جایزه ساخاروف

با جایزه ساخاروف (ای‌پی‌اس) اشتباه نشود.

جایزه ساخاروف برای آزادی اندیشه که معمولاً به عنوان جایزه ساخاروف (به انگلیسی: Sakharov Prize) شناخته می‌شود، جایزه افتخاری برای افراد یا گروه‌هایی است که زندگی خود را وقف دفاع از حقوق بشر و آزادی اندیشه کرده‌اند.^[1] در دسامبر ۱۹۸۸، پارلمان اروپا این جایزه را به نام دانشمند و دگراندیش روسی آندره ساخاروف، بنیان نهاد.^[2]

جایزه ساخاروف برای آزادی اندیشه
اهدای جایزه ساخاروف به آنگ سان سو چی در پارلمان اروپا در استراسبورگ، ۲۲ اکتبر ۲۰۱۳.
کشور	اتحادیه اروپا، فرانسه
برگزارکننده	پارلمان اروپا
پاداش(ها)	۵۰٬۰۰۰ یورو
نخستین دوره	دسامبر ۱۹۸۸؛ ۳۵ سال پیش (۱۹۸۸}})
وبگاه	Official website

کمیته روابط خارجی و کمیته توسعه پارلمان اروپا هر ساله فهرست کوتاهی از نامزدها را تهیه می‌کنند. سپس در ماه سپتامبر، اعضای پارلمان اروپا که این کمیته‌ها را تشکیل می‌دهند، فهرست نهایی را برمی‌گزینند.^[3] پس از آن، انتخاب نهایی به کنفرانس روسای پارلمان اروپا (رئیس جمهور و رهبران گروه‌های سیاسی) تقدیم و نام برنده در اواخر اکتبر اعلام می‌شود. این جایزه در مراسمی در پارلمان استراسبورگ همراه با یک جایزه نقدی ۵۰٬۰۰۰ یورویی،^[4] در ماه دسامبر اعطا می‌شود.^[5][6]

اولین جایزه به طور مشترک به نلسون ماندلا از آفریقای جنوبی و آناتولی مارچنکو از روسیه اهدا شد. جایزه سال ۱۹۹۰ به آنگ سان سو چی تعلق گرفت، اما او تا سال ۲۰۱۳ به دلیل زندانی شدن سیاسی در برمه نتوانست آن را دریافت کند.^[7] همچنین جایزه ساخاروف به سازمان‌های مختلفی اهدا شده که مادران پلازا د مایو از آرژانتین، اولین سازمان برنده این جایزه در سال ۱۹۹۲ هستند. پنج برنده ساخاروف: نلسون ماندلا، آنگ سان سو چی، ملاله یوسف‌زی، دنیس موک‌وگه و نادیا مراد، بعدها جایزه صلح نوبل را دریافت کردند.^[8]

رزان زیتونه (یکی از برندگان سال ۲۰۱۱) در سال ۲۰۱۳ ربوده شد و همچنان مفقود است.^[9] نسرین ستوده در سپتامبر ۲۰۱۳ از زندان آزاد شد،^[10] اما همراه با جعفر پناهی همچنان از ایران ممنوع الخروج هستند (برندگان سال ۲۰۱۲).^[11]

مهسا (ژینا) امینی و جنبش زن، زندگی، آزادی برنده جایزه کنونی (۲۰۲۳) شدند.

