فهرست رؤسای مجلس شورای ملی

فهرست رؤسای مجلس شورای ملی، فهرستی از افرادی است که در جریان جنبش مشروطه و بر پایه اولین قانون اساسی ایران در ۸ دی ۱۲۸۵ خورشیدی^[1] به سمت ریاست مجلس شورای ملی برگزیده شده‌اند. اولین رئیس مجلس شورای ملی مرتضی‌قلی صنیع‌الدوله و آخرین آن‌ها جواد سعید بود. در برخی موارد این پست به صورت متوالی در اختیار یک فرد قرار گرفته‌است؛ برای مثال حسین دادگر سه دوره متوالی (دوره هفتم، دوره هشتم و دوره نهم) برای این سمت انتخاب شد.

مجلس شورای ملی
صحن مجلس در سال ۱۹۰۶ میلادی
گونه
گونه	تک‌مجلسی (۱۳۲۸–۱۲۸۵) مجلس نمایندگان (۱۳۵۷–۱۳۲۸)
تاریخچه
بنیادگذاری	۱۴ مهر ۱۲۸۵
انحلال	همزمان با انقلاب ۱۳۵۷
ساختار
مدت دوره	۲ ساله (۱۳۲۸–۱۲۸۵) ۴ ساله (۱۳۵۷–۱۳۲۴)

مطابق ماده ۲۵ قانون انتخابات مجلس شورای ملی، شیوهٔ رای‌گیری در این انتخابات به صورت رأی‌گیری مخفی بود.^{[persian-alpha 1]}

تا پیش از ریاست رضا حکمت در دوره پانزدهم (۱۳۲۶ خورشیدی)، مدت زمان هر دوره، دو سال بود که پس از آن به چهار سال ارتقاء یافت و در نتیجه زمان ریاست بر مجلس شورای ملی برای هر منتخب مردمی، دو برابر گشت.^[2]

شاکله مجلس شورای ملی از ابتدای شکل‌گیری تا سال ۱۳۲۸ (دوره پانزدهم) به صورت تک‌مجلسی بود اما پس از آن به شکل مجلس نمایندگان درآمد. محل برگزاری جلسات مجلس شورای ملی در عمارت بهارستان که در گذشته با نام ساختمان مجلس شورای ملی شناخته می‌شد، قرار داشت.^[3]

آخرین دوره مجلس شورای ملی مربوط به دوره بیست و چهارم و به ریاست جواد سعید بود که تا اوائل انقلاب ۱۳۵۷ ایران ادامه پیدا کرد و در نهایت منجر به انحلال آن و ایجاد شورای انقلاب اسلامی گشت. این شورا پیش از تأسیس مجلس شورای اسلامی نهاد قانون‌گذار در ایران به‌شمار می‌آمد که ریاست آن در ابتدا بر عهده مرتضی مطهری بود^[4] و پس از درگذشت او سید محمود طالقانی جای او را گرفت و با درگذشت وی، ابوالحسن بنی‌صدر به ریاست آن رسید.^[5] سرانجام با انحلال این شورا، مجلس شورای اسلامی در ۷ خرداد ۱۳۵۹ افتتاح گردید.^[6]

از زمان صدور فرمان مشروطیت در سال ۱۲۸۵ خورشیدی تا انقلاب ۱۳۵۷ ایران، در مجموع ۲۴ دوره مجلس شورای ملی تشکیل شد^[7] که البته در میان برخی از این دوره‌ها ایام فترت پیش می‌آمد و ایران بدون مجلس می‌ماند.^[8] در مجموع، این مجلس در دوره ۷۲ ساله خود، توسط هفده نفر ریاست شد.

