داعی کبیر
حسن بن زید علوی، بنیان گذار حکومت شیعی علویان طبرستان / From Wikipedia, the free encyclopedia
حسن بن زید بن محمد بن اسماعیل بن زید بن حسن (نیمهٔ نخست قرن سوم هجری قمری – ۳ رجب ۲۷۰ قمری) ملقب به داعی کبیر و داعی الی الحق، از سادات حسنی اهل مدینه بود که از حجاز به ری کوچ کرد. وی پس از درخواست اهالی طبرستان در سال ۲۵۰ هجری قمری قیامی را در این منطقه رهبری نمود که موجب بنیان نهادن حکومت علویان طبرستان گشت. وی پس از چندین نبرد علیه طاهریان توانست بر سراسر کوهستان و دشتهای طبرستان مسلط شود، پس از آن نیز در جنگهایی با عباسیان و صفاریان مواجه شد.
حسن بن زید علوی | |
---|---|
داعی طبرستان | |
نخستین داعی علوی طبرستان | |
سلطنت | ۲۵۰ تا ۲۷۰ قمری ۱۴ آبان ۲۴۳ تا ۲۶۳ جلالی ۸۶۴ تا ۸۸۴ میلادی (۱۹ سال) |
پیشین | تأسیس حکومت |
جانشین | ابوالحسین احمد بن محمد و محمد بن زید |
زاده | مدینه، حجاز، عباسیان |
درگذشته | ۳ رجب سال ۲۷۰ هجری (۸۸۴ میلادی) آمل، طبرستان |
آرامگاه | محلهٔ راستکوی، آمل |
فرزند(ان) | یک دختر |
دودمان | علویان طبرستان |
پدر | زید بن محمد |
مادر | آمنه بنت عبدالله |
حکمرانی تحکمآمیز طاهریان از یک سو و سکنی گزیدن عوامل علوی در منطقه طبرستان منجر به قیامی به هواداری از حسن بن زید در ۲۵۰ قمری شد. بخشی از مردم طبرستان او را حاکم اعلام کردند و او توانست به همپیمانی با «وهسودان بن جستان دیلمی» دست یابد.[1] در میان نبردهایی که رخ داد، حسن بن زید سه بار توسط مهاجمان از طبرستان اخراج شد، نخستینبار در سال ۲۵۱ قمری در پی حملهای از سلیمان طاهری، سپس در سال ۲۵۵ قمری توسط مفلح، سردار عباسی و آخرینبار در سال ۲۶۰ قمری توسط یعقوب لیث صفاری. داعی هربار در کوههای غیرقابل دسترسی دیلمیان پناه میگرفت و با حمایت آنان، به زودی قلمروش را بازمییافت.[2] وی همچنین قلمرو طبرستان را گسترش داد. گرگان را در سال ۲۵۳ قمری فتح کرد. سپس چندینبار این شهر دست به دست شد ولی نهایتاً، کاملاً تحت حکومت او درآمد.[3] وی به سوی البرز جنوبی نیز تاخت و ری، قزوین، زنجان، و قومس را تصرف نمود.
حسن مجبور بود پس از آن دائماً مشغول دفاع در برابر حملاتی باشد که از هر سو وارد میشد و چند بار از آن سرزمین بیرون رانده شد، که در همه آن مواقع از دیلم مورد حمایت قرار گرفت تا جایی که توانست در ۲۵۷ قمری جرجان و در ۲۵۹ قمری قومس را بگیرد. جستان در آخرین سالهای حیاتش، سعی کرد ری را دوباره تصرف کند که موفق نشد ولی مجبور بود به داعی در برابر یعقوب لیث صفار هم یاری رساند. حسن دوباره مجبور شد به دیلم پناه ببرد ولی بارانهای سیلآسا منجر به عقبنشینی سپاه او شد و حسن را نجات داد. حسن دوباره به طبرستان برگشت و تا ۲۶۶ که احمد بن عبدالله جرجان را اشغال و بخشی از آن را فتح کرد آنجا ماند. هنگامی که حسن مشغول جنگ با او بود، سید عقیقی این شایعه را گسترد که داعی زخمی یا کشته شده؛ ولی او در پی بازگشت داعی، شکست خورد و به قتل رسید. داعی در ۲۷۰ قمری زمانی که منطقهاش را در دست داشت درگذشت و آن را به برادرش محمد بن زید، داعی صغیر، واگذار کرد؛ خاندانش تا ۳۱۶ قمری بر طبرستان حکومت کرد. حسن بن زید که توانی نادر و سرکش برای مقاومت داشت، شخصی خالصانه مذهبی، تحصیلکرده و حامی نامهها بود.[4]
حسن بن زید سرانجام دچار بیماری گشت و یک سال با همان وضعیت حکومت را ادامه داد. در این دوره برادر حسن، محمد بن زید، در گرگان و خود او در آمل مستقر بودند. داماد داعی، احمد بن محمد، نیز اعمال حکومتی را در آمل انجام میداد. داعی در روز دوشنبه، ۳ رجب ۲۷۰ هجری قمری درگذشت و او را در محلهٔ راستکوی که پیش از مرگش، خود آن را آماده کرده بود، دفن نمودند. داعی در زمان مرگ خود فرزندی نداشت و برهمین اساس در وصیتش وارث حکومت را برادر خود معرفی کرده بود؛ اما برخلاف وصیت داعی احمد بن محمد بر مسند قدرت نشست.
داعی کبیر از مخالفان خلفای عباسی — که اغلب سُنّی مذهب بودند — بودهاست و بر همین اساس برخلاف حکومت عباسی — که از رنگ سیاه استفاده میکرد — او از لباس و پرچم سفید بهره میبرد. گرچه مذهب رسمی علویان طبرستان در زمان داعی زیدیه بود؛ ولیکن در سنت رسمی زیدیه او را به عنوان امام نمیشناسند، که این به خاطر خشونتهای داعی بود.