برندگان

راهنما

	نشان‌دهنده اعطای جایزه پس از مرگ شخص است

سال	تصویر	دریافت‌کننده	ملیت	توضیحات	منابع
۱۹۸۸		نلسون ماندلا	آفریقای جنوبی	مقاومت داخلی علیه آپارتاید و بعدها اولین رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی	[12]
		آناتولی مارچنکو	اتحاد جماهیر شوروی	مخالف شوروی، نویسنده و فعال حقوق بشر	[13]
۱۹۸۹		الکساندر دوبچک	چکسلواکی	سیاستمدار اسلواکی، تلاش کرد رژیم کمونیستی را در دوران بهار پراگ اصلاح کند	[12]
۱۹۹۰		آنگ سان سو چی	میانمار	سو چی در زمان دریافت این جایزه، یک سیاستمدار مخالف و دبیرکل سابق اتحادیه ملی برای دموکراسی بود که به خاطر مبارزه مسالمت آمیزش علیه حکومت نظامی در میانمار شهرت داشت. او شخصاً در سال ۲۰۱۳ پس از آزادی از ۱۵ سال حبس خانگی، این جایزه را گرفت. در سال ۲۰۲۰، کنفرانس روسای پارلمان اروپا رسماً سو چی را از انجمن جایزه ساخاروف به دلیل نقش او در جنایات علیه مردم روهینگیا تعلیق کرد، اما خودِ جایزه را باطل نکرد.	[14][15][16][17]
۱۹۹۱	-	آدم دماچی	جمهوری فدرال سوسیالیستی یوگسلاوی	سیاستمدار آلبانیایی کوزوو و زندانی سیاسی طولانی مدت	[12]
۱۹۹۲		مادران میدان مایو	آرژانتین	انجمن مادران آرژانتینی که فرزندانشان در طول جنگ کثیف ناپدید شدند	[14]
۱۹۹۳		اوسلوبودنژی	جمهوری بوسنی و هرزگوین	روزنامه مشهوری که از بوسنی و هرزگوین به عنوان یک کشور چند قومیتی دفاع می‌کرد	[14]
۱۹۹۴		تسلیمه نسرین	بنگلادش	نویسنده فمینیست و پزشک سابق	[14]
۱۹۹۵		لیلا زانا	ترکیه	سیاستمدار کرد تبار اهل جنوب شرقی ترکیه که به دلیل عضویت در پ.ک.ک به مدت ۱۵ سال زندانی شد	[12]
۱۹۹۶		وئی ژنگشنگ	چین	فعال در جنبش‌های دموکراسی چین	[14]
۱۹۹۷		سلیمه غزالی	الجزایر	روزنامه نگار و نویسنده، فعال حقوق زنان، حقوق بشر و دموکراسی در الجزایر	[14]
۱۹۹۸		ابراهیم روگوا	جمهوری فدرال یوگسلاوی	سیاستمدار آلبانیایی کوزوو و اولین رئیس‌جمهور کوزوو	[12]
۱۹۹۹		ژانانا گوژماو	تیمور شرقی	مبارز سابق و بعداً اولین رئیس‌جمهور تیمور شرقی	[18]
۲۰۰۰	-	باستا یا	اسپانیا	سازمانی که افراد مواضع مختلف سیاسی را علیه تروریسم متحد می کند	[19]
۲۰۰۱		نوریت پلد-الحنان	اسرائیل	فعال صلح	[12]
	-	عزت غزاوی	فلسطین	نویسنده و استاد
		زاخاری کامونو	آنگولا	اسقف اعظم و فعال صلح
۲۰۰۲	-	اوسوالدو پایا	کوبا	فعال سیاسی و دگراندیش	[20]
۲۰۰۳		کوفی عنان	غنا	برنده جایزه صلح نوبل و هفتمین دبیرکل سازمان ملل متحد	[12]
		سازمان ملل متحد	جهانی
