‌کند.^[5]

عضویت رئیس مجلس در شورای عالی امنیت ملی، شورای عالی انقلاب فرهنگی، و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز جایگاه او را با دیگر نمایندگان و نایب رئیسان متفاوت می‌کند.^[5]

اختیارات فرا قانونی

به جز اختیاراتی که در قانون برای رئیس مجلس پیش‌بینی شده نشست سران قوه در دوره رهبری آیت الله خمینی و همچنین در مقاطعی از رهبری آیت الله خامنه‌ای اختیارات فرا قانونی داشته‌است.^[5]

فهرست

وضعیت
سرپرست
سازمان‌های سیاسی
مستقل   نظامی   حزب جمهوری اسلامی   جامعه روحانیت مبارز   مجمع روحانیون مبارز

ر.	نام		نگاره	آغاز تصدی	پایان تصدی	حوزهٔ انتخابیه	فراکسیون	دوره	م.
۱		اکبر هاشمی رفسنجانی (۱۳۹۵–۱۳۱۳)		۲۹ تیر ۱۳۵۹	۶ خرداد ۱۳۶۳	تهران، ری و شمیران	حزب‌الله	۱ (۱۳۶۳–۱۳۵۹)	[8]
				۲۷–۸ خرداد ۱۳۶۳		تهران، ری و شمیران	حزب‌الله	۲ (۱۳۶۷–۱۳۶۳)
				۲۷ خرداد ۱۳۶۳	۵ خرداد ۱۳۶۷				[9]
				۱۷–۸ خرداد ۱۳۶۷		تهران، ری و شمیران	—	۳ (۱۳۷۱–۱۳۶۷)	[10]
				۱۷ خرداد ۱۳۶۷	۲۴ مرداد ۱۳۶۸				[11][12]
۲		مهدی کروبی (زادهٔ ۱۳۱۶)		۲۵ مرداد ۱۳۶۸	۶ خرداد ۱۳۷۱	تهران، ری و شمیران	خط امام		[13][14]
۳		علی‌اکبر ناطق نوری (زادهٔ ۱۳۲۳)		۱۲–۹ خرداد ۱۳۷۱		تهران، ری و شمیران	—	۴ (۱۳۷۵–۱۳۷۱)	[15]
				۱۲ خرداد ۱۳۷۱	۶ خرداد ۱۳۷۵				[16][17]
				۱۶–۱۳ خرداد ۱۳۷۵		تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر	حزب‌الله [en]	۵ (۱۳۷۹–۱۳۷۵)	[18]
				۱۶ خرداد ۱۳۷۵	۴ خرداد ۱۳۷۹				[19][20]
(۲)		مهدی کروبی (زادهٔ ۱۳۱۶)		۲۲–۱۰ خرداد ۱۳۷۹		تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر	دوم خرداد	۶ (۱۳۸۳–۱۳۷۹)	[21]
				۲۲ خرداد ۱۳۷۹	۶ خرداد ۱۳۸۳				[22]
۴		غلامعلی حداد عادل (زادهٔ ۱۳۲۴)		۱۷–۹ خرداد ۱۳۸۳		تهران، ری، شمیرانات و اسلامشهر	اصول‌گرایان	۷ (۱۳۸۷–۱۳۸۳)	[23]
				۱۷ خرداد ۱۳۸۳	۵ خرداد ۱۳۸۷				[24][25]
۵		سرتیپ پاسدار علی لاریجانی (زادهٔ ۱۳۳۶)		۱۲–۸ خرداد ۱۳۸۷		قم	اصول‌گرایان [en]	۸ (۱۳۹۱–۱۳۸۷)	[26]
				۱۲ خرداد ۱۳۸۷	۳ خرداد ۱۳۹۱				[27][28]
				۱۶–۸ خرداد ۱۳۹۱		قم	رهروان ولایت [en]	۹ (۱۳۹۵–۱۳۹۱)	[29]
				۱۶ خرداد ۱۳۹۱	۴ خرداد ۱۳۹۵				[30][31]
				۱۱–۹ خرداد ۱۳۹۵		قم	ولایت	۱۰ (۱۳۹۹–۱۳۹۵)	[32]
				۱۱ خرداد ۱۳۹۵	۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹				[33][34]
							مستقلان ولایی
۶		سرتیپ پاسدار محمدباقر قالیباف (زادهٔ ۱۳۴۰)		۸ خرداد ۱۳۹۹	۶ خرداد ۱۴۰۳	تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس	انقلاب اسلامی	۱۱ (۱۴۰۳–۱۳۹۹)	[35]
				۸ خرداد ۱۴۰۳	متصدی	تهران، ری، شمیرانات، اسلامشهر و پردیس	انقلاب اسلامی	۱۲ (اکنون–۱۴۰۳)	[36]