فهرست

راهنما

	در زمان حکومت قاجار
	در زمان حکومت پهلوی

ردیف	رئیس مجلس			دوره‌ها	آغاز دوره	پایان دوره	تعداد اعضاء	رئیس حکومت
	نام	حوزهٔ انتخابیه	نگاره
• دولت عِلّیه ایران (۱۲۸۵–۱۳۰۴)
۱	مرتضی‌قلی صنیع‌الدوله	تهران	پیوند=پرونده:Photo of Mortez Qholi Khan Hedayat (Sani-al-dowleh) the First Chairman of the First Majlis Shora Melli.jpg	اول	۱۴ مهر ۱۲۸۵	۲ تیر ۱۲۸۷	۱۵۶	مظفرالدین‌شاه محمدعلی‌شاه
۲	محمود علامیر (احتشام‌السلطنه)	تهران	پیوند=پرونده:Mirza Mahmoud Khan.jpg
۳	میرزا اسماعیل‌خان ممتازالدوله	اراک	پیوند=پرونده:Ismail mumtaz sm.jpg
۴	صادق‌خان مستشارالدوله	آذربایجان	پیوند=پرونده:Mirza Sadeq Khan.jpg	دوم	۲۴ آبان ۱۲۸۸	۲۶ آذر ۱۲۹۰	۱۲۶	احمدشاه
۵	میرزا اسماعیل‌خان ممتازالدوله	آذربایجان	پیوند=پرونده:Ismail mumtaz sm.jpg
۶	محمدعلی‌خان ذکاءالملک	تهران	پیوند=پرونده:Foroughi PM1314.jpg
۷	حسین پیرنیا (مؤتمن‌الملک)	تهران	پیوند=پرونده:Qajar Mirza Hossein Pirnia.jpg
				سوم	۱۴ آذر ۱۲۹۳	۲۳ آبان ۱۲۹۴	۱۱۵
				چهارم	۱ تیر ۱۳۰۰	۳۰ خرداد ۱۳۰۲	۱۳۷
				پنجم	۲۲ بهمن ۱۳۰۲	۲۲ بهمن ۱۳۰۴	۱۳۸
۸	میرزا حسن‌خان مستوفی	تهران	پیوند=پرونده:Mostowfi.jpg
• کشور شاهنشاهی ایران (۱۳۰۴–۱۳۵۷)
۹	سیدمحمد تدین	بیرجند	پیوند=پرونده:Mohammad Tadayyon.jpg	ششم	۱۹ تیر ۱۳۰۵	۲۲ مرداد ۱۳۰۷	۱۳۲	رضاشاه
۱۰	حسین پیرنیا	تهران	پیوند=پرونده:Qajar Mirza Hossein Pirnia.jpg
۱۱	حسین دادگر	دوره هفتم و هشتم: بابل، آمل، نور و تنکابن دوره نهم: تهران	پیوند=پرونده:Hossein Dadgar.jpg	هفتم	۱۴ مهر ۱۳۰۷	۱ آبان ۱۳۰۹	۱۳۶
				هشتم	۲۴ آذر ۱۳۰۹	۲۴ دی ۱۳۱۱	۱۳۳
				نهم	۲۴ اسفند ۱۳۱۱	۲۴ فروردین ۱۳۱۴	۱۳۵
۱۲	میرزا حسن‌خان اسفندیاری	تهران	پیوند=پرونده:ESFANDIAARI.jpg	دهم	۱۵ خرداد ۱۳۱۴	۲۲ خرداد ۱۳۱۶	۱۳۷
				یازدهم	۲۰ شهریور ۱۳۱۶	۲۷ شهریور ۱۳۱۸	۱۳۷
				دوازدهم	۳ آبان ۱۳۱۸	۹ آبان ۱۳۲۰	۱۳۷	رضاشاه محمدرضاشاه
				سیزدهم	۲۲ آبان ۱۳۲۰	۱ آذر ۱۳۲۲	۱۳۶	محمدرضاشاه
۱۳	سید محمدصادق طباطبایی	تهران	پیوند=پرونده:Sadegh Tabatabaʾi.jpg	چهاردهم	۶ اسفند ۱۳۲۲	۲۱ اسفند ۱۳۲۴	۱۳۵
۱۴	رضا حکمت	شیراز	پیوند=پرونده:Reza Hekmat.jpg	پانزدهم	۲۵ تیر ۱۳۲۶	۶ مرداد ۱۳۲۸	۱۳۷
				شانزدهم	۲۰ بهمن ۱۳۲۸	۲۹ بهمن ۱۳۳۰	۱۳۸
۱۵	سید حسن امامی	مهاباد	پیوند=پرونده:Hassan Emami.jpg	هفدهم	۳۰ تیر ۱۳۳۱[9]	۲۸ آبان ۱۳۳۲	۱۳۱
۱۶	سیدابوالقاسم کاشانی	تهران	پیوند=پرونده:Abolghasem Kashani.jpg
۱۷	عبدالله معظمی	خوانسار و گلپایگان	پیوند=پرونده:Dr moazemi1.jpg
۱۸	رضا حکمت	شیراز	پیوند=پرونده:Reza Hekmat.jpg	هجدهم	۲۷ اسفند ۱۳۳۲	۲۶ فروردین ۱۳۳۵	۱۳۵
				نوزدهم	۱۰ خرداد ۱۳۳۵	۱۹ خرداد ۱۳۳۹	۱۳۵
				بیستم	۲ اسفند ۱۳۳۹	۱۹ اردیبهشت ۱۳۴۰	۱۹۶
۱۹	عبدالله ریاضی	تهران	پیوند=پرونده:Abdollah Riazi.jpg	بیست و یکم	۱۴ مهر ۱۳۴۲	۱۳ مهر ۱۳۴۶	۱۹۸
				بیست و دوم	۱۴ مهر ۱۳۴۶	۹ شهریور ۱۳۵۰	۲۱۹
				بیست و سوم	۱۰ شهریور ۱۳۵۰	۱۶ شهریور ۱۳۵۴	۲۶۸
				بیست و چهارم	۱۷ شهریور ۱۳۵۴	همزمان با انقلاب ۱۳۵۷	۲۶۸
۲۰	جواد سعید	ساری	پیوند=پرونده:Javad saei.jpg