۲۰۰۴	-	انجمن روزنامه‌نگاران بلاروس	بلاروس	سازمان غیردولتی «با هدف تضمین آزادی بیان و دریافت حقوق و توزیع اطلاعات و ارتقای استانداردهای حرفه ای روزنامه‌نگاری»	[21]
۲۰۰۵		زنان سفیدپوش	کوبا	جنبش مخالف، بستگان مخالفان زندانی	[22]
		گزارشگران بدون مرز	جهانی	سازمان غیردولتی مستقر در فرانسه که از آزادی مطبوعات دفاع می‌کند	[22]
		حوا ابراهیم	نیجریه	حقوقدان، فعال حقوق بشر	[22]
۲۰۰۶		الكساندر ميلينكويچ	بلاروس	سیاستمدار و نامزد انتخاب شده از طرف نیروهای متحدهٔ دموکراتیک بلاروس برای انتخابات ریاست جمهوری	[23]
۲۰۰۷		صالح محمود عثمان	سودان	حقوقدان، فعال حقوق بشر	[14]
۲۰۰۸		هو یا	چین	فعال و دگراندیش	[24]
۲۰۰۹		مموریال	روسیه	انجمن بین‌المللی آزادی‌های مدنی	[25]
۲۰۱۰		گیرمو فاریناس	کوبا	پزشک، ژورنالیست و مخالف حکومت	[26]
۲۰۱۱[persian-alpha 1]		اسماء محفوظ	مصر	پنج نماینده مردم عرب، به منظور به رسمیت شناختن و حمایت از تلاش آنها برای آزادی و حقوق بشر	[27]
		احمد السنوسی	لیبی
		رزان زیتونه	سوریه
		علی فرزات
	-	محمد بوعزیزی	تونس
۲۰۱۲		جعفر پناهی	ایران	فعالان ایرانی، ستوده، وکیل دادگستری و پناهی، کارگردان سینما	[28][29]
		نسرین ستوده
۲۰۱۳		ملاله یوسف‌زی	پاکستان	فعال حقوق زنان و آموزش	[30]
۲۰۱۴		دنیس موک‌وگه	جمهوری دموکراتیک کنگو	پزشک زنان قربانیان تجاوز گروهی	[31]
۲۰۱۵		رائف بدوی	عربستان سعودی	نویسنده و فعال عربستانی	[32][33][persian-alpha 2]
۲۰۱۶		نادیه مراد	عراق	فعالان حقوق بشر که مدتی در دست داعش اسیر بودند	[34]
		لمیا حجی بشار
۲۰۱۷		مخالفان دولت ونزوئلا	ونزوئلا	جایزه ساخاروف به همه زندانیان سیاسی ونزوئلا که «فورو پنال»، یکی از سازمان‌های حقوق بشری ونزوئلا نام‌شان را منتشر کرد، اهدا شد.[35] اطلاعات بیشتر: بحران ریاست‌جمهوری ونزوئلا ۲۰۱۹	[36]
۲۰۱۸		اولگ سنتسوف	اوکراین	کارگردان فیلم، نماد مبارزه برای آزادی زندانیان سیاسی در روسیه و سراسر جهان	[37]
۲۰۱۹		الهام توختی	چین	اقتصاددان، محقق و فعال حقوق بشر اویغور	[38]
۲۰۲۰		مخالفان دولت بلاروس	بلاروس	اپوزیسیون دموکراتیک بلاروس به نمایندگی از شورای هماهنگی[persian-alpha 3]	[39][persian-alpha 4]
۲۰۲۱		آلکسی ناوالنی	روسیه	سیاستمدار مخالف و فعال مبارزه با فساد	[41]
۲۰۲۲		مردم اوکراین	اوکراین	به اوکراینی‌هایی اعطا شد که پس از حمله روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲ از دموکراسی، آزادی و حاکمیت قانون محافظت کردند.[42]	[43]
۲۰۲۳		مهسا امینی و جنبش زن، زندگی، آزادی	ایران	کشته‌شدن مهسا امینی منجر به خیزش ۱۴۰۱ ایران تحت شعار زن، زندگی، آزادی.	[44][45]