رئیس سِنی مجلس

همچنین ببینید: پدر مجلس

نخستین بند از مبحث «تشکیلات قانون‌گذاری» در آیین‌نامه داخلی مجلس به موضوع «هیئت‌های رئیسه مجلس» اشاره دارد که شامل هیئت رئیسه سنی، هیئت رئیسه موقت و هیئت رئیسه دائم می‌شود. براساس ماده ۱۰ این آیین‌نامه، مسن‌ترین فرد از نمایندگان حاضر به عنوان «رئیس سنی» و فرد بعدی به عنوان نایب رئیس و دو نفر از جوان‌ترین نمایندگان حاضر به سمت دبیر تعیین می‌شوند و در جایگاه هیئت رئیسه قرار می‌گیرند. در صورت تساوی سن، هیئت رئیسه سنی با قید قرعه از بین مسن‌ترین و جوان‌ترین نمایندگان حاضر تعیین خواهد شد. وظایف هیئت رئیسه سنی شامل اداره جلسه افتتاحیه، انجام مراسم تحلیف، قرعه‌کشی اسامی نمایندگان برای عضویت در شعب و توزیع اعتبارنامه‌ها بین شعب و اجرای انتخابات هیئت رئیسه موقت است.^[37]

دوره	سال	رئیس سنی	نایب‌رئیس
اول	۱۳۵۹	یدالله سحابی	مهدی بازرگان
دوم	۱۳۶۳	سعید امانی	احمد امیرزاده ایرانی
سوم	۱۳۶۷	محمدحسین چهرگانی انزایی	سید محمدحسن نبوی
چهارم	۱۳۷۱	سید محمدباقر مهدوی کرمانی	احمد مرادی
پنجم	۱۳۷۵	سید محمود نوری‌زاده	غلام‌حیدر ابراهیم بای سلامی
ششم	۱۳۷۹	محمدعلی شیخ	قاسم معماری
هفتم	۱۳۸۳		سید عباس پاک‌نژاد
هشتم	۱۳۸۷	محمدتقی رهبر	حسین هاشمیان
نهم	۱۳۹۱	سید علیرضا مرندی	رضا آشتیانی عراقی
دهم	۱۳۹۵	عبدالرضا هاشم‌زائی	سید مصطفی ذوالقدر
یازدهم	۱۳۹۹	سید رضا تقوی	سید مصطفی میرسلیم
دوازدهم	۱۴۰۳	علاءالدین بروجردی	حسین‌علی شهریاری

جستارهای وابسته

• فهرست انتخابات‌های ریاست مجلس شورای اسلامی
• فهرست رؤسای مجلس شورای ملی
• هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی
• نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی

منابع

1. «قائم‌مقام پژوهشکده شورای نگهبان: مجلس هیچ‌گاه بدون رئیس نخواهد بود». خبرآنلاین. ۲ خرداد ۱۴۰۳.
2. «لایحه قانونی راجع به نحوه اداره دوره اول مجلس شورای ملی جمهوری اسلامی ایران تا هنگامی که مجلس اعتبار قانونی می‌یابد». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۶ خرداد ۱۳۵۹.^{[پیوند مرده]}
3. «طرح آیین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی». سامانه جامع نظرات شورای نگهبان. ۲۳ خرداد ۱۳۶۱.^{[پیوند مرده]}
4. مسعود آذر (۲۰۲۴-۰۵-۱۴). «سرنوشت روسای مجلس ایران؛ از «بابای شهید» تا بابای گرفتار سیسمونی». بی‌بی‌سی فارسی. دریافت‌شده در ۲۰۲۴-۰۵-۱۴.
5. «رئیس مجلس در ایران چقدر قدرت دارد؟». بی‌بی‌سی فارسی. ۸ خرداد ۱۳۹۹.
6. «قانون آئین‌نامه داخلی مجلس شورای اسلامی». مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۲۰ فروردین ۱۳۷۹. بایگانی‌شده از اصلی در ۲ مارس ۲۰۲۱. دریافت‌شده در ۵ ژوئن ۲۰۲۰.
7. "اصل 138 قانون اساسی". www.heyvalaw.com (به انگلیسی). Retrieved 2023-08-05.
8. «هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شد». اطلاعات (۱۶۱۹۵): ۱۵. ۳۰ تیر ۱۳۵۹ – به واسطهٔ ویکی‌انبار.
9. «اظهارات نایب‌رئیس مجلس شورای اسلامی در جلسه اختتامیه مجلس دوم». اطلاعات (۱۸۴۷۳): ۲. ۵ خرداد ۱۳۶۷ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
10. «نمایندگان باید به شرایط کلی کشور و جنگ، فشار جهانی و مشکلات اقتصادی واداری مردم توجه کنند». اطلاعات (۱۸۴۷۶): ۴. ۹ خرداد ۱۳۶۷ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
11. «هیئت رئیسه سومین دوره مجلس شورای اسلامی انتخاب شدند». اطلاعات (۱۸۴۸۲): ۲. ۱۷ خرداد ۱۳۶۷ – به واسطهٔ سامانه نشریات ایران.
12. «استعفای هاشمی رفسنجانی از سمت ریاست مجلس شورای اسلامی». ایرنا. ۲۴ مرداد ۱۳۶۸.
13. «مهدی کروبی به عنوان رئیس مجلس شورای اسلامی انتخاب شد». ایرنا. ۲۵ مرداد ۱۳۶۸.
14. «سومین دوره مجلس شورای اسلامی به کار خود پایان داد». ایرنا. ۶ خرداد ۱۳۷۱.
15. «انتخاب هیئت رئیسه موقت مجلس شورای اسلامی». ایرنا. ۹ خرداد ۱۳۷۱.
16. «انتخاب هیئت رئیسه مجلس شورای اسلامی». ایرنا. ۱۲ خرداد ۱۳۷۱.
17. «چهارمین دوره مجلس شورای اسلامی ایران به کار خود پایان داد». ایرنا. ۶ خرداد ۱۳۷۵.
18. «رئیس موقت مجلس شورای اسلامی ایران انتخاب شد». ایرنا. ۱۳ خرداد ۱۳۷۵.
19. «رئیس دوره پنجم مجلس شورای اسلامی انتخاب شد». ایرنا. ۱۶ خرداد ۱۳۷۵.
20. «زنگ پایان کار پنجمین دوره مجلس شورای اسلامی به صدا درآمد». ایرنا. ۴ خرداد ۱۳۷۹.
21. «کروبی به عنوان رئیس مجلس ششم ایران برگزیده شد». ایرنا. ۲۲ خرداد ۱۳۷۹.
22. «گزارش آخرین جلسه مجلس ششم». همشهری (۳۳۹۱): ۲. ۷ خرداد ۱۳۸۳.
23. «حدادعادل رئیس موقت مجلس شورای اسلامی شد». ایرنا. ۹ خرداد ۱۳۸۳.
24. «حداد عادل رئیس، باهنر و ابوترابی‌فرد نواب رئیس مجلس». ایسنا. ۱۷ خرداد ۱۳۸۳.
25. «آغاز اختتامیه مجلس هفتم». ایسنا. ۵ خرداد ۱۳۸۷.
26. «دکتر علی لاریجانی رئیس موقت مجلس هشتم شد». خبرگزاری مهر. ۸ خرداد ۱۳۸۷.
27. «علی لاریجانی رئیس مجلس هشتم شورای اسلامی شد». همشهری‌آنلاین. ۱۲ خرداد ۱۳۸۷.
28. «آخرین جلسه علنی مجلس هشتم». فرارو. ۳ خرداد ۱۳۹۱.
29. «علی لاریجانی رئیس موقت مجلس نهم ایران شد». بی‌بی‌سی فارسی. ۸ خرداد ۱۳۹۱.
30. «علی لاریجانی با ۱۷۷ رأی رئیس مجلس نهم شد». خبرآنلاین. ۱۶ خرداد ۱۳۹۱.
31. «آغاز آخرین جلسه علنی مجلس نهم». ایسنا. ۴ خرداد ۱۳۹۵.
32. «علی لاریجانی رئیس موقت مجلس دهم شد». عصر ایران. ۹ خرداد ۱۳۹۵.
33. «لاریجانی رئیس مجلس دهم شد». خبرآنلاین. ۱۱ خرداد ۱۳۹۵.
34. «دفتر مجلس دهم بسته شد؛ از نطق کوبنده آقای رئیس تا عکس یادگاری آخر». خبرآنلاین. ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹.
35. علیدادی، زهرا (۸ خرداد ۱۳۹۹). ««محمدباقر قالیباف» رئیس مجلس شورای اسلامی شد». خبرگزاری مهر.
36. طهمورثی، رحمت (۸ خرداد ۱۴۰۳). «قالیباف رئیس مجلس شد». ایرنا.
37. وزیری، نسرین (۱ خرداد ۱۳۹۵). «اعضای هیئت رئیسه سنی در ۱۰ مجلس شورای اسلامی/چهار رئیس سنی تا کنون درگذشته‌اند». خبرآنلاین. دریافت‌شده در ۲ خرداد ۱۳۹۷.