جستارهای وابسته

• انتخابات در ایران
• همه‌پرسی در ایران
• مجلس سنای ایران

یادداشت

1. ماده ۲۵: دادن رای باید مخفی باشد و به این جهت رأی دهندگان قبل از ورود به مجلس انتخاب اسم یک یا چند نفر منتخبین خود رامطابق عده‌ای که اعلان شده‌است روی کاغذ سفید بی‌نشان باید نوشته و پیچیده با خود داشته باشند.

پانویس

1. «متن کامل قانون اساسی مشروطه (۱۲۸۵ شمسی)». www.asriran.com. بایگانی‌شده از اصلی در ۸ مه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۸.
2. «گشایش اولین مجلس شورای ملی ایران» (PDF). بایگانی‌شده از اصلی (PDF) در ۲۴ ژانویه ۲۰۱۴. دریافت‌شده در ۱ اوت ۲۰۲۰.
3. اسلامی، مجلس شورای. «تاریخچه بنای مجالس در ایران». www.parliran.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۸-۲۸.
4. تبیان، موسسه فرهنگی و اطلاع‌رسانی. «اعضای اولیهٔ شورای انقلاب چه افرادی بودند؟». article.tebyan.net. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۶ آوریل ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۸.
5. «سرنوشت اعضای شورای انقلاب». ایسنا. ۲۰۲۰-۰۲-۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۱۲ فوریه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۸.
6. «۷ خرداد ۱۳۵۹ افتتاح اولین دوره مجلس شورای اسلامی». www.yjc.ir. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ ژوئیه ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۸.
7. «مروری بر تاریخ ۲۴ دوره مجلس شورای ملی در کاشان». اهل کاشانم. ۲۰۲۰-۰۲-۲۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۸.
8. «دوره‌های فترت قانون‌گذاری در بهارستان». تاریخ ایرانی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۸ اوت ۲۰۲۰. دریافت‌شده در ۲۰۲۰-۰۷-۲۸.
9. https://www.irna.ir/news/83570986/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%B3-%D8%B4%D9%88%D8%B1%D8%A7%DB%8C-%D9%85%D9%84%DB%8C-%D8%B1%D9%88%D8%B3%D8%A7%DB%8C-%D9%BE%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%85%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B2-%D8%A8%D8%AD%D8%B1%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D8%B4%D8%BA%D8%A7%D9%84-%D8%AA%D8%A7-%D9%81%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D8%AF

منابع

• آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران: دوره اول تا دوره شانزدهم (۱۳۲۸–۱۲۸۵). تهران: مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی. ۱۳۸۴.
• فرهنگ قهرمانی، عطاءالله (۱۳۵۶). اسامی نمایندگان مجلس شورای ملی از آغاز مشروطیت تا دوره ۲۴ قانونگذاری و نمایندگان مجلس سنا در هفت دوره تقنینیه از ۲۵۰۸ تا ۲۵۳۶ شاهنشاهی. تهران.

پیوند به بیرون

• آشنایی با تاریخ مجالس قانونگذاری در ایران: دوره اول تا دوره شانزدهم (۱۳۲۸–۱۲۸۵) بایگانی‌شده در ۱۳ دسامبر ۲۰۲۰ توسط Wayback Machine