یادداشت‌های جدول

1. برندگان این جایزه از طرفداران بهار عربی بودند
2. بدوی دو انجمن آنلاین برای بحث در مورد مذهب و سیاست در کشور محافظه کار خود به نام های «لیبرال‌های سعودی» و «لیبرال های آزاد سعودی» راه اندازی کرد.
3. یکی از آنها سوتلانا تیخانوفسکایا، فعال حقوق بشر و سیاستمدار است که در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ به عنوان نامزد اصلی مخالفان شرکت کرد.
4. به دلیل دنیاگیری کووید-۱۹، تعدادی از رویدادهای مربوط به انجمن ساخاروف در سال ۲۰۲۰ به تعویق افتاد.^[40]

منابع

1. "1986: Sakharov comes in from the cold". بی‌بی‌سی نیوز. 23 دسامبر 1986. Archived from the original on 26 December 2010. Retrieved 21 October 2010.
2. "1986: Sakharov comes in from the cold". بی‌بی‌سی نیوز. 23 دسامبر 1986. Archived from the original on 26 December 2010. Retrieved 21 October 2010.
3. "Sakharov Prize 2018: three finalists selected", News—European Parliament, 10 September 2018 بایگانی‌شده در ۱۰ مه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine.
4. "Sakharov Prize". پارلمان اروپا. Archived from the original on 15 September 2017. Retrieved 29 October 2017.
5. "Sakharov Prize". پارلمان اروپا. Archived from the original on 15 September 2017. Retrieved 29 October 2017.
6. "Sakharov Prize 2018: three finalists selected", News—European Parliament, 10 September 2018 بایگانی‌شده در ۱۰ مه ۲۰۱۹ توسط Wayback Machine.
7. Cook, Annabel (22 اکتبر 2013). "Aung San Suu Kyi collects Sakharov prize 23 years on". Financial Times. Archived from the original on 28 October 2017. Retrieved 27 October 2017.
8. Boshnaq, Mona; Chan, Sewell; Dremeaux, Lillie; Karasz, Palko; Kruhly, Madeleine (6 اکتبر 2017). "Nobel Peace Prize Winners Throughout History". The New York Times. Archived from the original on 13 October 2017.
9. "Razan Zaitouneh". European Parliament. Archived from the original on 28 October 2017. Retrieved 27 October 2017.
10. "Nasrin Sotoudeh". European Parliament. Archived from the original on 28 October 2017. Retrieved 27 October 2017.
11. "Jafar Panahi". Archived from the original on 28 October 2017. Retrieved 27 October 2017.
12. "20 years of the Sakharov Prize: Human rights and reconciliation". European Parliament. 28 اکتبر 2008. Archived from the original on 12 December 2010. Retrieved 22 October 2010.
13. "Sakharov Prize at 20: For democracy - against oppression". پارلمان اروپا. Retrieved 30 October 2021.
14. "Sakharov Network calls for immediate release of Aung San Suu Kyi, Sakharov Prize laureate 1990". گزارشگران بدون مرز. 15 May 2009. Archived from the original on 16 October 2012. Retrieved 23 October 2010.
15. Merlin Sugue, EU Parliament suspends Aung San Suu Kyi from Sakharov Prize Community بایگانی‌شده در ۹ ژوئیه ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine, Politico (10 September 2020).
16. Press release, Aung San Suu Kyi suspended from the Sakharov Prize Community بایگانی‌شده در ۱۸ مه ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine, European Parliament (10 September 2020).
17. Myanmar's Aung San Suu Kyi suspended from rights prize community بایگانی‌شده در ۹ ژوئیه ۲۰۲۱ توسط Wayback Machine, Deutsche Welle (10 September 2020).
18. "Gusmão receives EU Sakharov prize". BBC News. 15 December 1999. Retrieved 21 October 2010.
19. "Basque group wins peace prize". BBC News. 26 اکتبر 2000. Archived from the original on 1 April 2007. Retrieved 21 October 2010.
20. "Cuban dissident collects EU prize". BBC News. 17 دسامبر 2002. Archived from the original on 7 May 2004. Retrieved 21 October 2010.
21. "The Belarusian Association of Journalists – 2004, Belarus". European Parliament. 9 November 2004. Archived from the original on 18 February 2015. Retrieved 18 February 2015.
22. Gibbs, Stephen (14 دسامبر 2005). "Cuba 'bars women from prize trip'". BBC News. Archived from the original on 17 November 2006. Retrieved 21 October 2010.
23. "Belarussian takes EU rights award". BBC News. 26 October 2006. Retrieved 21 October 2010.
24. "China dissident wins rights prize". BBC News. 17 دسامبر 2008. Archived from the original on 30 December 2008. Retrieved 21 October 2010.
25. "Russia rights group wins EU prize". BBC News. 22 October 2009. Retrieved 21 October 2010.
26. "Cuba dissident Farinas awarded Sakharov Prize by EU". BBC News. 21 اکتبر 2010. Archived from the original on 22 October 2010. Retrieved 21 October 2010.
27. "Sakharov Prize for Freedom of Thought 2011". European Parliament. Archived from the original on 23 October 2011. Retrieved 27 October 2011.
28. Dehghan, Saeed Kamali (26 October 2012). "Nasrin Sotoudeh and director Jafar Panahi share top human rights prize". گاردین. Archived from the original on 30 October 2012. Retrieved 26 October 2012.
29. "Nasrin Sotoudeh and Jafar Panahi – winners of the 2012 Sakharov Prize" (PDF). European Parliament. Archived (PDF) from the original on 22 December 2015. Retrieved 27 October 2012.
30. Jordan, Carol (10 October 2013). "Malala wins Sakharov Prize for freedom of thought". CNN. Archived from the original on 15 October 2013. Retrieved 10 October 2013.
31. "DR Congo doctor Denis Mukwege wins Sakharov prize". BBC News. 21 October 2014. Archived from the original on 22 October 2014. Retrieved 22 October 2014.
32. "Raif Badawi wins Sakharov human rights prize". The Guardian. Brussels. Associated Press in. Archived from the original on 29 October 2015. Retrieved 29 October 2015.
33. «رائف بدوی، وبلاگ‌نویس عربستان سعودی برنده جایزه ساخاروف برای آزادی اندیشه». BBC News فارسی. ۲۰۱۵-۱۰-۲۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۲۰.
34. "Sakharov prize: Yazidi women win EU freedom prize". BBC News. 27 اکتبر 2016. Archived from the original on 27 October 2016. Retrieved 27 October 2016.
35. "Venezuela's opposition awarded Sakharov Prize for championing human rights". The Independent. 26 اکتبر 2017. Archived from the original on 28 October 2017. Retrieved 28 October 2017.
36. "Parliament awards Sakharov Prize 2017 to Democratic Opposition in Venezuela". پارلمان اروپا. 26 October 2017. Archived from the original on 28 October 2017. Retrieved 27 October 2017.
37. "Sakharov Prize 2018 goes to Oleg Sentsov". پارلمان اروپا. Archived from the original on 4 March 2021. Retrieved 25 October 2018.
38. "Ilham Tohti awarded the 2019 Sakharov Prize". پارلمان اروپا. 24 اکتبر 2019. Archived from the original on 30 December 2019. Retrieved 24 October 2019.
39. "The 2020 Sakharov Prize awarded to the democratic opposition in Belarus". europarl.europa.eu. 22 October 2020. Archived from the original on 5 February 2021. Retrieved 15 November 2020.
40. "Sakharov Prize Community Newsletter No. 3" (PDF). European Parliament. 2020. Archived (PDF) from the original on 12 April 2021. Retrieved 12 April 2021.
41. "Alexei Navalny awarded the European Parliament's 2021 Sakharov Prize". europarl.europa.eu. 20 October 2021. Archived from the original on 21 October 2021. Retrieved 20 October 2021.
42. "Ukrainian people win European parliament's Sakharov prize". the Guardian. 2022-10-19. Retrieved 2022-10-19.
43. "The Ukrainian people awarded the European Parliament's 2022 Sakharov Prize". europarl.europa.eu. 19 October 2022. Retrieved 19 October 2022.
44. "Jina Mahsa Amini and Iranian women protest movement win the 2023 Sakharov Prize | News | European Parliament". www.europarl.europa.eu (به انگلیسی). 19 October 2023. Retrieved 19 October 2023.
45. «جایزه ساخاروف برای مهسا امینی و خیزش زنان ایران؛ واکنش‌ خانواده مهسا و مقام‌های اروپا». ایران اینترنشنال. ۲۰۲۳-۱۰-۱۹. دریافت‌شده در ۲۰۲۳-۱۰-۱۹.

پیوند به بیرون

• "Sakharov Prize for Freedom of Thought". European Parliament. 14 August 2021. Retrieved 21 October 2016.
• "20 years of the Sakharov Prize: rewarding courage, self-sacrifice". European Parliament. 1 December 2008. Retrieved 22 October 2010.